Operaseizoen begint met momenten van schok en vreugde – en Tobias Kratzer als nieuwe artistiek directeur

Hij geniet nog steeds van het spelen met de 'grote doos'. Zo noemt hij zijn beroep, met een flinke dosis zelfspot. De 45-jarige Tobias Kratzer is onlangs opnieuw uitgeroepen tot 'Operaregisseur van het Jaar'. Hij is de meest gevraagde en drukstbezette regisseur in zijn vakgebied, althans sinds zijn debuut in Bayreuth in 2019 met een 'Tannhäuser'-interpretatie die meteen een cultklassieker werd.

Ondanks dit alles blijft Kratzer een eeuwige nieuwkomer. Dit komt doordat mensen in de podiumkunsten, met name in de top van regisseurs, choreografen en dirigenten, over het algemeen heel mooi oud worden. Hier word je nog steeds als een wonderkind beschouwd, zelfs als je al halverwege je leven bent.

Een "fantastische operajongen", zo noemt de wereldberoemde "Schellfischposten"-muze en zangeres Ina Müller hem wanneer ze Tobias Kratzer dit weekend uitnodigt op het podium voor het "Housewarming Concert" van de Hamburgse Staatsoper. Het is de feestelijke prelude op de seizoensopening. Een spectaculair concert, een ware smeltkroes! Met onder andere een pratend paard, de meesterlijk fluitende buikspreker en poppenspeler Nikolaus Habjan, de fantastisch bluesy Britse dragqueen Le Gateau Chocolat en allerlei hilarische grappen.

Opera komt nauwelijks aan bod in deze monotone vermakelijkheid. In plaats daarvan wordt er veel gesproken over opera en hoe dit vierhonderd jaar oude genre, zo verguisd als elitair, opnieuw uitgevonden kan worden, een nieuwe impuls kan krijgen en een nieuw leven kan worden ingeblazen, zodat het aantal bezoekers eindelijk weer kan toenemen. Uiteindelijk, zegt Ina Müller, draait het allemaal om de muziek die haar in haar zonnevlecht raakt.

Tobias Kratzer, de nieuwe artistiek leider in zijn eerste vaste aanstelling, heeft een ambitieus programma ontworpen. Hij wil het wiel opnieuw uitvinden bij de Hamburgse Staatsoper. Hij wordt muzikaal leider van de bijna even oude Israëlische dirigent Omer Meir Wellber. Hij is afkomstig van de Wiener Volksoper. De musici van het Hamburger Philharmoniker hadden nog nooit met hem samengewerkt.

Wellber dirigeerde en speelde accordeon en keyboard tijdens de housewarming. Hij kreeg het publiek mee te zingen met twee beroemde maten uit Mozarts Figaro. Over het algemeen bleek hij een fantastische talkshowwaardige tijdgenoot. Tijdens hun pr-optredens, die de laatste maanden steeds frequenter waren geworden, hadden Wellber en Kratzer elkaar met zo'n belachelijk ontwapenend zelfvertrouwen op de rug geslagen dat je je gedwongen voelde hen te verdedigen tegen hun eigen succesvoorspellingen.

Het concert werd de volgende dag gevolgd door een ware zeldzaamheid op het programma: de openingspremière. Kratzer ensceneerde deze, uitzonderlijk, met een vrij beperkte set middelen: op een kaal, grijs, grotendeels leeg podium, slechts opgefleurd door video's, spaarzaam lichtontwerp en het doorbreken van de zogenaamde vierde wand. Een camera op het podium filmde het publiek. Individuele shots van figuranten verspreid over het podium werden in close-up op het podium geprojecteerd: een protesterende vrouw die de uitgang zocht, een man in een diepe slaap en een oudere man met tranen in zijn ogen.

Er zouden ook entertainers en claqueurs in het publiek zitten die later het slotapplaus aanmoedigden. Waarom niet? Het is tenslotte een eeuwenoud operaritueel, net als slapen of huilen.

Jammer alleen dat er geen echte reden voor was. Op deze premièreavond dirigeerde de orkestbak in een rechte lijn, op safe spelend. Wellmer liet de blaasinstrumenten niet floreren, noch de strijkers zingen. Er was een gebrek aan kleur, swing en dynamisch gedifferentieerde furie. De koren daarentegen resoneerden krachtig.

Robert Schumanns late werk "Paradise und die Peri" is een grillig werk met sterke condensaties. Het stuk werd voor het laatst uitgevoerd in het Theater an der Wien in november vorig jaar, hoewel toneeluitvoeringen ervan nog steeds moeilijk te vinden zijn. Het is een parabel over verlossing, gecentreerd rond berouw en wroeging, vergelijkbaar met Richard Wagners "Tannhäuser", dat kort daarna in première ging.

Behalve dat dit laatste een sprankelend ambitieus vroeg werk is dat flirt met de operatraditie. Schumann daarentegen wilde geen opera componeren; eerder, zoals hij in mei 1843 aan zijn vriend Kossmaly schreef, "... bijna een nieuw genre voor de concertzaal." Een experiment dus, deels koorsymfonie, deels liedsequentie, deels oratorium. Een tenor-evangelist (de lyrisch stralende Kai Kluge) levert de sleutelelementen van het verhaal. Een bewaker van het paradijs (met prachtige impact: de countertenor Ivan Borodulin) legt de wetten van de hemel uit. In het vocale kwartet dat het stuk becommentarieert, valt de altstem van Annika Schlicht op, kleurrijk en wellustig.

Voor de hoofd- en titelrol is echter een prima donna met coloratuurkwaliteit nodig, die Vera-Lotte Boecker met tederheid en schoonheid, en met een bewonderenswaardige podiumuitstraling, vervulde. Zij staat centraal als de eerder genoemde oosterse Peri: een gevallen engel die haar weg terug naar de hemel wil vinden en alleen nog de juiste sleutel op aarde hoeft te vinden.

Het programmaboekje gaf aan dat de drie sleutels die ze in deze productie uitprobeert (bloed, zucht, traan) dienen als metaforen voor drie problemen waar de mensheid momenteel mee worstelt: oorlog, pandemie en de klimaatcrisis. Theatraal werd dit slechts in halfslachtige beelden overgebracht. Dat spelende kinderen, opgesloten in een kooi, worden gedood door het gas dat hen binnendringt, is niets meer en niets minder dan een regieongeluk.

Tobias Kratzer bewees later hoe ontspannen, slim en geestig hij met het operagenre overweg kan in zijn nieuwe productie van de kinderopera "De Ganzenhoedster" van componiste Iris ter Schiphorst. Alle kinderen zongen mee, als kakelende ganzen. Het pratende paard speelde een hoofdrol, zelfs dood. Heerlijke momenten van schok en vreugde ontvouwden zich in de pittoreske, bruisende ambiance van het kleine huis. De volwassenen, in het grote huis ernaast, hadden zich de dag ervoor voor gek laten zetten. Ze hadden simpelweg te veel hooi op hun vork genomen.