Regisseur Christopher Nolan bekritiseerd voor het filmen van The Odyssey in de betwiste Westelijke Sahara

De volgende zomerkaskraker van de veelgeprezen Hollywood-regisseur Christopher Nolan verschijnt pas op 17 juli 2026 in de bioscoop, maar hij schept nu al precedenten en zorgt voor controverse.

De man achter kaskrakers als Oppenheimer en Inception is momenteel bezig met de opnames van een bioscoopversie van Homerus' epische film The Odyssey , die na de Trojaanse Oorlog werd gemaakt. In de hoofdrollen spelen Matt Damon, Tom Holland, Anne Hathaway, Zendaya, Lupita Nyong'o en Charlize Theron.

Kaartjes voor IMAX 70mm-vertoningen van de 250 miljoen dollar kostende Amerikaanse film waren eerder deze maand al uitverkocht, een jaar voor de release. Het is de eerste commerciële productie die volledig met IMAX-camera's is gefilmd.

Hoewel de film hierdoor veel aandacht krijgt, liggen Nolan en The Odyssey onder vuur omdat ze scènes filmen in het betwiste gebied Westelijke Sahara. Marokko is al 50 jaar door dit gebied bezet en volgens mensenrechtenorganisaties wordt daar streng opgetreden tegen andersdenkenden, wordt de persvrijheid beperkt en is de toegang voor buitenlandse journalisten en waarnemers ontzegd.

De organisatoren van het Western Sahara International Film Festival (FiSahara) roepen Nolan en zijn cast op om de productie in het gebied op te schorten. Zij stellen dat Marokko het Sahrawi-volk onderwerpt aan "brute repressie" en de bezetting normaliseert van wat vaak "Afrika's laatste kolonie" wordt genoemd .

"We zijn er zeker van dat Nolan en zijn team geschokt zouden zijn als ze de volledige implicaties zouden beseffen van het filmen van zo'n spraakmakende film in een gebied waar de inheemse bevolking zelf geen films kan maken over hun verhalen onder bezetting", staat in een verklaring van FiSahara.

Wat is de kritiek op de opnames in de Westelijke Sahara?

Volgens FiSahara meldden Marokkaanse media dat Nolan en de sterren Damon en Zendaya eerder deze maand werden gespot in de zuidelijke kuststad Dakhla.

Ook de Engelstalige website Hespress meldde dat de productie na de opnames in Marokko naar Westelijke Sahara is verhuisd.

Volgens Maria Carrión, directeur van het festival, dragen de filmmakers door in dit gebied te filmen "misschien onbewust en onvrijwillig" bij aan "de onderdrukking van het Sahrawi-volk door Marokko."

Amnesty International heeft Marokko veroordeeld omdat het begin 2024 op gewelddadige wijze een demonstratie van Sahrawi-vrouwenactivisten uiteendreef en in april van dat jaar de huizen van een tiental Sahrawi-gezinnen vernielde.

Het Bureau van de Hoge Commissaris voor de mensenrechten van de VN meldde in 2024 dat het "nog steeds beschuldigingen ontvangt met betrekking tot mensenrechtenschendingen, waaronder intimidatie, toezicht en discriminatie van Sahrawi-inwoners, met name wanneer deze opkomen voor zelfbeschikking."

Verslaggevers zonder Grenzen noemden de door Marokko bezette Westelijke Sahara ooit "een waar nieuwszwart gat, een verboden gebied voor journalisten."

Noch Nolan, noch de studio Universal Pictures hebben publiekelijk gereageerd op oproepen om de productie te verplaatsen.

Wat is de geschiedenis van Westelijke Sahara?

Het gebied strekt zich uit over ruim 1.100 kilometer langs de Atlantische kust van Noord-Afrika en ligt ingeklemd tussen Marokko in het noorden en Mauritanië in het zuiden en een groot deel van het oosten. In het noordoosten grenst het aan Algerije.

