En plotseling was er een gat in het veld: de grote vraag naar water in de landbouw heeft ingrijpende gevolgen voor Turkije.

Op een dag ontstaat er een gat in het veld. En dan nog een. En nog een. Tot wel 25 meter in diameter – en tot wel 45 meter diep.

De inwoners van de provincie Konya in Turkije zijn bekend met sinkholes; ze vormen een veelvoorkomend kenmerk van het landschap. Hun aantal neemt echter gestaag toe. Sinds 1970 zijn er in het Konya-bekken ongeveer 700 van deze sinkholes ontstaan, vaak in velden, soms vlak naast een dorp. Tot nu toe is niemand gewond geraakt, maar de infrastructuur heeft herhaaldelijk te lijden gehad – zo zijn wegen en individuele gebouwen beschadigd.

Geologen noemen deze sinkholes ook wel dolines. Onderzoekers zeggen dat hun toenemende aantal te wijten is aan menselijke activiteit. Boeren in de regio pompen steeds vaker grondwater op om hun velden te irrigeren.

De afgelopen decennia hebben experts een gedetailleerd inzicht gekregen in hoe talloze sinkholes in de grond zijn ontstaan ​​– en precies waar dit is gebeurd. Moderne satelliet- en dronebeelden maken het steeds effectiever om mensen te waarschuwen wanneer er nieuwe sinkholes in een regio ontstaan.

Om beter te begrijpen wat er in de provincie Konya gebeurt, moeten we 20.000 jaar terug in de tijd. Destijds lag er een groot meer in het Konya-bekken, twintig meter diep, zegt geograaf Muhammed Zeynel Öztürk van de Nigde Ömer Halisdemir Universiteit in Centraal-Anatolië. In de loop van duizenden jaren hebben zich in dit meerbekken sedimenten gevormd.

Onder de sedimenten bestaat de ondergrond van het Konya-bekken uit gesteenten die typisch zijn voor karstlandschappen – kalksteen en gips. Door de kwetsbaarheid van deze gesteenten kunnen er gemakkelijk grotten ontstaan.

Tegenwoordig behoort de regio tot de droogste van Turkije. Toch hoefde men aan het begin van de 20e eeuw niet diep te graven om grondwater te vinden. Het lag heel dicht bij de oppervlakte. Maar volgens Öztürk zijn boeren de afgelopen vijftig jaar grondwater intensief gaan gebruiken voor irrigatie.

Maïs, suikerbieten en alfalfa – een voedergewas – hebben veel water nodig. Er zijn inmiddels meer dan 130.000 waterputten, waarvan vele illegaal zijn. Daardoor is de grondwaterstand gestaag gedaald. Tegenwoordig moet men 200 tot 300 meter diep boren om het grondwater te bereiken, aldus de onderzoeker.

Door de pompwerking werden de ondergrondse grotten in het karstgesteente leeggepompt, waardoor ze instabiel werden. Het bovenliggende rotsplafond stortte laag voor laag in. De grotten werden steeds groter totdat ze uiteindelijk de oppervlakte bereikten en gaten in de grond veroorzaakten. Deze instortingen zijn abrupt, gevaarlijk en moeilijk te voorspellen.

De gaten ontstaan ​​echter niet zomaar overal, maar op heel specifieke plekken. Öztürk legt uit dat dit te maken heeft met breuken en scheuren onder de sedimenten. Deze vergemakkelijken de verplaatsing van grondwater en versnellen het oplossen van het gesteente.

Vooral op plekken waar beide factoren samenvielen, werd de ondergrond onstabiel: waar grote hoeveelheden grondwater werden weggepompt en tektonische breuken en breukzones onder het oppervlak sluimerden, ontstonden nieuwe sinkholes.

Veel mediaberichten beweren dat de toename van sinkholes voornamelijk te wijten is aan klimaatverandering, maar deze bewering klopt niet. De belangrijkste oorzaak is het overmatig oppompen van grondwater. Doordat sedimenten van meren zijn omgezet in landbouwgrond en de bevolking aanzienlijk is gegroeid, is de vraag naar water dramatisch toegenomen.

Klimaatverandering draagt ​​ook bij aan het probleem. In Anatolië komen steeds ernstigere droogtes voor als gevolg van de opwarming van de aarde, waardoor de vraag naar water verder toeneemt. Dit versnelt de uitputting van het grondwater, aldus Öztürk, en bevordert indirect de vorming van sinkholes.

De wetenschap kan slechts beperkt waarschuwen voor de vorming van sinkholes. "Vooraf voorspellen dat er 'op een specifieke dag' een sinkhole ontstaat, is nog niet mogelijk", zegt Djamil Al-Halbouni, geofysicus aan de Universiteit van Leipzig. Overvluchten van satellieten en drones kunnen echter in ieder geval helpen om het risico beter in te schatten.

Satellietradarbeelden dragen bijvoorbeeld bij aan dit inzicht. Voordat grote sinkholes ontstaan, verzakt het oppervlak vaak in kleine gebieden, zegt Al-Halbouni. Als er bijvoorbeeld ondergronds een grot ontstaat, stort de bovenliggende rotslaag meestal niet meteen in, maar geeft aanvankelijk een klein beetje mee. Deze verzakking kan duidelijk worden gedetecteerd met een speciale radarmethode, legt de onderzoeker uit Leipzig uit.

Drones kunnen ook nuttig zijn. "Ze hebben een veel hogere ruimtelijke resolutie dan satellietbeelden", zegt Al-Halbouni. Soms ontstaan ​​er scheuren in het aardoppervlak die satellieten niet kunnen zien, maar drones wel.

Er zijn verschillende studies die de aandacht vestigen op nieuwe risicozones, aldus de geofysicus. Uiteindelijk ligt de verantwoordelijkheid echter bij Turkse ambtenaren en politici. Zij moeten op basis van wetenschappelijke informatie beslissen welke regio's gewaarschuwd moeten worden. Dit zou dan ook kunnen betekenen dat wegen en hele gebieden volledig worden afgezet.

De belangrijkste maatregel om het risico te verminderen, is echter om minder grondwater op te pompen. Hierdoor zou de ondergrond zich enigszins kunnen stabiliseren en zou de vorming van nieuwe sinkholes afnemen. De waterautoriteit van de deelstaat voert momenteel verschillende onderzoeken uit in het Konya-bekken om illegale waterputten op te sporen en het regionale grondwaterverbruik in kaart te brengen. Het doel is om overmatig grondwatergebruik in de toekomst terug te dringen.

In het centrale deel van het Konya-bekken gaat het oppompen echter in hetzelfde tempo door als voorgaande jaren, aldus landmeetkundig ingenieur Osman Orhan van de Universiteit van Mersin. Op sommige plaatsen daalt het grondoppervlak met zeven tot acht centimeter per jaar.

Het probleem met de sinkholes in de regio Konya is als de kanarie in de kolenmijn. Het brengt, bijzonder duidelijk en vroegtijdig, een probleem aan het licht dat het hele land teistert: in grote delen van Turkije is de waterschaarste de afgelopen decennia gestaag toegenomen. Veel meren zijn opgedroogd.

Zorgvuldiger waterbeheer is dringend nodig in het Konya-bekken. Irrigatiemethoden moeten bijvoorbeeld worden gemoderniseerd om water te besparen; bovendien zijn landbouwmethoden nodig die zijn aangepast aan droogte. Zolang deze onzorgvuldige praktijk voortduurt, zal het probleem van nieuwe sinkholes nauwelijks veranderen.