Kiruna moet verhuizen: Zweden verplaatst kerk van 600 ton

Er zijn veel statistieken over het leven in Zweden, en die geven aanleiding tot veel clichés. Bijvoorbeeld dat het koninkrijk "het meest seculiere land ter wereld" is. Deze rake stelling werd ongeveer drie jaar geleden echt populair met een boek waarvan de titel, heel treffend, stelt dat het gaat over het land "dat God vergeten is" ("Landet som glömde Gud" van Per Ewert). Hoewel 51,4 procent, oftewel meer dan de helft van alle Zweden, officieel nog steeds lid is van de voormalige staatskerk, preken lutherse predikanten op zondag meestal voor lege banken.

Dat is niet anders in Kiruna, de mijnstad met 18.000 inwoners in het uiterste noorden van Zweden, waar het kerklidmaatschap zelfs rond de 62 procent ligt. Hier is het niet het geloof dat de toon zet in het dagelijks leven van de mensen. Integendeel, de enorme ijzerertsmijn bepaalt het leven van de inwoners. Het is de grootste en diepste ter wereld, en de belangrijkste werkgever in de regio. De stad bestaat dankzij de mijn. En dankzij de mijn moet de stad verhuizen. De mijn bepaalt de situatie.

Al in november 2018 opende koning Karel XVI Gustaf het nieuwe stadhuis in het nieuwe stadscentrum, dat enkele kilometers was verplaatst. In de ceremoniële toespraken werd het geprezen als de nieuwe "woonkamer van de inwoners van Kiruna". Een locatie voor allerlei festiviteiten, concerten, dans en theater, en tevens de nieuwe thuisbasis van het kleine maar uitstekende kunstmuseum van de hele regio Norrbotten. Het gebouw, ontworpen door het gerenommeerde Deense bureau Henning Larsen als een duidelijk architectonisch statement, werd al snel het symbool van het nieuwe Kiruna.

En hoewel 23 bijzonder historische gebouwen al door het staatsmijnbouwbedrijf LKAB naar nieuwe locaties zijn verhuisd, lijkt het noordelijkste stadje van Zweden nog steeds een ziel te missen in zijn moderne centrum. Maar dat is precies wat er gaat veranderen met de verhuizing van de grote, meer dan 100 jaar oude houten kerk naar de nieuwe locatie. Een prachtige gebedsplaats, ooit gefinancierd door de mijnexploitant, wiens lot zo nauw verweven is met dat van de stad.

Dominee Lena Tjarnberg (links) en bisschop Asa Nystrom zegenen de kerk voordat het transport begint.

Bron: Malin Haarala/AP/dpa

De hele operatie om de oude kerk in één stuk te verplaatsen is allesbehalve triviaal. De constructie weegt bijna 700 ton en is 40 meter breed. De speciale zware transportwagen zal met zijn kostbare lading met een maximumsnelheid van 0,5 tot 1 kilometer per uur rijden. Het gebouw, met zijn interieur dat balanceert tussen nationale romantiek en art nouveau, moet onbeschadigd blijven.

De verantwoordelijken hebben daarom twee dagen uitgetrokken voor de ongeveer vijf kilometer lange reis van de huidige naar de nieuwe locatie. En ze ondersteunen de verhuizing met een uitgebreid programma aan evenementen, zoals een locatie van deze omvang, ver van de hoofdstad Stockholm, al decennialang niet meer heeft gezien. Ook staatshoofd Carl Gustaf zal de locatie opnieuw bezoeken en aanwezig zijn wanneer de kerk op reis gaat.

Het programma begint in het weekend vóór de daadwerkelijke kerkverhuizing. Recreatieve sporters kunnen de route dan zelf afleggen in een funrun en zo een indruk krijgen van de reis die de kerk voor zich heeft.

Direct vóór de start van het transport, in de vroege ochtend van 19 augustus, zal de bisschop van Luleå zowel de kerk als de straten zegenen. De dag wordt "Dag F" genoemd – de letter staat voor "flytten", het Zweedse woord voor parade. Bekende muzikanten uit de roemrijke Zweedse Eurovisiegeschiedenis zullen vervolgens twee dagen lang voor een feestelijke sfeer in de stad zorgen, waarbij het daadwerkelijke zware konvooi ook op een groot scherm wordt uitgezonden.

Let op: de stream van de Zweedse omroep SVT is in het Zweeds.

