Heeft Poetin geknipperd tijdens de gesprekken met Trump in Alaska? Sommige experts zeggen dat het zeer onwaarschijnlijk is.

Er was één belangrijke vraag die tijdens de top tussen de VS en Rusland in Alaska vrijdagavond naar voren kwam en die moeilijk te beantwoorden was: heeft de Russische president Vladimir Poetin ook maar een moment met zijn ogen geknipperd?

Terwijl de Amerikaanse president Donald Trump zaterdag de telefoonlijnen verbrandde tijdens gesprekken met de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy en Europese leiders, groeiden de vage ideeën die na de korte, dubbelzinnige persconferentie met de twee leiders bleven hangen, uit tot een resoluut 'nee'.

Trump ging de belangrijke bijeenkomst in met de mededeling dat hij erg boos zou zijn als Rusland niet zou instemmen met een staakt-het-vuren of dit niet zou voorstellen.

Hij kwam naar buiten met de boodschap dat er geen akkoord is totdat er een akkoord is en dat de twee leiders vooruitgang hebben geboekt in de richting van vrede. De Amerikaanse president lijkt het idee van een voorlopig staakt-het-vuren volledig te hebben laten varen ten gunste van een soort alomvattende vredesregeling.

Dat is altijd een van de belangrijkste eisen van Moskou geweest.

"Er werd niet gesproken over een staakt-het-vuren", aldus Michael Carpenter, voormalig Amerikaans ambassadeur en permanent vertegenwoordiger bij de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa.

"Er was duidelijk geen overeenkomst. Ik had ook niet verwacht dat er een overeenkomst zou komen, want eerlijk gezegd heb ik de hele tijd gezegd dat de fundamentele zaken hier niet kloppen – namelijk dat Rusland de onderwerping van Oekraïne wil, en president Zelensky zal de capitulatie van zijn land niet toestaan."

Europese leiders pleiten voor een staakt-het-vuren en zelfs voor de versterking van Oekraïne door middel van westerse troepenaanwezigheid. Daarmee zou Rusland worden ontmoedigd om de oorlog in de toekomst te hervatten.

Carpenter zei zaterdagmorgen in het CBC Radio-programma The House dat het vrij duidelijk is dat Poetin vasthoudt aan al zijn oorlogsdoelen en -eisen, waaronder geen lidmaatschap van Oekraïne van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, geen westerse troepen in het land en een maximum aan de omvang van het Oekraïense leger.

"En president Trump kon dat absoluut niet rijmen met wat hij van Europese leiders en president Zelensky had gehoord", aldus Carpenter.

Trump zei op de terugweg uit Alaska dat een van de volgende stappen een drielandentop zal zijn tussen hemzelf, Zelensky en Poetin. Hij legde de basis daarvoor door Zelensky maandag uit te nodigen voor verkennende gesprekken in het Witte Huis.

'Een staakt-het-vuren in Oekraïne moet meer zijn dan een pauze'

Deskundigen op het gebied van defensie en buitenlands beleid zijn het erover eens dat externe toezichthouders en internationale veiligheidsgaranties voor Oekraïne de enige manier zijn waarop een staakt-het-vuren – of zelfs een volwaardige vredesregeling – tussen Rusland en Oekraïne een kans van slagen heeft.

En er was vrijdag geen enkel teken van Poetin dat hij bereid was zoiets te accepteren.

Benjamin Jensen, senior fellow bij het Center for Strategic and International Studies in Washington, DC, zei dat Moskou in het verleden wapenstilstanden meer gebruikte om troepen op het slagveld te positioneren dan om te streven naar vrede op de lange termijn.

"Om de overeenkomst slagvaardiger te maken, moeten onderhandelaars duidelijke, automatische sancties vastleggen die onmiddellijk van kracht worden als Rusland het staakt-het-vuren schendt. Zo zorgen ze ervoor dat elke schending voorspelbare en oplopende kosten met zich meebrengt", aldus Jensen in een evaluatie die voorafgaand aan de top in Alaska werd opgesteld.

