DESA Unicum wspiera sztukę kobiet. Ponad 100 artystek, rozmowy, warsztaty i wystawy

Na problem nieobecności artystek w kanonie zwracały uwagę kolejne pokolenia badaczek i krytyczek sztuki. W 1971 roku Linda Nochlin w słynnym eseju postawiła pytanie: „Dlaczego nie było wielkich artystek?”. Kilka lat później, z jej inicjatywy, w Los Angeles County Museum of Art zorganizowano pierwszą międzynarodową wystawę poświęconą twórczości kobiet, którą prezentowano w kolejnych miastach.

Mimo to do dziś niewiele ich nazwisk potrafimy wymienić bez zastanowienia. Nie jest to przypadek – jak zauważa Katy Hessel, dzieła artystek stanowią zaledwie 1% zbiorów londyńskiej National Gallery, a w pierwszym wydaniu kultowego podręcznika E.H. Gombricha „O sztuce” nie znalazła się ani jedna kobieta.

Zjawisko to znajduje odzwierciedlenie także na samym rynku sztuki. Choć coraz głośniej mówi się o twórczości artystek, ich prace wciąż stanowią ułamek całości. Dla przykładu: wartość prac kobiet sprzedanych na globalnym rynku aukcyjnym w latach 2008-2019 wyniosła zaledwie 2% - mniej niż samych prac Picassa w tym czasie. W 2022 r. natomiast udział sztuki kobiet w liczbie wszystkich transakcji aukcyjnych wyniósł 9%.

Skąd ten brak reprezentacji? Na przeszkodzie w drodze do emancypacji na polu sztuki przez wieki stały trudności w dostępie do edukacji. Wystarczy przypomnieć, że Zofia Stryjeńska chcąc rozpocząć naukę w Akademii w Monachium, w 1911 r. przekroczyła jej próg w męskim przebraniu. Konsekwencje systemowych zaniedbań widzimy do dziś. Choć na przestrzeni ostatniej dekady odnotowano wzrost wartości rynku sztuki najnowszej kobiet o 194%, z szacunków National Museum of Woman in the Arts wynika, że przy tym tempie zmian, równość na aukcjach uda się osiągnąć dopiero w 2053 roku.

- Pozycja lidera zobowiązuje nas do zwracania uwagi na postaci i wątki, które na przestrzeni lat nie miały w dyskusji publicznej miejsca, na jakie zasługują. Wciąż nie wszyscy zdają sobie sprawę, że polskie artystki są dzisiaj naszym „dobrem narodowym”, a ich twórczość zdobywa uznanie na całym świecie.

Wystarczy spojrzeć na rosnące zainteresowanie twórczością Magdaleny Abakanowicz, Aliny Szapocznikow, Tamary Łempickiej, czy sukcesy artystek tworzących obecnie, w tym Ewy Juszkiewicz, czy Pauliny Ołowskiej. Z drugiej strony, wciąż istnieje mnóstwo nazwisk, które czekają na odkrycie i przypomnienie. Platforma „Sztuka kobiet” powstała jako naturalna konsekwencja naszych dotychczasowych działań.

Będzie przestrzenią, w której zarówno pionierki, jak i współczesne artystki, staną się głównymi bohaterkami opowieści. Prowadząc prywatną instytucję kultury, która organizuje około 100 wystaw rocznie, a przy tym dziesiątki oprowadzań, wykładów, paneli i innych wydarzeń, mamy możliwość realnego wpływu na polską kulturę. I chcemy ten wpływ mądrze wykorzystać.

Sztuka kobiet będzie eksponowana stale, konsekwentnie i długofalowo. Mamy nadzieję, że w tym kierunku podąży także coraz więcej instytucji publicznych – podkreśla Agata Szkup, Prezes zarządu DESA Unicum.

Po rekordowej aukcji prac Magdaleny Abakanowicz, cyklicznych wystawach „Feminizm. Sztuka kobiet”, ekspozycjach prezentujących zbiory kolekcjonerek takich jak Grażyna Kulczyk i Anda Rottenberg, czy charytatywnym projekcie „HERSTORY”, z którego dochód wspiera budowę pierwszego w Polsce Muzeum Historii Kobiet, projekt „Sztuka Kobiet” zyska stałą formę i cykliczne odsłony.

Olga Boznańska – ikona artystycznej emancypacji kobiet

Pierwsze – z kilku zaplanowanych na jesień wydarzeń w ramach programu – odbędzie się pod hasłem „Urodzin Olgi Boznańskiej”. Rok 2025 został ustanowiony jej nazwiskiem przez Sejm RP, a wrzesień przyniesie liczne wydarzenia upamiętniające 160. rocznicę urodzin i 85. rocznicę śmierci artystki.

