Şoförler, berberler veya ayakkabıcılar: Ekonomik kriz, Nijeryalı kadınlara erkek egemen mesleklerin kapılarını açtı

Iyabo Ibrahim, Nijerya'nın Kwara Eyaleti'ndeki Kuntu sokaklarında manyoktan yapılan bir yemek olan fufu satarak geçimini sağlıyordu. Ancak 2020'de manyok fiyatları artmaya başlayınca, artık dokuz çocuğunu geçindirecek kadar para kazanamaz hale geldi. Ev işleri de çok düşük ücretli olduğu için bir seçenek değildi. Bu yüzden riskli bir karar aldı: İnsan veya eşya taşımak için kullanılan, erkeklerin egemen olduğu üç tekerlekli bisikletleri kullanmak.

Hamile olmasına, kamyonlarla dolu yollarda araba kullanmayı öğrenmenin tehlikelerine ve erkek egemen bir sektörde kadın olmanın damgasına rağmen yılmadı. Şimdi çocuklarının okul ücretlerini ve kirasını ödemek için gündüz vardiyalarında, bazen de gece vardiyalarında çalışıyor. "Daha yeni doğum yapmıştım ama bebeğim 41 günlük olmadan işe geri döndüm," diyor. "Bana destek olacak bir babam veya ailem yoktu, bu yüzden bir çözüm bulmam gerekiyordu."

Iyabo münferit bir vaka değil. Nijeryalı kadınlar, geleneksel olarak erkeklere ayrılmış mesleklere giderek daha fazla giriyor. Bunun başlıca nedeni, yaşam maliyetini artıran ekonomik kriz ve onları belirli sektörlerden dışlayan kültürel ve sosyal normları değiştirme arzusu.

Bazı adamlar sırf beni sinir etmek için ayaklarıyla ipliklerimi kesiyorlar. Kadınların bu işi yapmaması gerektiğini söylüyorlar.

Suleiman Barakat, dokumacı

On yıllardır en kötü ekonomik krizini yaşayan ülkede enflasyon %30'un üzerine çıkarken, işsizlik ve yoksulluk oranları da artış gösterdi. Nijerya'da nüfusun %30,9'u aşırı yoksulluk sınırının altında, yani günde 2,15 dolardan az bir gelirle yaşıyor . Nijerya'daki kayıt dışılığa dair güncel ve kesin rakamlar mevcut olmasa da, Dünya Bankası verileri kayıt dışılığın çeşitli ekonomik sektörlerde yaygın olduğunu gösteriyor. Aynı kaynak tarafından 2015 yılında yapılan bir araştırma , tarım dışı işlerdeki kayıt dışılık oranının %80'i aştığını tahmin ediyor.

Afrika Kalkınma Bankası'nın Kasım 2024'te yayınladığı bir raporda , Afrikalı kadınların "kayıt dışı sektörde güvencesiz işlerde çalışma olasılıklarının daha yüksek olduğu, bunun da daha düşük gelir ve daha kötü çalışma koşullarıyla sonuçlandığı" ve "kendilerini ücretli istihdamdan uzak tutan, ücretsiz ev ve bakım işlerinin çok eşitsiz yükünü taşımaya devam ettikleri" sonucuna varılmıştır.

Bu arada, Dış İlişkiler Konseyi'nin Kadınlar ve Dış Politika programından elde edilen rakamlar , beş yıldan biraz daha uzun bir süre önce, kadınların iş gücüne erkeklerle aynı oranda katılması durumunda Nijerya ekonomisinin 2025 yılına kadar %23 oranında büyüyebileceğini ortaya koymuştu. Ancak Dünya Ekonomik Forumu, 2025 Küresel Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi'nde Nijerya'yı 148 ülke arasında 124. sıraya yerleştirmişti.

Kwara Eyaleti, Ajikobi bölgesinden 35 yaşında evli bir kadın olan Mahmud Olayinka Shaffau, ailesinin maddi yükünü hafifletmek için ayakkabı tamircisi olmaya karar verdi. Beş çocuk annesi olan Shaffau, evlendikten sonra erkek egemen bir sektörde kadın olmanın müşteri çekeceğine inanarak mesleğe başladı. Gazeteye verdiği demeçte, "Çok iyi bildiğim bir iş olduğu için, üç yıl önce başladığımdan beri sahip olduğum müşteri sayısı için Tanrı'ya şükrediyorum," dedi. Geliri, kocasına her şey için bağımlı olmadan çocuklarına ayakkabı alabilmesini sağlıyor.