Niet alleen daar, maar ook online wereldwijd – onder de naam "Den stora kyrkflytten" (De Grote Kerkprocessie). De titel van de stream verwijst enigszins naar het nu al legendarische Zweedse slow-motion tv-format "Den stora älgvandringen" (De Grote Elandentrek), dat jaarlijks massaal publiek trekt. Geen wonder: hetzelfde tv-team zit achter beide producties.

Zo krijgt iedereen die een nauwe band heeft met de stad en haar kerk, maar er die dag niet bij kan zijn, toch de kans om deel te nemen aan deze historische gebeurtenis. Dit benadrukt Stefan Holmblad Johansson, die sinds 2017 als projectmanager de verhuizing van het gebouw nauwgezet heeft gepland. "De kerk is uniek en betekent veel voor veel mensen", zegt hij. "Voor hen is het veel meer dan alleen een monument."

Met andere woorden: met de kerk wordt het hart van de stad nu "getransplanteerd" – ondanks alle theorieën over de seculiere samenleving van Zweden. Dat wil zeggen, het gebouw waar de meeste emoties van de stad mee verbonden zijn. De plek waar mensen al generaties lang belangrijke mijlpalen in hun leven vieren: bruiloften, dopen, vormsels, maar ook begrafenissen. Vanwege deze immense betekenis voor de inwoners en voor de hele identiteit van de stad, maakt Kiruna van de verplaatsing van haar kerk een ware happening.

Ook de pastoor van de parochie is verheugd dat haar kerk eindelijk aan een reis begint – en verhuist naar een locatie die heel bewust is uitgekozen. In de toekomst zal het donkerrode houten gebouw met zijn vierkante plattegrond tussen de begraafplaats en het nieuwe centrum met het moderne stadhuis staan. Lena Tjärnberg omschrijft dit als een "thuiskomen"; de kerk zal weer een plek vinden in het dagelijks leven van de mensen. "Het is een prachtig en mooi gevoel."

Het kerkensemble is compleet wanneer de klokkentoren is verplaatst en de parochiezaal naar de nieuwe locatie is gehesen. Veel Zweden vinden de constructie bijzonder mooi, zelfs ver buiten de stadsgrenzen. Daarom werd de kerk in 2001 in een landelijke stemming verkozen tot "Beste gebouw aller tijden, gebouwd vóór 1950".

Toch zal er op de nieuwe locatie iets fundamenteel anders zijn, en dat zal de oplettende kerkganger snel opvallen: de kerk oogt op de nieuwe locatie in totaal andere lichtomstandigheden.

Tot nu toe was de kerk oostwaarts georiënteerd, zoals eeuwenlang gebruikelijk was in de kerkarchitectuur. Dit betekende dat het altaar zich in het oosten bevond, dus gericht op Jeruzalem. Omdat de zon ook in het oosten opkomt, zorgde dit op zondagochtend voor lichtovergoten kerkramen direct in het koor. In Kiruna zal het altaar in de toekomst echter westwaarts georiënteerd zijn, aangezien de kerk bij de verhuizing 180 graden gedraaid zal worden.

Veel Zweden missen een goede vriend met wie ze hun vreugde en verdriet kunnen delen. Een half miljoen mensen vrezen zelfs dat er ooit niemand meer om hen zal rouwen. Opvallend is dat vooral jongeren bang zijn dat er niemand naar de begrafenis zal komen.

Reden: Mensen die het gebouw vanuit het stadscentrum naderen, zouden in de toekomst richting het kerkportaal moeten blijven lopen. De kerkelijke gemeente was van mening dat deze maatregel de kerk een uitgesproken gastvrij karakter zou geven.

De kerk staat nog steeds in het westelijke deel van Kiruna, maar dat heeft geen toekomst.

Bron: LKAB

Over karakter gesproken: de huidige kerklocatie moet een spirituele sfeer behouden – voor iedereen die bijvoorbeeld zijn bruiloft daar wil blijven herdenken. Het staatsbedrijf LKAB, dat miljarden investeert in de gedeeltelijke verplaatsing van Kiruna, zegt van plan te zijn de oude kerklocatie om te vormen tot een plek van rust en bezinning.

Op een dag zal dit openbaar toegankelijke park omheind moeten worden. Namelijk wanneer de grond te instabiel wordt door mijnbouwactiviteiten honderden meters onder de grond. De LKAB zegt nog niet te weten wanneer dat zal gebeuren. Maar ze weten wel dat het zover zal komen en dat delen van de stad daarom verplaatst zullen moeten worden.

Het zal zeker tien jaar duren om het hele project af te ronden. Maar de belangrijkste mijlpaal komt nu dichterbij: de oude kerk. De ziel van Kiruna.