Hij was de lichtregisseur van de vrouwelijke huid: John Singer Sargent – ​​een Amerikaan in Parijs

Tegenwoordig zouden ze drop-outs en expats worden genoemd. En het is een raadsel waarom hun odyssee nog niet is verfilmd: in 1854 verlieten de Amerikaanse oogchirurg Fitzwilliam Sargent en zijn vrouw Mary Newbold Singer hun geboorteplaats Philadelphia en staken de Atlantische Oceaan over richting Liverpool.

Vervolgens reisden ze door Frankrijk naar Italië, en wat aanvankelijk bedoeld was als een tijdelijke retraite, groeide uit tot een permanente verblijfplaats, ondanks hun relatief bescheiden middelen. Ze verhuisden lange tijd meerdere keren per jaar naar Europa en keerden uiteindelijk nooit meer terug naar de Verenigde Staten.

Ze waren in Florence toen hun zoon John in 1856 werd geboren. Tegenwoordig wordt John Singer Sargent beschouwd als een vooraanstaande Amerikaanse schilder. Hij reisde echter pas later naar het land van zijn ouders. Hij werd veel meer beïnvloed door het leven en de cultuur van Italië, Frankrijk en Engeland, waar hij zich in 1886 vestigde. Hij woonde in Londen tot zijn dood in 1925.

Geheel in lijn met hun bijzondere achtergrond, en in tegenstelling tot andere ouders, probeerden Sargent en Singer hun zoon nooit te ontmoedigen om te tekenen en schilderen, waarvoor hij al op jonge leeftijd een passie had ontwikkeld. Integendeel, ze stimuleerden zijn talent en deden er alles aan om hem al op jonge leeftijd een artistieke carrière te bezorgen.

In Rome stelden ze hem voor aan een Duitse landschapsschilder, opgeleid aan de Academie van Düsseldorf en ook in Parijs, en andere leraren. Blijkbaar benaderden ze ook Dresden. Doorslaggevend was echter de beslissing om in 1874 naar Parijs te verhuizen voor zijn toekomst en hem voor te stellen aan Charles Carolus-Duran, die werd beschouwd als een vooraanstaand portretschilder en veel succes had op Salontentoonstellingen. Op achttienjarige leeftijd ging John Singer Sargent naar zijn privéacademie en begon hij naam te maken.

De twaalf jaar die de schilder in Parijs doorbracht, staan ​​nu centraal in een tentoonstelling in het Musée d'Orsay. De tentoonstelling "John Singer Sargent – ​​​​Éblouir Paris" was afgelopen zomer al te zien in het Metropolitan Museum of Art in New York. Met zo'n 90 werken volgt de tentoonstelling de bliksemsnelle opkomst van de schilder, die de Franse kunsthoofdstad verbijsterde, tot aan het schandaal rond een wellustig portret van een vrouw, dat mede leidde tot de beslissing van de kunstenaar om zich in Londen te vestigen.

Zijn Parijse periode viel samen met de jaren van de beroemde acht impressionistische groepstentoonstellingen van 1874 tot 1886, aan het einde waarvan Georges Seurat en Paul Signac het pointillisme en het neo-impressionisme promootten. Singer Sargent observeerde deze ontwikkelingen, maar omarmde ze niet. Hooguit schilderde hij slechts af en toe in een impressionistische stijl. En hij was nauwelijks geïnteresseerd in motieven in de stad of haar omgeving, zoals zovelen in die tijd wel deden. Hij reisde liever naar het Middellandse Zeegebied, dat hem vertrouwd was, tot aan Capri, Tunis en Tanger.

John Singer Sargent verwierf echter een reputatie als portrettist van de aristocratie en de hogere middenklasse. Zijn krachtige en elegante penseelvoering werd als virtuoos beschouwd, ongeacht of hij mannen, vrouwen, kinderen of groten zoals Gabriel Fauré en Auguste Rodin schilderde. Zijn grote voorbeeld was de 17e-eeuwse Spaanse schilder Diego Velázquez. Misschien was het dit rolmodel dat hem ervan weerhield te vervallen in zoetigheid.

