Feminist hafızanın ‘Arşivlik’ mücadelesi

Deniz Burak BAYRAK

Türkiye'nin ilk ve tek kadın merkezli arşiv ve kütüphanesi olan, Türkiye’de kadınlara ait ve kadınlarla ilgili eserler ile belgeleri korumak ve gelecek nesillere aktarmak amacıyla faaliyet gösteren Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, kadın odaklı arşivcilik çalışmalarını ‘Arşivlik’ adlı bültenle dijital ortama taşıyor.

Yayın Kurulu Üyesi Nilgün Kıvırcık, bülteni BirGün’e anlattı.

Bültenin ismi olan "Arşivlik" nasıl belirlendi? Ne tür anlam katmanları içeriyor?

Arşivcilik ve kütüphanecilik; AI teknolojilerinin her alana yayıldığı, bilginin hızla tüketildiği, 140 karakterli konuşmaların çağında, genç nesil için tozlu ve eski olana dair bir çağrışıma sahip maalesef. Dijital alandaki her bilgi toplumsal algıyı yönlendiren bir araç aslında. Bu nedenle sivil bir tarih anlatımı için sivil arşivciliğin gerekliliğini gören bir yerden Arşivlik adını benimsedik. “Arşivlik” ismi, hem gündelik dile ait tanıdık bir ifade olarak hem de eleştirel arşiv kuramlarına göndermeleriyle çok katmanlı bir anlam taşıyor. İlk sayımızda bu sorunuza dair bir giriş yazısı vardı. Şöyle söylemiştik: “Bültenimizi ‘Arşivlik’ olarak adlandırmak, süreç içinde kendisi de arşivin bir parçası olacak bir yayın olmasını istemekten geçti. Canlı, çeşitlilikleri kucaklayan, genç ve samimi bir çağrışıma sahip, kesişimsel feminizm ile temas hâlinde olan yeni bir belge yaratma gayretindeyiz. “Arşivlik”in bu açıdan hem bugünü kaydedecek hem de geleceğe kalacak bir bagajı var, çok cepli, katmanlı, körüklü.’ İlk sayımızın görsel eşlikçisi Aslı Alpar, bu cümleden yola çıkarak hazırladığı görselde hepimizin sözlerine çizgileriyle tercüman olmuştu. Yazıdan çizime bir köprü ördü Arşivlik için.

Feminist arşivcilik perspektifi içerik üretiminde nasıl bir rol oynuyor?

Feminist arşivcilik perspektifi, içerik üretimimizi yalnızca bilgi aktarmanın ötesine taşıyarak politik, etik ve ilişkisel bir süreci deneyimlemeyi mümkün kılıyor. Bu yaklaşım, resmî arşivlerin dışında bırakılan kadın anlatılarını, gündelik deneyimleri ve bastırılmış bilgi biçimlerini görünür kılmayı hedeflerken, aynı zamanda “kimin sesi duyuluyor, kim susturuluyor?” sorusunu da sürekli gündemde tutuyor. Cinsiyetleştirilmemiş bir tarih, tüm cinsiyet ve yönelimlerin eşit özne olarak görülmesi ile mümkündür. Geleneksel tarih yazımı ve geleneksel arşivcilik anlayışı ise erkeği özne olarak konumlandırmıştır. Bu anlayış, kadınları görülmez kılarak tarih sahnesinden dışlamıştır.

Kesişimsel feminizm ise kadınların deneyimlerine, farklılıklarına kucak açar ve hayatı anlamaya anlamlandırmaya bu farklılıktan doğan kavrayışlara odağını çevirir. Kadınların görünmez emeğine, kadın göçüne, kadın haklarına, kadın yoksulluğuna, eşitlik arayışına, cinsel yönelimlere, toplumun ötekisi olana yüzünü döner. Farklı sorunların ve eşitsizliklerin kaynağı ile yüzleştirir hepimizi. İşte Arşivlik bu anlayışla hazırlanıyor. Farklılıkları kutlayan ve kucaklayan bir yaklaşımla.

Arşivlik’te her sayıda farklılıklarımıza odaklanabilen farklı ana temaları belirliyoruz. Bu temaları içeren arşiv içeriklerimize dair yazıları hazırlarken, arşivin parçası hâline gelecek yeni yazıları da derlemeye çalışıyoruz. Hem geçmişten gelen birikimimizi adım adım gün ışığına çıkarıyor hem de Arşivlik içinde yeni dokümanların oluşturulmasına alan açıyoruz.

Yayın kurulu nasıl bir yapıya sahip?

Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nın 27 Genel Kurul üyesi içinden 6 kişi yıllar içinde dönüşümlü emekle bu görevi sürdürecekler. İlk 2 yıl için Nilgün Kıvırcık, Yonca Güneş Yücel, Füsun Ertuğ, Arzu Karamani, Işıl Baş, Firdevs Gümüşoğlu, Nathalie Defne Gier bu görevi üstlendiler. Yayın Kurulu içinde hiyerarşik bir ağ yok elbette. Eşit emek, eşit sorumluluk ile hepimiz elimizden gelen en anlamlı katkıları vermeye ve Kütüphane arşivlerimizi anlaşılır bir dille anlatmaya çalışıyoruz. Katkı verebileceğine inandığımız yeni yazarlar ile bağlantılar kuruyoruz. Henüz çok genç bir yayınız, bilgiye dayalı, eleştirel ve erişilebilir içerikler üretmek; bu yolla kadın arşivciliğine katkı sunan kalıcı bir dijital mecra yaratmak en öncelikli hedefimiz.

Bültenin kadın hareketi içindeki özneler ve kurumlar için nasıl bir yeri var?

