Voetbal | Servië vs. Albanië: wanneer voetbal een proxy-oorlog wordt

Het gaat over voetbal, maar het voelt als oorlog. Wanneer de nationale teams van Servië en Albanië elkaar aanstaande zaterdag treffen in een WK-kwalificatiewedstrijd, zullen honderden politieagenten, waaronder sluipschutters, agenten in burger en drone-experts, het stadion beveiligen. De wedstrijd vindt niet plaats in de Servische hoofdstad Belgrado, maar in het kleine zuidelijke stadje Leskovac. Het stadion heeft een capaciteit van slechts 8100 toeschouwers. De kaartjes worden verkocht aan de Servische voetbalbond, niet aan het grote publiek. Er is geen Albanees uitvak.

De gastlanden en de UEFA willen een herhaling van het schandaal van oktober 2014 voorkomen. Destijds speelden Servië en Albanië tegen elkaar in EK-kwalificatiewedstrijden. Voor de wedstrijd in Belgrado gooiden Servische toeschouwers stenen naar de bus van het Albanese team; protesten en boegeroep overstemden hun hymne. "Dood de Albanezen!" riepen Servische fans toen in de 42e minuut een drone met een vlag over het veld vloog. Het beeldde de contouren uit van "Groot-Albanië", zoals Albanese nationalisten dat willen.

Scramble in Belgrado

Op het veld greep de Servische verdediger Stefan Mitrović de vlag, waarna Albanese spelers op hem afstormden. Er ontstonden vechtpartijen op en naast het veld. De wedstrijd werd gestaakt, maar de impact ervan was nog lang merkbaar: in de Kosovaarse hoofdstad Pristina vierden honderden fans de wedstrijd met een stoet en vuurwerk. Vlaggen van beide landen werden in brand gestoken in de grensgebieden tussen Servië en Kosovo. Ook mannen van Servische en Albanese afkomst vielen elkaar aan in de diaspora, in Wenen en Berlijn. Een gepland bezoek van de Albanese premier Edi Rama aan Belgrado werd uitgesteld.

Sindsdien wordt de wedstrijd tussen Servië en Albanië beschouwd als een van de meest explosieve ooit. Fans aan beide kanten zetten een eeuwenoud conflict op de Westelijke Balkan voort. Centraal staat Kosovo, waar 90 procent van de bevolking etnisch Albanees is. Zelfs in het socialistische Joegoslavië voelde Kosovo zich gemarginaliseerd. Eind jaren negentig ontketende de Servische politicus Slobodan Milošević een oorlog in Kosovo. En zelfs vandaag de dag weigert Servië Kosovo, dat sinds 2008 onafhankelijk is, als staat te erkennen.

Fans uiten hun nationalisme op verschillende manieren. De ultra's van Rode Ster Belgrado reizen regelmatig naar Gračanica, een overwegend Servische enclave in Kosovo. Daar zwaaien ze met de vlag van "Groot-Servië" bij een orthodox klooster. En ze poseren bij het standbeeld van Miloš Obilić. De Servische ridder zou in de 14e eeuw een Ottomaanse sultan hebben gedood. Fans van Belgrado vieren zichzelf als verdedigers van het christelijke Europa tegen "islamitische indringers". Ze bedoelen de Albanezen.

Provocatie op de tribune

De Albanese fans reageren op hun eigen manier. Voor velen van hen telt maar één natie: de Albanese. Volgens hen omvat deze natie ook de staten waar Albanese minderheden wonen: Servië, Montenegro, Noord-Macedonië en Griekenland. Tijdens nationale competitiewedstrijden zingen Albanese fans ook herhaaldelijk lofzangen op strijders van het UCK, het "Kosovo Liberation Army". Deze paramilitaire terreurorganisatie viel sinds midden jaren negentig Servische doelen aan.

En dit sentiment straalt uit naar de grootste voetbalpodia. Na een groepswedstrijd van het EK 2024 tegen Kroatië in Hamburg greep de Albanese international Mirlind Daku een megafoon en riep "Fuck Servië!" naar de meegereisde fans. Daku werd voor twee wedstrijden geschorst. De Servische voetbalbond kreeg op zijn beurt in december 2024 een boete nadat fans hadden geprobeerd een Albanese vlag in brand te steken tijdens een wedstrijd tegen Zwitserland.

Tegen deze achtergrond beschouwen de bonden het als een succes dat de heenwedstrijd van de huidige WK-kwalificatiewedstrijd tussen Albanië en Servië (0-0) zonder incidenten verliep. Voor de wedstrijd in Tirana in juni verkocht de Albanese voetbalbond geen kaartjes in bulk aan supportersgroepen. In plaats daarvan verhoogde de bond de ticketprijzen en selecteerde hij kaarten uit 200.000 aanmeldingen via een loterij. Veel Albanese ultras protesteerden en bekeken de wedstrijd tijdens een publieke vertoning. Op een spandoek gericht aan de bond stond: "Neem onze kaartjes af en stuur de politie. Maar je kunt het hart dat voor Albanië klopt niet doden."

Gezamenlijk toernooi 2027

Bestaat er een mogelijkheid dat de spanningen snel afnemen? In februari maakte de UEFA bekend dat het EK Onder-21 van 2027 in Servië en Albanië zal plaatsvinden, met de openingswedstrijd in Novi Sad, Servië, en de finale in de Albanese hoofdstad Tirana. Het was vooral ondernemer Armand Duka, tevens voorzitter van de Albanese voetbalbond, die aandrong op een gezamenlijke organisatie. Duka is sinds 2019 lid van het Uitvoerend Comité, het hoogste orgaan van de UEFA.

Sportfunctionarissen en diplomaten uit beide landen beschouwen dit toernooi als een teken van toenadering, tevens als een bijdrage aan het economisch initiatief Open Balkan. Nationalistische supportersgroepen uitten echter hun verzet. Leden van de Albanese supportersvereniging Tifozat Kuq e Zi bespoten het hoofdkwartier van hun voetbalbond met rode verf. Ze toonden ook historische foto's van Servische militaire operaties in Kosovo. Ze brachten ook de boodschap over: "Wij wijzen elke samenwerking met de moordenaars af."

Of het EK over twee jaar daadwerkelijk kan plaatsvinden, hangt ook af van de politieke verhouding tussen Servië en Albanië. De returnwedstrijd voor de WK-kwalificatie tussen beide landen aanstaande zaterdag zal daar een test voor zijn.