Exclusief | De verborgen crisis van de Disability Boards: 28.000 achterstallige zaken en 54 miljard dollar in het ongewisse

Wanneer iemand een ongeval overkomt of een verworven handicap ontwikkelt en een aanvraag indient voor een invaliditeitspensioen, wordt het certificaat waarin wordt bevestigd of een dergelijk recht daadwerkelijk wordt toegekend, afgegeven door een Disability Assessment Board. Deze raden zijn medische en technische instanties die bepalen welk percentage van iemands arbeidsvermogen verloren is gegaan na een ongeval of ziekte. Hun oordeel is essentieel voor de toegang tot invaliditeitspensioenen, compensatie of gezondheidszorg, en ze opereren op twee niveaus: de regionale raden (eerste instantie) en de nationale raad (tweede instantie voor beroepen).

Uit een recent rapport van het Ministerie van Arbeid, dat alleen EL TIEMPO kent, blijkt echter dat er momenteel meer dan 28.000 procedures in behandeling zijn zonder dat er een uitspraak is gedaan. Duizenden gezinnen zitten vast in een bureaucratisch niemandsland en er zijn middelen ter waarde van meer dan 54 miljard pesos bevroren in processen die niet doorgaan.

Uit het rapport van het Ministerie van Arbeid van 13 augustus 2025, ingediend bij het Openbaar Ministerie, blijkt dat het systeem voor de beoordeling van arbeidsongeschiktheid in Colombia op instorten staat. Volgens officiële cijfers waren er op 30 juni van dit jaar 28.017 zaken achterstallig bij de regionale raden en de Nationale Raad, een ongekend aantal dat experts omschrijven als een voorbeeld van "institutionele verwaarlozing".

Het document vermeldt dat 17.329 aanvragen nog niet eens een eerste uitspraak hebben, dat 3.791 in beroep zijn gegaan zonder een beslissing in tweede aanleg, en dat 6.897 dossiers nog niet naar de Nationale Raad zijn gestuurd. Simpel gezegd: tienduizenden mensen met ernstige ziekten of beperkingen wachten al maanden – en in veel gevallen jaren – op de vaststelling door de staat van hun mate van verlies van arbeidsgeschiktheid, een essentiële voorwaarde voor toegang tot een pensioen of compensatie.

"Achter elk cijfer schuilt een menselijk gezicht. Wie wacht op een uitspraak, heeft geen recht op pensioen of compensatie. Dit betekent gezinnen zonder inkomen, onderbroken medische behandelingen en een bureaucratische limbo die mensen veroordeelt tot een leven van liefdadigheid", legt advocaat Carlos Andrés Vega Mendoza uit, specialist in bestuursrecht en mensenrechten.

Naast de achterstand onthult het rapport een verontrustende discrepantie in de cijfers. Terwijl de besturen melden dat er 17.329 zaken in behandeling zijn, melden de pensioenfondsbeheerders (AFP) en de beroepsrisicobeheerders (ARL) dat er in werkelijkheid 43.557 aanvragen in behandeling zijn. Het verschil – 26.228 zaken – laat zien dat duizenden aanvragen mogelijk "kwijtgeraakt" of onjuist geregistreerd zijn.

"Dit gebrek aan controle en beheer laat zien dat het systeem niet eens zeker weet waar alle zaken zich bevinden. We hebben het over meer dan 26.000 verzoeken in de lucht, zonder dat duidelijk is of ze zijn ingediend, verkeerd zijn geteld of onderweg zijn kwijtgeraakt", benadrukt Vega. Voor de jurist veroorzaakt dit gebrek aan coördinatie onnoemelijke schade: burgers bleven zonder reactie achter omdat hun zaak verloren ging in de administratieve wirwar.

Ook het Openbaar Ministerie waarschuwde voor deze discrepantie, aldus EL TIEMPO. "Er is geen duidelijkheid over de totale cijfers van de dammen, noch over de maatregelen die het ministerie in dit verband heeft genomen", aldus het Openbaar Ministerie tijdens een technische vergadering op 20 augustus.

Volgens de verklaring van de entiteit aan deze krant moet het verschil van meer dan 26.000 gevallen dringend worden overbrugd door middel van "werkgroepen met deelname van alle betrokken actoren en instellingen."

De financiële tragedie draagt ​​bij aan de menselijke tragedie. Volgens officiële cijfers hadden de raden in juni meer dan $ 54,882 miljard aan voorschotten ontvangen voor het uitbrengen van adviezen die nog niet zijn afgerond. Daarvan heeft $ 29,121 miljard betrekking op procedures die nog niet eens formeel zijn ingediend.

"Ja, er is meer dan $ 54 miljard openstaand voor onafgemaakte zaken. Sommige van deze betalingen hebben zelfs betrekking op zaken die nog niet eens formeel zijn ingediend. Juridisch gezien kan dit worden aangemerkt als ongerechtvaardigde inning of financieel verlies, wat financieel toezicht en mogelijke sancties rechtvaardigt", waarschuwt Vega.

De ontdekking brengt niet alleen de legitimiteit van het systeem in gevaar, maar opent ook de deur naar disciplinaire en financiële procedures. Terwijl families wachten op oplossingen die nooit komen, blijven de gelden op de rekeningen van de besturen bevroren.