Kadın Eserleri Kütüphanesi tam 35 yıldır kadın hareketinin çok önemli bir parçası aslında. Hareketin içinden 100’ün üzerinde kadının özel arşivleri ve kadın örgütleri arşivleri Kütüphanemize bağışlandı. Bizler de bu derinlikli ve çok katmanlı arşivi dijitalleştirmek ve kamuoyu erişimine açmak için çalışıyoruz. Kütüphanemiz, kadın hareketinin 100 yıla yayılan mücadelesinin hafızasını saklayan, koruyan ve araştırmacılara ve gelecek nesillere aktaran bir merkezdir. Bu hafızanın dalgalar hâlinde geniş kitlelere ulaşması için çeşitli yollar aramaya devam ediyoruz. Arşivlik bu yollardan sadece birisidir. Arşivlik, kadın hareketi içindeki özneler ve kurumlar için bir buluşma alanı, aynı zamanda hafızayı koruyan ve geleceğe aktaran bir mecra. Hareketin içinden gelen binlerce belge sayesinde, kadın belleğini bir arada barındıran bu miras, sadece saklanmakla kalmıyor; Arşivlik aracılığıyla yeniden okunuyor, yeniden yazılıyor, bugünün mücadeleleriyle buluşuyor.

Arşivlik her sayıda farklı kadın örgütlerinden temsilcilere sayfalarını açmakta ve sivil toplumun sözünü yayarak ve saklayarak misyonunu yerine getirmektedir. Kadın edebiyatının önemli yazarları, her sayıda bize yazılarıyla hem güç veriyorlar hem de arşivin önemli bir parçası haline geliyorlar.

Arşivlik, Kadın Eserleri Kütüphanesi'nin genel arşivleme misyonuyla[1] nasıl bir ilişki kuruyor?

Arşivlik, Kadın Eserleri Kütüphanesi’nin kurumsal arşivleme misyonuyla yalnızca içerik bakımından değil, arşivin ‘zamanla kurduğu ilişkiyi dönüştürme’ biçimiyle de etkileşim içindedir. Kütüphanemiz belgeleri geçmişten bugüne taşıyan bir köprü kurarken, Arşivlik bu belgelerle bugünü konuşturan, onları şimdiki zamana iliştiren bir mecra işlevi görüyor. Arşivlik’in her sayısında kütüphanemizin 16 farklı koleksiyonu içinden içeriklerle ilgili yazılara yer veriyoruz. Böylece bu arşivlerin niteliği hakkında okuyucularda genel bir bilgi oluşuyor ve arka plandaki derin arşiv verilerinden nasıl faydalanabilecekleri öngörüsüne kavuşuyorlar. Yazılara eşlik eden görseller arşivlerimizdeki dokümanlar arasından derleniyor. Her sayıda belirlediğimiz ana tema etrafında geleceğin arşivine miras kalacak yazıları konuk yazarlarımızdan isteyerek paylaşıyoruz. Arşivlik içinde yayınlanan her yazı doğrudan dijital arşivin bir parçası hâline geliyor. Arşivlik; Kadın Eserleri Kütüphanesine, her sayısında yeni arşiv malzemeleri kazandırarak, geleceğin araştırmacıları, aktivistleri, akademisyenleri için yeni kaynaklar yaratmaya aracılık etmektedir.

Bültenin, feminist hafıza ve bilgi üretimi açısından nasıl bir rol oynuyor?

Kütüphanemiz, kadın hareketinin 100 yıllar öncesine dayanan eşitlik-özgürlük mücadelesine dair emeklerini görünür kılmak, unutturmamak ve geleceğe aktarmak misyonu ile 35 yıl önce kuruldu.

Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini merkeze alan bir yaklaşımla, kadınların duyulmayan sesini, görünmeyen emeğinin ürünlerini, yok sayılan eşitlik mücadelesinin çıktıları olan belgeleri arşivliyoruz. 16 bin 500 adedi bulan kitap, binlerce yazı-makale-tez, 600 afiş, 300 adet gündem olmuş ‘hashtag’ ve 8 bin adedi geçen efemeraları arşivleyerek gelecekteki mücadeleye rehberlik etmesi için saklıyoruz. Bu feminist bir hafızayı geliştirmek için olabilecek en büyük emek ve çabalardan birisi. Arşivcilik ve kütüphanecilik sessiz ve sonsuz bir çabayla sürdürülen büyük bir emek gerektiriyor. Sivil toplumun tüm kaynaklarının tükendiği günümüzde tüm olanaksızlıklara rağmen, kadınların ortak kolektif mücadelesine olan inancımız ve arşivlerimizi geleceğe aktarma kararlılığımız da büyüyor. Sara Ahmet’in bir sözünden ilham alarak “Feminist bir kulak ile duymak demek kimin duyulmadığını, nasıl duyulmadığımızı duymak demektir. Feminist kulak bir başarıdır. Duymazdan gelinenlere kulak kabartabiliriz, hatta onlardan biri olabiliriz” diyoruz. İşte Arşivlik böylesi bir çabanın, kapsayıcı, kucaklayıcı anlayışın önemli bir parçasıdır. Arşivlik ilk sayısı AB Sivil Düşün Programı desteği ile hazırlandı ancak bundan sonrası tüm eşitlik isteyenlere emanet. Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı tüm çalışmalarını gönüllülerin ve bağışçılarının destekleri ile gerçekleştirmektedir. Emek ve kaynak ayırmak isteyen tüm gönüllüleri web sayfamız üzerinden destek olmaya çağırıyoruz.

https://kadineserleri.org/arsivlik-sayi1/

https://fonzip.com/kadineserlerikutuphanesi/bagisci-ol

https://kadineserleri.org/gonullu-basvurusu/