Medicijnen verkopen in supermarkten: vooruitgang in toegankelijkheid of een gezondheidsrisico?

In september kwam het debat over de verkoop van medicijnen in supermarkten in Brazilië in een stroomversnelling. De discussie ontstond na de goedkeuring door de Federale Senaat van wetsvoorstel (PL) 2.158/2023, dat de installatie van apotheken in supermarkten toestaat. De wijziging, zoals goedgekeurd door de senatoren, bepaalt niet dat medicijnen in schappen moeten worden uitgestald met dezelfde toegankelijkheid als andere producten, zoals gesuggereerd in de oorspronkelijke tekst, geïnspireerd op een model vergelijkbaar met dat in de Verenigde Staten. Desondanks ontstond er bezorgdheid over de risico's van deze maatregel, met name die met betrekking tot zelfmedicatie.

"De discussie moet op verantwoorde wijze worden gevoerd, waarbij niet alleen rekening wordt gehouden met het gemak, maar vooral met de veiligheid van de patiënt. Daarbij moeten duidelijke richtlijnen worden gevolgd met specifieke grenzen aan vergunningen, beperkingen en mechanismen voor gezondheidsvoorlichting", aldus huisarts en maatschappelijk werker Wilands Procópio Gomes van het Einstein Hospital Israelita.

Volgens de huidige tekst moeten supermarkten die medicijnen willen verkopen, complete apotheken huisvesten, los van de supermarktstructuur, met de verplichte aanwezigheid van een apotheker gedurende alle openingstijden. Het project voorziet ook in spreekkamers waar individuele en vertrouwelijke zorg kan worden verleend, zoals dat nu al gebeurt in zelfstandige vestigingen. De fysieke opzet is vergelijkbaar met die van bestaande apotheken in hypermarkten, met dit verschil dat ze zich in de kassazone bevinden. Betalingen kunnen samen met andere aankopen worden gedaan, maar in het geval van gereguleerde medicijnen met een verzegelde verpakking.

De Federale Raad voor Farmacie (CFF) was aanvankelijk tegen de wijziging, uit angst voor trivialisering van het geneesmiddelengebruik, maar steunde het voorstel in de door de Senaat goedgekeurde versie. "Het model combineert gemak met het behoud van de volksgezondheid, waarbij technische controle en professionele begeleiding de pijlers zijn van het rationele gebruik van geneesmiddelen", aldus Walter Jorge João, voorzitter van de CFF.

Tijdens openbare hoorzittingen over dit onderwerp, toen het voorstel nog in behandeling was, hadden zowel het ministerie van Volksgezondheid als het Nationaal Agentschap voor Gezondheidstoezicht (Anvisa) zich tegen de maatregel verzet. De Nationale Gezondheidsraad (CNS) verzette zich tegen "elk wetsvoorstel dat voorziet in de verkoop van medicijnen in supermarkten". Nadat Agência Einstein contact met de instanties had opgenomen, gaven zij geen antwoord op de vraag of de wijzigingen die vóór de goedkeuring door de Senaat in de tekst waren aangebracht, voldoende waren om de risico's van trivialisering van zelfmedicatie en de moeilijkheden bij het handhaven van het toezicht op de gereguleerde stoffen, die tijdens de onderhandelingsrondes waren aangegeven, te vermijden.

Tussen 1994 en 1995 verkochten Braziliaanse supermarkten medicijnen, goed voor maar liefst 1,3% van de totale markt voor pijnstillers in die periode. Destijds was de maatregel een "jabuti" (een wetswijziging in de tekst van een voorstel met een onderwerp dat er niets mee te maken had) die was opgenomen in de voorlopige maatregel die het Real Plan instelde.

Toen de economische maatregel van kracht werd, werden de bepalingen over de verkooplocaties van medicijnen uit de tekst geschrapt. Het besluit om deze artikelen te schrappen kwam na adviezen van de Federale Raad voor Farmacie (CFF), de Federale Raad voor Geneeskunde (CFM) en andere gezondheidsinstanties, die parlementariërs waarschuwden dat de maatregel het gebruik van medicijnen trivialiseerde en de mogelijkheden om potentieel schadelijke stoffen te beheersen, beperkte.

Het risico van zelfmedicatie is zorgwekkend.

Hoewel de maatregel die momenteel wordt besproken meer controle biedt op het gebied van gezondheid, blijft de angst bestaan dat het zelfmedicatie zou vergemakkelijken. Dit komt doordat zelfs vrij verkrijgbare medicijnen, zoals pijnstillers, ernstige gevolgen kunnen hebben bij overmatig of verkeerd gebruik. "Zelfmedicatie, zelfs met vrij verkrijgbare medicijnen, kan bijwerkingen en vergiftigingen veroorzaken en ziekten maskeren die een diagnose vereisen. Zonder goede monitoring kan het levens in gevaar brengen", waarschuwt de arts van het Einstein Ziekenhuis.

Gegevens uit het meest recente Post-Market Monitoring Information Bulletin, dat in juni van dit jaar door Anvisa werd gepubliceerd, laten zien dat er in 2024 in Brazilië 56.500 bijwerkingen van geneesmiddelen werden gemeld, waarvan 40% ernstig was en 3,2% tot de dood leidde. Het geneesmiddel dat het meest met deze bijwerkingen in verband werd gebracht, was dipyrone, een vrij verkrijgbaar geneesmiddel. Het eerste rapport over dit onderwerp, dat betrekking had op 2021, gaf al aan dat van het totale aantal vergiftigingen met producten die onder gezondheidstoezicht staan (91.883), 79,7% verband hield met geneesmiddelen (74.123).

Uit een onderzoek dat in maart van dit jaar werd gepubliceerd in Research, Society and Development blijkt dat vrij verkrijgbare medicijnen weliswaar slechts zelden in verband zijn gebracht met sterfgevallen, met een risico dat 50 keer lager ligt dan voorgeschreven medicijnen, maar dat ze niet zonder risico zijn, juist omdat ze vaak worden gebruikt. Zo is het gebruikelijk om thuis een voorraad aan te leggen en pillen te doneren aan kennissen.

Daarom wordt de fulltime aanwezigheid van een apotheker in medicijnverkoopomgevingen als essentieel beschouwd. "De aanwezigheid van een professional zorgt ervoor dat elke patiënt veilig advies krijgt over het gebruik van medicijnen, een vereiste die, in combinatie met ethisch en hygiënisch toezicht, een rationeel en verantwoord medicijngebruik garandeert", aldus Walter João.

De discussie rond deze maatregel zal waarschijnlijk tot verdere discussie leiden, aangezien het door de Senaat goedgekeurde voorstel nog steeds in de wetgevende macht en daarmee in de samenleving als geheel zal worden besproken. "We moeten het exacte punt vinden waarop de potentiële voordelen van het verruimen van de toegang en het verminderen van medicijntekorten niet opwegen tegen de concrete risico's van zelfmedicatie", benadrukt de arts van het Einstein Ziekenhuis.