Het probleem is niet alleen een kwestie van congestie, maar ook van institutionele legitimiteit. Volgens Vega "zijn er bestuursleden van wie de termijn sinds 2014 is verlopen en die, ondanks hun gebrek aan rechtsbevoegdheid, toch beslissingen blijven nemen." Dit zou kunnen leiden tot een nog complexer scenario: nietigverklaring van uitgebrachte adviezen, terugbetaling van kosten die zonder rechtsbevoegdheid in rekening zijn gebracht en miljoenenclaims tegen de staat.

Voor de advocaat is dit een 'dubbele crisis': enerzijds is er sprake van administratieve overlast, waardoor meer dan 28.000 families vastzitten, en anderzijds van legitimiteit, vanwege de onregelmatige aanwezigheid van leden zonder vaste aanstelling.

Het Openbaar Ministerie van zijn kant stemde in met deze onregelmatigheid. Volgens wat er in de werkgroep werd besproken, erkende het ministerie van Arbeid zelf dat de competitie op basis van verdienste om het lidmaatschap van de raden te verlengen, ondanks een gerechtelijk bevel, niet heeft plaatsgevonden. "Er blijven leden met een verlopen termijn, wat de legitimiteitscrisis verergert en de geldigheid van de uitspraken in gevaar brengt", benadrukte de toezichthouder in antwoord op vragen van deze krant.

Volgens EL TIEMPO heeft het Openbaar Ministerie het Ministerie van Arbeid geraadpleegd over plannen voor congestiebestrijding. Het antwoord was dat alleen de territoriale directie van Bogotá een responsplan had ingediend. De overige regionale overheden van het land hebben geen strategie gerapporteerd. "Het is een structureel falen. Behalve in Bogotá zijn er geen responsplannen, geen tijdschema's en geen verantwoordelijke partijen. Dit toont een totaal gebrek aan nationale coördinatie aan", benadrukt Vega.

In april 2025 had de administratieve rechtbank van Cundinamarca, in het kader van een class action-rechtszaak, het ministerie van Arbeid al bevolen om extra decongestieruimtes aan te leggen. Juridisch vervolgonderzoek bevestigde echter dat de maatregelen onvoldoende waren en dat de deadlines voor het uitvaardigen van uitspraken nog steeds worden overschreden.

De regionale overheden met de grootste achterstanden zijn Bogotá (7.666 gevallen), Cauca (2.767), Antioquia (1.866), Cesar (952), Tolima (975) en Meta (890). "Er moet onmiddellijk een verbeteringsplan komen, zodat de overheden de files kunnen aanpakken, terwijl het ministerie doorgaat met de oprichting van regionale ontstoppingscentra", aldus het Openbaar Ministerie.

De langdurige inbeslagname schendt rechtstreeks de fundamentele rechten van Colombianen. Mensen die al een, twee of zelfs vijf jaar op een uitspraak wachten, lopen het risico hun levensonderhoud, hun toegang tot gezondheidszorg en de mogelijkheid om een ​​pensioen te ontvangen, te verliezen.

"Het risico is tweeledig: voor burgers betekent het schendingen van de minimale levensstandaard, gezondheidszorg en pensioenen; voor de staat betekent het ongeldige rapporten, onterecht ontvangen vergoedingen en rechtszaken van miljoenen dollars tegen de natie", vat Vega samen.

De jurist benadrukt dat de crisis niet alleen technisch van aard is, maar ook menselijk. "We worden geconfronteerd met een systematische schending van fundamentele rechten en de toegang tot de rechtspraak. De staat heeft degenen die de bescherming het hardst nodig hebben, in de steek gelaten", zegt hij.

In dezelfde lijn benadrukte het Openbaar Ministerie dat dit een structureel probleem is dat de collectieve rechten al in gevaar brengt. "We hebben niet te maken met simpele administratieve vertragingen; het is een situatie die de sociale zekerheid, de gezondheidszorg en de toegang tot justitie van duizenden Colombianen bedreigt", aldus het agentschap, dat tevens aankondigde preventief toezicht te zullen houden op de naleving van de door het ministerie genomen maatregelen.

De ernst van de situatie leidde tot het aanspannen van een class action-rechtszaak waarin onmiddellijke voorzorgsmaatregelen werden geëist. Deze maatregelen omvatten onder meer de verplichting voor het Ministerie van Arbeid om het lidmaatschap van de raden te verlengen met behulp van de CV-database, die vanaf 2023 beschikbaar is, en het waarborgen van transparantie in de procedures.

Vega waarschuwt dat ook het Openbaar Ministerie en de Rekenkamer moeten ingrijpen: eerstgenoemde om de rechtmatigheid van de procedures te controleren en laatstgenoemde om te bepalen hoe er met onbestede middelen wordt omgegaan.

Ondertussen blijven duizenden families wachten. "Elke dag die voorbijgaat zonder beslissing is een stille veroordeling voor duizenden Colombianen. De tijd die hier verloren gaat, is een leven lang en kan niet worden ingehaald", concludeert Vega.

Journalist Milieu en Gezondheid