Ancak mesleği öğrenmek, ona kişisel zorluklar da getirdi. Emzirdiği için derslere sık sık geç kalıyor ve kendisinden küçük olan eğitmeninin hakaretlerine katlanmak zorunda kalıyordu. "Bana kaba bir tonda konuştu ve 'Mesleği öğrenmekle ilgilenmiyorsan, gelmeyi bırakmalısın' gibi şeyler söyledi," diye hatırlıyor. Bugün kendi işini kuruyor ve yaşadığı bölgedeki genç kadınlara eğitim veriyor.

Hatta çocuklarının kuaförüme gelmesini yasaklayan kadınlar bile vardı. Bir kadının saç kesmesini uygunsuz buluyorlardı.

Maryam Muhammad, kuaför

Eşit ücret

Kwara Eyaleti'ndeki Kuntu topluluğundan 22 yaşındaki dokumacı Suleiman Barakat da liseyi bitirip kuaförlük eğitimi aldıktan sonra, çoğunlukla erkeklerin yaptığı bir mesleğe yöneldi. O dönemde kendi salonunu açamadığı için, fiziksel olarak zorlayıcı olmasına rağmen dokumacılık uygun bir alternatif gibi göründü. "Bana satış elemanı olarak iş teklif edildi, ancak maaş çok düşüktü, ayda yaklaşık 10.000 naira (5,68 avro)" diye açıklıyor. "Dokumacılık bana bunun iki katından fazla kazandırıyor ve kendime bakmamı, hatta aileme bile yardım etmemi sağlıyor," diyor mutlulukla.

Barakat, her sabah ev işlerini bitirdikten sonra işe başlıyor ve kavurucu güneşin altında akşama kadar dokuyor, yorgunluk ve sırt ağrısı nedeniyle sık sık mola veriyor. Ama en kötüsü, ayrımcılık olduğunu söylüyor. "Bazı adamlar sırf beni kızdırmak için ipliklerimi ayaklarıyla kesiyor," diye açıklıyor. "Bir kadının bu işi yapmaması gerektiğini söylüyorlar." Ancak zamanla becerisini kanıtladı ve bir zamanlar kendisine şüpheyle yaklaşanların, şimdi de sipariş verenlerin güvenini kazandı. "Bu işten para kazanabildiğim sürece, kendi kuaför salonumu açana kadar yapmaya devam edeceğim," diye ekliyor.

24 yaşındaki Maryam Muhammad, muhafazakâr toplumunda hâlâ hüküm süren cinsiyetçi normlara rağmen, Kwara Eyaleti'nin başkenti Ilorin'de bir kuaför salonu açmayı başardı. Mesleği, onu destekleyen erkek arkadaşları sayesinde öğrendi. Ancak kuaför salonunu açtığında hiçbir şey kolay olmadı. "Hatta saç kesmenin bir kadın için uygunsuz olduğunu düşündükleri için oğullarının dükkânıma gelmesini yasaklayan kadınlar bile vardı," diye yakınıyor. "Ama zamanla insanlar bu işe ihtiyacım olduğunu gördüler ve yavaş yavaş oğullarını bana göndermeye başladılar," diye açıklıyor.

Muhammad bugün, giderek daha rahat hisseden kadınlar da dahil olmak üzere büyüyen bir müşteri kitlesine hizmet veriyor. Özenli saç kesimi tasarımlarıyla tanınan Muhammad, insanların becerisine sık sık şaşırdığını kabul ediyor. "Bir kadının bu kadar yetenekli olmasını beklemiyorlar," diyor gülümseyerek. Elektrik kesintileri ve yakıt maliyetleri işini etkilese de, pes etmemeye kararlı. "Tutkum ve kazandığım gelir devam etmemi sağlıyor," diye açıklıyor. "Bu sektörde daha fazla kadın istiyorum ki insanların saçlarıyla harikalar yaratabilelim," diye ısrar ediyor.

Nijeryalı cinsiyet eşitliği aktivisti Favour Adeboye , bu gelişmeyi memnuniyetle karşılıyor ve kadınları korumak ve eşit ücreti teşvik etmek için daha net yasal düzenlemeler çağrısında bulunuyor. "Politikalar finansal adaleti, iş güvenliğini ve güvenli çalışma ortamlarını garanti altına almalı" diyor.

Nijerya'daki Usmanu Danfodiyo Üniversitesi'nde ekonomist olan Bello Audu'ya göre, kadınların geleneksel olarak erkek egemen alanlarda yer alması "sadece ekonomik bir çözüm değil, aynı zamanda küreselleşmenin bir yansıması." Uzman, "Ancak kültürel ve dini normlar, kadınların oynayabilecekleri rolleri kısıtlamaya ve tanımlamaya devam ediyor. Birçok kişi hâlâ belirli mesleklerin kendilerine yasak olduğuna inanıyor," diye sonuca varıyor.