Tot slot moeten de NAVO en westerse staten, zelfs onder een wapenstilstand, hun robuuste inzet voor de Oekraïense defensiecapaciteit handhaven door bondgenootschappelijke troepen te trainen, uit te rusten en de interoperabiliteit ervan te waarborgen. Zo laat Moskou inzien dat hernieuwde agressie op onmiddellijke en geloofwaardige weerstand zal stuiten.

Na de Russische invasie en annexatie van de Krim in 2014 en het uitbreken van een proxy-oorlog in de twee oostelijke oblasten (provincies) van Oekraïne, sloten de twee partijen, met hulp van Europese landen, overeenkomsten – bekend als de Minsk-akkoorden – om een einde te maken aan de gevechten.

"Eerdere mislukkingen zoals Minsk laten zien dat vage bufferzones en ongewapende monitoren de vijandelijkheden niet kunnen stoppen", aldus Jensen.

"Een staakt-het-vuren in Oekraïne moet meer zijn dan een pauze. Het vereist handhaving op het land, ter zee, in de lucht, op het internet en in de ruimte, ondersteund door sancties en stevige defensieverplichtingen."

In maart stelde de Britse premier Keir Starmer voor om een vredesmacht op te richten bestaande uit meerdere NAVO-landen, waaronder Canada. Dit voorstel lijkt echter voorlopig op de lange baan te zijn geschoven.

Er hangen veel kwesties in de waagschaal

Starmers oproep werd met enthousiasme ontvangen in Ottawa, waar vlak voor de federale verkiezingen de toenmalige minister van Defensie, Bill Blair, verklaarde dat de regering "klaar en in staat" was om troepen te leveren, mocht er een staakt-het-vuren komen.

De hoogste militaire commandant van Canada zei deze week in een interview dat zaterdag werd uitgezonden op The House van CBC Radio dat de planning voor een dergelijke troepenmacht in een vergevorderd stadium is.

Maar generaal Jennie Carignan, chef van de Defensiestaf, zei dat er nog steeds cruciale kwesties onbeantwoord zijn.

Wat voor soort troepenmacht? Hoe zwaar bewapend moet die zijn? Andere vragen, zoals of coalitietroepen alleen toezicht houden of de bevoegdheid hebben om het staakt-het-vuren te handhaven, moeten ook worden beantwoord, indien en wanneer de vijandelijkheden worden gestaakt.

"Er is op dit moment veel onbekend, maar één ding is zeker: ze zullen training en ontwikkeling nodig hebben om de Oekraïense strijdkrachten in staat te stellen hun eigen veiligheid te waarborgen", aldus Carignan. "We zijn er al om Oekraïne te steunen. Dus dit zal doorgaan, maar de rest is momenteel in ontwikkeling."

Canada, het Verenigd Koninkrijk en de VS hadden troepen die militaire en veiligheidstrainingen uitvoerden in Oekraïne voorafgaand aan de volledige Russische invasie in februari 2022. Deze troepen werden teruggetrokken toen er grote gevechten uitbraken.

Afgelopen voorjaar zei de operationeel commandant van het Canadese leger, luitenant-generaal Steve Boivin, in een interview met CBC News dat personeelstekorten een vredesmissie in de weg zouden kunnen staan, afhankelijk van het soort inzet dat de federale overheid voor ogen heeft.

Het leger heeft de afgelopen jaren moeite gehad met het werven, trainen en behouden van manschappen. Hoge Canadese defensiefunctionarissen hebben erkend dat ze een tekort hebben van 12.722 man personeel – zowel reguliere als reservetroepen.

Aan Carignan werd gevraagd of Canada de capaciteit heeft om een vredesmissie in Oekraïne uit te voeren.

"Het hangt er wederom vanaf wat de eisen zijn en waar wij kunnen bijdragen", zei ze, terwijl ze benadrukte dat het uiteindelijk een beslissing is die premier Mark Carney en zijn kabinet moeten nemen.