Deskundige: Memes kijken is een snelle beloning voor onze hersenen (interview)

Het kijken naar zogenaamde reels of memes werkt op onze hersenen als een snelle beloning – er komen hormonen vrij die ons een gevoel van genot geven, vertelde dr. Radosław Aksamit van het Instituut voor Journalistiek en Mediacommunicatie aan de Universiteit van Silezië en de directeur communicatie van de Universiteit van Silezië aan PAP.

PAP: Je hoort steeds vaker dat Facebook een medium is geworden voor ouderen. Zijn jongere gebruikers daadwerkelijk overgestapt naar andere platforms?

Radosław Aksamit: Ja, we zien een duidelijke verandering. Nog maar een paar jaar geleden was Facebook een trendsetter; tegenwoordig geven jongeren de voorkeur aan Instagram en TikTok. Dit zijn platforms die gebaseerd zijn op korte, visuele communicatie en snel browsen – precies waar de jongere generatie naar op zoek is en waarop ze hun voorkeuren voor de snelheid van toegang tot content baseren.

PAP: Wat betekent dit voor instellingen die een jong publiek willen bereiken?

RA: Vertegenwoordigers van instellingen beseffen steeds meer dat ze, als ze relaties willen onderhouden en in contact willen komen met jongere doelgroepen, deze kanalen moeten gebruiken en hun taal moeten leren spreken. De rol van universiteiten en wetenschappelijke instellingen is, naast het uitvoeren van onderzoek, ook om in contact te blijven met hun omgeving. In de huidige context betekent dit onder andere het creëren van boeiende, maar inhoudelijke content. Dit is de enige manier waarop waardevolle content opvalt tussen de vele inhoudsloze memes en reels. Dit is een van de belangrijkste taken die wij als universiteiten vervullen via onze wetenschappelijke communicatie, inclusief het populariseren van wetenschap.

Bovendien is het 'omarmen' van de socialemediaformule van Instagram of TikTok door communicatiespecialisten ook een manier om pathologische content te elimineren die simpelweg gevaarlijk kan zijn voor jonge gebruikers.

Een voorbeeld hiervan is elke uitdaging die – zoals in het verleden het geval was – kan leiden tot gezondheidsproblemen of zelfs de dood van de deelnemers. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de jongen die meedeed aan de zogenaamde Blackout Challenge, een uitdaging waarbij iemand moest stikken.

PAP: Onlangs berichtte het Poolse persbureau PAP over een trend waarbij jongeren zich in de houding van de gekruisigde Jezus aan hoge objecten ophangen – natuurlijk gaat dit niet zonder gevaarlijke ongelukken. Ouders zijn zich hier echter niet van bewust; ze surfen op andere internetten dan hun kinderen. Ze kijken naar grappige katten terwijl hun kroost zich te buiten gaat.

Er is een gezegde dat slecht geld vaak goed geld verdrijft. Helaas geldt hetzelfde voor content op sociale media. Een ander probleem is dat algoritmen specifieke content op specifieke doelgroepen afstemmen, en we begrijpen vaak niet hoe deze mechanismen werken.

Ouders en verzorgers zouden hier nog gevoeliger voor moeten zijn en verantwoordelijkheid moeten nemen voor wat hun kinderen kijken. Ouders zouden als eersten verantwoordelijk moeten zijn voor de media-opvoeding van hun kinderen.

We moeten niet vergeten dat mediatrends snel veranderen. Nog niet zo lang geleden trokken we ons de haren uit het hoofd over realityshows. Men voorspelde dat Big Brother het einde zou betekenen van de hoge mediacultuur en dat er niets ergers kon gebeuren. Nu weten we dat dit onschuldige spelletjes waren vergeleken met wat er in de media van vandaag acceptabel is.

Media-educatie is des te belangrijker om ervoor te zorgen dat jonge kijkers het alternatief kennen: iets kan aantrekkelijk, "cool" en tegelijkertijd waardevol zijn. We moeten er alles aan doen om ervoor te zorgen dat jonge kijkers leren dergelijke content op te zoeken en kritisch te beoordelen wat ze tegenkomen, ook op sociale media. Het is ook cruciaal om iets oudere generaties, die geen zogenaamde digital natives zijn, te ondersteunen in hun omgang met sociale media – ook zij hebben talloze uitleg nodig, bijvoorbeeld over deepfake -content. Ik kan me voorstellen dat wetenschapscommunicatie in een ideale wereld net zo aantrekkelijk is als sommige minder waardevolle trends.

PAP: De meeste van deze korte content is oppervlakkig, maar tegelijkertijd verslavend.

Natuurlijk. Onderzoek toont aan dat het kijken naar reels of memes een snel, bevredigend effect heeft op onze hersenen: het maakt hormonen aan die ons een gevoel van plezier geven, wat op zijn beurt leidt tot een verlangen om te blijven scrollen. En dit geldt niet alleen voor jongeren. Ook volwassenen trappen in deze valkuil.

PAP: Je had het over de rol van media-educatie. Hoe zou dat eruit moeten zien?

Media-educatie gaat er vooral niet om kinderen en jongeren de toegang tot online content te ontzeggen ten gunste van andere content. Het gaat erom hen te leren bewust content te kiezen. We moeten alternatieven bieden: de mogelijkheid om waardevolle content te zoeken die het verwerven van kennis over de wereld ondersteunt, en het bewustzijn vergroten dat er naast pathologische trends ook waardevolle kanalen zijn die vaardigheden ontwikkelen. Wetenschapspopulariseerders zoals Tomasz Rożek, Karol Wójcicki en Katarzyna Siudziak zijn hier uitstekende voorbeelden van.

PAP: Hoe schat u het risico van desinformatie op sociale media in?

Dit is veelzeggend. Sociale media kunnen een arena zijn voor desinformatieactiviteiten, zowel door bedrijven als door overheden. Dit is duidelijk te zien in het geval van TikTok, waarvan de eigendomsstructuur vragen oproept. Vergelijkbare problemen spelen echter ook bij Facebook en X. Daarom is het cruciaal om gebruikersbewustzijn en institutionele verantwoording te vergroten. De recente verschuiving van socialemediaplatformen, weg van de factcheckmechanismen die in het verleden werden geïmplementeerd, lijkt in dit opzicht veelzeggend. Dit maakt de rol van wetenschappelijke communicatie en de daarmee samenhangende creatie van waardevolle content op basis van wetenschappelijke methoden voor data- en kennisverwerving nog belangrijker.

PAP: Het is dus onmogelijk om jezelf af te sluiten van sociale media?

Nee, ze maken deel uit van de moderne wereld. Onze rol is om ze verstandig te gebruiken en ze aan alle generaties te onderwijzen.

Geïnterviewd door: Mira Suchodolska (PAP)

mir/ merk/ mhr/