Marokko viel Westelijke Sahara binnen en annexeerde het, dat door de Verenigde Naties wordt omschreven als een 'niet-zelfbesturend gebied', nadat in 1975 het Spaanse koloniale bewind ten einde kwam. Dit leidde tot een 16 jaar durende oorlog met het gemilitariseerde Polisariofront, dat de onafhankelijkheid wilde uitroepen van wat het de Saharaanse Democratische Arabische Republiek noemt.

In de jaren 80 bouwde Marokko een 2700 kilometer lange zandmuur dwars door de woestijn om aanvallen van het Polisariofront af te weren en de onafhankelijkheidsbeweging te beperken tot een klein oostelijk deel van het gebied. Het gebied rond de barrière is zwaar bezaaid met landmijnen.

In 1991 bemiddelden de Verenigde Naties bij een staakt-het-vuren, waarin een belofte was opgenomen om een referendum te houden over het zelfbeschikkingsrecht van de Sahrawi. Maar dat is na meer dan 40 jaar nog steeds niet gebeurd.

Tegenwoordig is de Westelijke Sahara nog steeds dunbevolkt, met naar schatting 612.000 mensen verspreid over het 266.000 vierkante kilometer grote gebied. Maar de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties schat dat er meer dan 173.000 Sahrawi's in vijf vluchtelingenkampen in Algerije wonen – één daarvan heet Dakhla, naar de stad waar de film The Odyssey zou worden opgenomen.

In november 2020 kondigde het Polisariofront een einde aan het staakt-het-vuren met Marokko aan.

De maand daarop ondertekende Marokko de Abraham-akkoorden van de eerste regering van Trump, waarmee de betrekkingen met Israël werden genormaliseerd op voorwaarde dat de VS de Marokkaanse soevereiniteit over Westelijke Sahara zou erkennen.

Israël deed in 2023 dezelfde erkenning, terwijl Spanje , Frankrijk , het Verenigd Koninkrijk en onlangs Portugal het verzoek van Marokko steunden om het gebied te erkennen als een autonome regio onder haar controle.

Waarom is het een probleem om daar buitenlandse films te filmen?

Nolan, die ook scènes voor The Odyssey filmde in Schotland, Ierland en Griekenland, is niet de eerste die een productie naar de Westelijke Sahara brengt.

Er wordt ook gezegd dat scènes uit het tweede seizoen van de Amazon-serie The Wheel of Time ergens tussen juli 2021 en mei 2022 in de buurt van Dakhla zijn gefilmd .

En er worden pogingen gedaan om anderen daarheen te lokken.

De website van Emerge Film Solutions , dat zichzelf omschrijft als een "wereldwijd netwerk van gespecialiseerde, lokaal gevestigde contentproducenten, fixers en cameraploegen", profileerde Westelijke Sahara als "een van de meest afgelegen filmlocaties ter wereld."

Maar FiSahara zegt dat Sahrawi-filmmakers hun eigen verhalen niet eens kunnen vertellen zonder angst voor repercussies.

"Sahrawi's die films over hun leven proberen te maken, worden vervolgd en moeten in het geheim werken. Daarbij lopen ze groot gevaar voor zichzelf en hun families", aldus de organisatoren in hun verklaring.

FiSahara zelf vindt plaats in de vluchtelingenkampen in Algerije, waar documentaires over mensenrechten worden vertoond. Marokko heeft ondertussen zijn eigen Dakhla International Film Festival opgezet, waarvan de tweede editie in juni plaatsvond.

De Sahrawi-journalist en filmmaker Mamine Hachimi, die mede-regisseur was van de documentaire Three Stolen Cameras over een groep video-activisten die mensenrechtenschendingen in de Westelijke Sahara documenteert, vertelde aan Middle East Eye dat ook hij Nolan en zijn sterren aanspoorde om "de politieke gevolgen" van filmen in het gebied te begrijpen.

"Kunst moet onrecht bestrijden en niet in stand houden", zei hij.