John Singer Sargent was zich er echter ook van bewust dat hij niet moest toegeven aan nieuwere prestaties, maar trouw moest blijven aan zijn temperament en zijn interesse in het hedendaagse naturalisme. Singer Sargent nam regelmatig deel aan de Parijse Salon, die in die jaren jaarlijks plaatsvond in het Palais de l'Industrie aan de Avenue des Champs-Élysées, een voorloper van het ensemble Petit Palais en Grand Palais. Hier exposeerde hij werken die hij tijdens zijn reizen en in zijn atelier had gecreëerd. Deze werken vielen op door hun perfecte beheersing van hun middelen en sensualiteit, maar toonden ook hun provocatie.

Om onaangenaamheden in de Seinemetropool te vermijden, liet hij het levensgrote portret van een jonge, bebaarde man in huiselijke intimiteit niet daar tentoonstellen, maar in Londen en Brussel. Het toont de Parijse chirurg en pionier van de gynaecologie, Samuel Pozzi, in een rode kamerjas in 1881. Pozzi werd beschouwd als een estheet en verzamelaar, maar ook als een verleider.

In 1884 toonde Singer Sargent meer moed tegenover de Parijse gebruiken en bereidde hij zich voor op tegenwind. Desondanks was hij verrast door de felle afwijzing die hij ondervond voor een portret van Virginie Gautreau, bekend om haar betoverende schoonheid, dat hij met succes had ingediend bij de Salon.

Het levensgrote portret toont de Amerikaanse vrouw uit New Orleans, die is opgeklommen tot de verfijnde Parijse society, in profiel tegen een donkere achtergrond. Ze staat aan een kleine tafel en leunt er met één hand op; haar zwarte jurk en donkerrode haar contrasteren ook nauwelijks met de omgeving.

Daarentegen bracht de schilder haar bleke, egaal krijtachtige huid tot leven. De toen vijfentwintigjarige kijkt opzij en oogt zelfverzekerd; ze is zwaar gepoederd en haar blik is onleesbaar onder de boog van een prominent getekende wenkbrauw.

In het vrolijke, maar door etiquette geteisterde Parijs werd het schilderij gezien als een onfatsoenlijke afbeelding van een femme fatale, een vrouw die discreet en incognito kon worden aangetroffen, maar niet aan het publiek in de high society kon worden getoond. De doorslaggevende factoren in het schandaal dat het portret veroorzaakte, waren haar profiel, dat arrogantie tot in het puntje van haar neus opriep, haar blote schouder, haar royale decolleté en een bandje van zilverdraad en parels dat opzij van haar bovenarm was gegleden.

Tegenwoordig lijkt het portret, dat Singer Sargent later als zijn beste werk beschouwde, gecorrigeerd. De kunstenaar herwerkte het deel met de onfatsoenlijk geklede man. Hij hernoemde het portret ook tot 'Portret van Madame X' om te voorkomen dat de geportretteerde belast zou worden met het gemompel dat het had opgeroepen.

De schilder kwam nooit terug op zijn besluit om zijn Parijse leven achter zich te laten en zich in Londen te vestigen, omdat hij het sociale klimaat stressvol vond. Hij onderhield echter wel contacten, bijvoorbeeld met Claude Monet, met wie hij het goed kon vinden. Hij steunde ook actief het initiatief om Édouard Manets "Olympia" in 1890 te verwerven voor de Franse staatskunstcollecties. Singer Sargent doneerde geld voor de aankoop en mobiliseerde mecenassen.

Omgekeerd belette zijn vertrek de Franse autoriteiten er niet van om in 1892 zijn portret van een danseres, "La Carmencita", aan te kopen voor het Musée du Luxembourg, destijds het museum voor moderne kunst – een eer die weinig buitenlandse kunstenaars ten deel viel. De retrospectieve tentoonstelling die nu plaatsvond, had er lang op moeten wachten. Deze eerste tentoonstelling in Parijs onthult bovendien bovenal een verbluffende lichtontwerper en colorist.

“John Singer Sargent – ​​​​Éblouir Paris”, Musée d'Orsay, Parijs, tot 11 januari 2026. Catalogus: 45 euro.