Nazimisdaden | Artsen als geëngageerde activisten

Aan de Tollensesee bij Neubrandenburg ligt het landgoedpark Alt Rehse: oude bomen, goed onderhouden gazons en af ​​en toe uitzicht op het meer. Daar op de helling staan ​​een aantal grotere gebouwen, opgetrokken uit hout en bekleed met baksteen, onder rieten daken. Een hotel nodigt u nu uit voor een Ayurvedische behandeling. Voor de poort van het landgoedpark ligt een dorp waarvan het verleden bij nadere beschouwing duidelijk wordt. Op de deurposten van de woonhuizen staat bijvoorbeeld: "opgericht in het 3e jaar" - "van het 1000-jarig Rijk", de tijdsaanduiding zou preciezer moeten zijn. De 22 huizen maken deel uit van het modeldorp waarmee de nazi's ook een architectonisch paradepaardje wilden creëren. En tussen 1935 en 1943 was in het landgoedpark de “Leiderschapsschool van het Duitse medische beroep” gevestigd. Deze school werd 90 jaar geleden opgericht.

Ongeveer 10.000 artsen kregen hier een ‘ideologische opleiding’ in cursussen van één tot vier weken. De artsen, allen in trainingspakken, luisterden naar lezingen over onderwerpen als ‘rassenhygiëne’, ‘erfelijke gezondheid’ en ‘De nationaal-socialistische dokter’. Apothekers en vroedvrouwen werden uitgenodigd voor kortere cursussen.

90 jaar geleden werd niet alleen deze ‘leiderschapsschool’ geopend, maar werden ook de Neurenberger wetten aangenomen. Daartoe behoorde de ‘Wet ter bescherming van het Duitse bloed en de Duitse eer’. Het oorspronkelijke doel was om Joodse mensen uit te sluiten, aanvankelijk door middel van een verbod op huwelijken en seksuele omgang met burgers van ‘Duits en aanverwant bloed’. 'Rassenhygiëne' werd geïmplementeerd via de 'Wet ter bescherming van de erfelijke gezondheid van het Duitse volk', die eveneens in 1935 werd aangenomen. In de praktijk leidden deze richtlijnen tot gedwongen sterilisaties en abortussen, moord op zieken en zelfs massamoord op Europese Joden in vernietigingskampen.

Tijdens de oorlogsjaren werden de trainingen in Alt Rehse stopgezet. In de tussentijd deed de plek dienst als reservehospitaal. Na het einde van de oorlog arriveerde het Sovjetleger, werd er een kindertehuis gebouwd en daarna een opleidingsinstituut voor leraren. Jarenlang was hier een NVA-basis gevestigd. Vanaf 1990 probeerden verschillende partijen het park en het schoolgebouw voor eigen doeleinden te gebruiken, met als hoogtepunt de huidige hotelexploitatie .

Sinds 2001 werkt de non-profitorganisatie Alt Rehse Memorial, Education and Meeting Center aan het creëren van een leer- en herdenkingsplek in het dorp. In een nieuw bedrijfsgebouw uit de jaren negentig is een kleine permanente tentoonstelling gevestigd. Momenteel is er een reizende tentoonstelling gaande over de rol van gezondheidsautoriteiten tijdens de nazitijd. In de toekomst komen er kamers beschikbaar in een van de voormalige NVA-kazernes aan de rand van het landgoedpark. De financiële situatie is enigszins verbeterd; Er zijn staats- en federale fondsen en ook het Landeszentrum für Politische Educatie Mecklenburg-Vorpommern verleent steun. Kleinere bijdragen komen van medische verenigingen.

De activisten, onder wie ook de al jarenlang actieve projectleider, historicus Rainer Stommer, zijn het er samen met de wetenschappelijke adviesraad van de vereniging en andere bondgenoten over eens dat de potentie van gedenkplaatsen in de regio intensiever benut moet worden. Met name studenten in de gezondheidszorg moeten zich verdiepen in de achtergrond van fascistische medische misdaden. De racistische wetten van 1935 vormden aanleiding voor een evenement in het voorlaatste weekend van mei, waarvoor vertegenwoordigers van universiteiten en hogescholen uitdrukkelijk waren uitgenodigd.

