Oekraïne: Studie benadrukt religieuze dimensie in verband met conflict

Een onderzoeker die aan de Universiteit van Coimbra (UC) een proefschrift schreef over de Orthodoxe Kerk in de Russisch-Oekraïense betrekkingen, benadrukte dat de oorlog bijna onmogelijk te begrijpen is zonder naar de religieuze dimensie te kijken.

Het proefschrift, getiteld "De Russisch-Orthodoxe Kerk en de Staat in de Russisch-Oekraïense buitenlandse politieke betrekkingen: variaties en afwezigheid van ruimte", onderzoekt de rol en positionering van het Patriarchaat van Moskou in het binnenlands en buitenlands beleid en betoogt dat het idee van heilige ruimte belangrijk is om de retoriek van het Kremlin te begrijpen, vooral na de Russische invasie, vertelde de auteur, Pedro Constantino, aan het persbureau Lusa.

Het onderzoek naar deze religieuze dimensie begon al lang vóór de Russische inval. De onderzoeker wilde de relatie tussen staat en kerk begrijpen en nagaan of de Russisch-orthodoxe kerk een instrument van de staat was of een eigen diplomatieke strategie had. Ook onderzocht hij het perspectief van sacrale en niet-sacrale ruimte (bestaande uit Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne, de Baltische landen, Moldavië en enkele Centraal-Aziatische landen), zo legde hij uit.

Voor zijn proefschrift interviewde hij orthodoxe priesters buiten de door het Patriarchaat van Moskou als heilig beschouwde ruimte en analyseerde toespraken, rapporten en diverse documentatie en auteurs.

Uit interviews met orthodoxe priesters buiten de heilige ruimte concludeerde Peter Constantine dat het Patriarchaat van Moskou een pragmatisch standpunt inneemt en relaties met andere religies en kerken bevordert, wat binnen de heilige ruimte niet gebeurt.

Voor de onderzoeker is het Moskouse Patriarchaat niet alleen een religieuze instelling, maar ook een invloedrijke politieke en diplomatieke speler, die aanwezig is bij vergaderingen van het Russische Ministerie van Buitenlandse Zaken en zich soms voordoet als een “vooruitstrevende macht” voor het regime onder leiding van Vladimir Poetin.

Om de Russische invasie te begrijpen, wijst Peter Constantine ook op het schisma van 2019, toen de Orthodoxe Kerk van Oekraïne zich afscheidde van het Patriarchaat van Moskou en verantwoording aflegde aan Constantinopel.

Vanaf dat moment van breuk heeft patriarch Kirill (leider van de Russisch-Orthodoxe Kerk) in zijn toespraak “al die agressiviteit en assertiviteit van het Kremlin overgenomen”, waardoor hij zijn standpunt radicaal veranderde, benadrukt de onderzoeker, die eraan herinnert dat het patriarchaat “min of meer stil bleef” toen Poetin in 2014 de Krim annexeerde.

“Voor de Kerk waren er geen grenzen, omdat Oekraïne een voortzetting was van haar heilige ruimte. “De annexatie van de Krim heeft voor de patriarch waarschijnlijk alleen maar problemen opgeleverd”, zei hij.

Volgens Pedro Constantino gebruikt Poetin, wanneer hij spreekt over een historische eenheid tussen Russen en Oekraïners, “een ultra-religieus discours”, waarin de kwestie van de NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) niet dezelfde relevantie heeft als het identiteitsperspectief, waardoor de oorlog “voor Rusland een existentiële kwestie wordt”.

Hoewel het conflict ook een kwestie van geo-economie en geopolitiek is, is het ook een kwestie van identiteit, benadrukte hij.

In het conflict zelf is religie op een heel letterlijke manier aanwezig, zoals blijkt uit de moord op Oekraïense priesters, de uitzetting van Russisch-orthodoxe priesters die ervan worden beschuldigd voor de geheime dienst van Moskou te werken, en de intentie van het Kremlin om kerken te bombarderen die verband houden met het patriarchaat van Kiev, merkte hij op.

“We kunnen religie niet loskoppelen van wat er gebeurt”, benadrukte hij, aangezien deze dimensie ook een rol zou kunnen spelen bij het oplossen van het conflict, dat niet alleen tussen staten speelt.

"Als we deze dimensie analyseren voor andere conflicten, zoals in het geval van Israël, zien we dat de kwestie van de heilige ruimte ook aanwezig is", stelde hij, overwegende dat religie deels de imperialistische oorzaken ondersteunt en rechtvaardigt die in de 21e eeuw lijken te zijn teruggekeerd.