Twórczość Boznańskiej zdobyła uznanie jeszcze za jej życia, a malarka stała się ikoną artystycznej emancypacji kobiet. Od debiutu w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w 1886 r. jej prace były prezentowane na wystawach w Polsce, Europie i Stanach Zjednoczonych. Symboliczne urodziny pionierki staną się pretekstem do opowiedzenia historii artystek tworzących od schyłku XVIII wieku, poprzez przełom XIX i XX, kończąc na dwudziestoleciu międzywojennym.

Na wystawie „Olga Boznańska i Pionierki Malarstwa Polskiego” zobaczymy prace artystek, które obierały różne drogi do twórczej wolności, w tym Anny Bilińskiej-Bohdanowicz, Meli Muter, Tamary Łempickiej, Anny Rajeckiej, Alicji Halickiej, Ireny Hassenberg, czy Teresy Roszkowskiej. Prawdziwą gratką dla odwiedzających są również prezentowane na wystawie fotografie samej Boznańskiej. Jedna z nich to zdjęcie autorstwa Henri Manuela, któremu pozował m.in. Claude Monet w trakcie malowania Nenufarów.

Od Stryjeńskiej do Bogackiej – 100 lat kobiecej perspektywy

Obok wystawy poświęconej sztuce dawnej, we wrześniu w DESA Unicum zobaczymy także cztery inne ekspozycje skoncentrowane wokół twórczości kobiet. Kolejna odsłona cyklu „Feminizm i sztuka kobiet” zwróci uwagę na nazwiska takie jak Natalia Lach – Lachowicz, Agata Bogacka, Agata Kus, Teresa Tyszkiewicz, Erna Rosenstien, Maria Pinińska-Bereś, Aneta Grzeszykowska, czy Dorota Kuźnik, pokazując zmieniające się postawy artystek, ich bezkompromisowe podejście do sztuki, a także zainteresowanie ciałem i tematami społecznymi.

Wystawa „Design. W Stronę Kobiet” odda hołd projektantkom, które redefiniowały pojęcie wzornictwa w ceramice, metaloplastyce, szkle czy tkaninie, często tworząc na marginesach głównego nurtu, a jednak kształtując estetykę codzienności.

Oddzielna ekspozycja „Julia Keilowa. Projektantka polskiej nowoczesności” przypomni ikonę wzornictwa, której przedmioty trafiały na salony II Rzeczpospolitej. Z kolei wystawa „Triumf Art Deco. Paryż. Warszawa. Zakopane” nawiąże do setnej rocznicy pawilonu polskiego w Paryżu, gdzie Zofia Stryjeńska wyniosła do rangi sztuki motywy ludowe i zdobyła aż cztery Grand Prix.

Wystawom towarzyszyć będzie specjalnie przygotowany program wydarzeń – od cyklu paneli i rozmów, w tym wykładu Iwony Danielewicz o Élisabeth Louise Vigée Le Brun, portrecistce Marii Antoniny, przez oprowadzania z kuratorami, po plenerowy pokaz filmu „W gorsecie” we współpracy z dystrybutorem M2.

Projekt „Sztuka kobiet” jest inicjatywą długofalową – obejmuje wystawy, aukcje i działania edukacyjne, a jego celem jest trwałe wprowadzenie twórczości kobiet do centrum artystycznej i społecznej debaty. Wrześniowa inauguracja to dopiero początek cyklicznych działań, które będą wzmacniać pozycję kobiet w historii sztuki i na rynku kolekcjonerskim.

***

Olga Boznańska i Pionierki Malarstwa Polskiego

Wystawa: 11 – 18 września

Feminizm i Sztuka Kobiet

Wystawa: 5 – 18 września

Design. W stronę kobiet

Wystawa: 17 – 23 września

Triumf Art Déco. Paryż. Warszawa. Zakopane

Wystawa: 19 – 27 września

Julia Keilowa. Projektantka Polskiej Nowoczesności

Wystawa: 11 – 27 września

***

13.09: Urodziny Olgi Boznańskiej

• godz. 12: „Élisabeth Vigée Le Brun. Malarka pracująca”
• wykład Iwony Danielewicz
• godz. 13:15: „Boznańska 2025”
• rozmowa z Urszulą Kozakowską-Zauchą
• godz. 14:15: Feminizm i Sztuka Kobiet w Polsce: Od ciała do tożsamości
• rozmowa z artystkami: Iwoną Demko, Katarzyną Górną i Wiktorią Walendzik; prowadzenie: Maja Michalak (Poza Ramami)

17.09

• godz. 17:30: Julia Keilowa. Projektantka polskiej nowoczesności
• Oprowadzanie po wystawie
• godz. 18:15: Rozmowa o designie
• godz. 19:15: „W gorsecie”, reż. Marie Kreutzer, 2022
• Projekcja filmu

24.09

• godz. 18:00: Kolekcje Dizajnu
• Premiera książki Aleksandry Koperdy, prowadzenie: Marta Kubala

27.09

• godz. 15:00: Triumf Art. Déco. Paryż. Warszawa. Zakopane
• Oprowadzanie po wystawie z Adamem Leją