Deze aanpak wordt versterkt door het rapport van de Lancet Commission on Medicine, Nazim, and the Holocaust van eind 2023. Het gerenommeerde Amerikaanse medische tijdschrift "The Lancet" roept regelmatig commissies bijeen over toekomstige problemen in de geneeskunde, waarin experts van alle continenten beschikbare oplossingen bundelen. De eindrapporten worden gepubliceerd in een speciale uitgave van het tijdschrift Lancet.

Een van de medeoprichters van deze commissie is medisch historicus Volker Roelcke van de Universiteit Giessen. In Alt Rehse legde hij de belangrijkste onderzoeksresultaten uit. De rijkdom aan details omvat ook de voorgeschiedenis, zoals het antisemitisme vóór 1933 en de interesse van de medische wereld in de nazi-ideologie zelfs al vóór die tijd. Maar zelfs na 1945 waren er “vele soorten continuïteiten.” Het onrecht in de geneeskunde was in de twaalf jaar voorafgaand aan 1945 bijzonder groot, maar was ook daarvoor al inherent aan de moderne geneeskunde. Hoe dan ook, het enthousiasme van de artsen voor de nieuwe nazistaat was groot: het gezondheids-, sociale en bevolkingsbeleid moest gebaseerd worden op de wetten van de biologie. Artsen vormden dan ook de academische groep met het grootste aandeel partijleden, nog vóór advocaten en leraren.

Deelnemers aan de cursussen in Alt Rehse moesten ook lid zijn van de partij. Globaal was 55 tot 60 procent van de artsen lid van de NSDAP of SS. "Maar niet 98 procent", legt Roelcke uit. Er was dus zeker ruimte voor manoeuvre. Een voorbeeld hiervan zijn de rapporten van artsen over mensen die zich zouden moeten laten steriliseren. Uit een recent onderzoek is gebleken dat maar liefst tweederde van de praktiserende artsen in de regio Erlangen/Neurenberg geen enkele patiënt heeft aangegeven bij de gezondheidsautoriteiten of de rechtbanken voor erfelijke gezondheid. Dat is wel opgemerkt, maar het heeft niet tot sancties geleid.

Het was juist het kader van de fascistische staat dat artsen de mogelijkheid bood om ideeën in praktijk te brengen die al sinds het einde van de 19e eeuw bestonden. De moord op maximaal 300.000 mensen als ‘ballastbestaan’ was mogelijk omdat artsen hieraan bijdroegen met medische beoordelingen. Volgens Roelcke kwamen de rechtbanken na de oorlog tot het oordeel dat het hier werkelijk uit de hand was gelopen.

Een andere vorm van criminaliteit was onderzoek dat door artsen werd geïnitieerd, onder meer in ‘volledig gedereguleerde ruimtes’ in het bezette Oost-Europa. Artsen benaderden de SS om proefpersonen te verkrijgen. Het onderzoek zelf was niet absurd, aldus Roelcke. Ze was bruut en meedogenloos tegenover haar proefpersonen, wat vaak de dood tot gevolg had.

Een van de belangrijkste bevindingen van de commissie is het besef dat veel verhalen uit de naoorlogse periode hebben bijgedragen aan schuldenverlichting. Er werd gesproken over slechts enkele uitzonderingen onder de nazi-artsen die betrokken waren bij misdaden en die als individuele monsters werden afgeschilderd. Sporen van al deze thema's zijn terug te vinden in het onderzoek aan de Führerschule, maar ook op plekken als het sanatorium en verzorgingstehuis op de Sachsenberg in Schwerin of het Universitair Ziekenhuis Rostock-Gehlsdorf, om nog maar te zwijgen van de concentratiekampgedenktekens in de regio . De locaties zijn weliswaar geschikt voor excursies door studenten, maar dergelijke bezoeken zijn slechts bij enkele onderwijsinstellingen ingeburgerd, waaronder de Hogeschool Neubrandenburg.