De iconische liedjes van Zygment Konieczny werden gezongen door Agata Zubel

Agata Zubel is niet de eerste kunstenaar die het aandurft om de nalatenschap van Ewa Demarczyk aan te pakken. Eerdere pogingen hebben echter aangetoond dat het moeilijk is om iemand zo uniek als Demarczyk te evenaren of een nieuw kunstwerk te creëren uit bekende werken. Justyna Steczkowska leerde deze les bijvoorbeeld toen ze in "Carousel with Madonnas" vooral zichzelf liet zien, in plaats van de buitengewone muziek van Zygmunt Konieczny en de poëtische teksten van Miron Białoszewski.

Agata Zubel is anders. Ze vond een manier om respect te tonen voor de originelen en tegelijkertijd haar eigen draai te geven aan de muziek van Zygmunt Konieczny. Maar in de Poolse muziek is Agata Zubel net zo'n uniek individu als Ewa Demarczyk.

Voor wie niet geïnteresseerd is in hedendaagse muziek, doet haar naam geen belletje rinkelen. Agata Zubel (geboren in 1978) is een van de belangrijkste Poolse componisten van de 21e eeuw (in een genderneutrale categorie). Ze heeft meer dan twaalf wedstrijden gewonnen, waaronder de Coryphaeus of Polish Music Award, de Polityka Passport Award en drie Fryderyk Awards. In het buitenland won ze de European Composition Award en, in 2013, de meest prestigieuze wedstrijd, het International Rostrum of Composers. Gerenommeerde ensembles, van het experimentele Klangforum Wien tot de Los Angeles Philharmonic, verlenen haar compositieopdrachten.

Zygmunt Konieczny Wat een landschap

Zygmunt Konieczny Zo'n landschap, Agata Zubel et al. CD, Anaklasis 2025

Foto: persmateriaal

Ze begon al vroeg met componeren en won haar eerste prijs voor haar eigen compositie tijdens haar studie aan de muziekschool, waar ze ook drums studeerde. Zingen kwam pas later; docenten besloten simpelweg dat ze ook haar stem moest ontwikkelen. Ze studeerde af aan de Muziekacademie van Wrocław, waar ze momenteel docent is, met een dubbele hoofdvak: compositie en zang.

Hedendaagse muziek is haar passie. "Sinds mijn kindertijd ben ik geïnteresseerd in alles wat 'anders klinkt'", zei ze in een interview. "In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, lijkt hedendaagse muziek me natuurlijker dan klassieke muziek. De componisten van tegenwoordig gebruiken immers auto's, mobiele telefoons en computers; ze leven net als wij. Ondertussen hebben we geen idee van het leven van Mozart of Beethoven."

Als zangeres kan ze echter alles zingen: een cantate van Bach, de rol van heldin in een romantische opera en nu heeft Cezary Duchnowski een van de hoofdrollen voor haar geschreven in een opera over Warschau, die in september in première gaat bij de Nationale Opera.

In de stukken die ze componeert, is de stem vaak een cruciaal instrument. Agata Zubel gelooft dat elke componist een uitvoerend musicus zou moeten zijn, die voor livemuzikanten schrijft, en dat elke uitvoerend musicus minstens één keer in zijn leven iets zou moeten proberen te schrijven om te begrijpen wat de componist voor ogen heeft. "Helaas spaar ik vocalisten niet, en dan word ik het slachtoffer van mijn eigen compositorische ideeën," geeft ze toe.

Hij houdt van verrassende projecten. Samen met elektronisch-instrumentenspeler Cezary Duchnowski vormt hij al jaren het duo ElettroVoce, waarmee hij nieuwe wegen van vocale expressie verkent.

Deze experimenten leidden hen uiteindelijk naar onverwachte muzikale paden. Samen met de befaamde cellist Andrzej Bauer creëerden ze twee projecten, die eveneens op door critici geprezen albums verschenen. Het eerste, "El Derwid", herinterpreteerde vergeten liederen, zelfs hits, van Witold Lutosławski, die hij onder een pseudoniem schreef. Het tweede, "E-śpiewnik", bood gemoderniseerde, elektronisch verbeterde versies van de liederen van Stanisław Moniuszko.

Het succes van beide projecten was waarschijnlijk de aanleiding voor de drie kunstenaars en pianist Bartłomiej Wąsik om een nieuwe uitdaging aan te gaan. Zo ontstond hun concertprogramma "Konieczny?... Konieczny!", dat dankzij de deelname van NOSPR onder leiding van Alexander Humala nu in een uitgebreidere muzikale vorm is uitgebracht op een cd van Anaklasis.

Dit album bevat nummers van Zygmunt Konieczny van Ewa Demarczyks album uit 1967, een van de belangrijkste releases in de naoorlogse Poolse muziekgeschiedenis. Het bevat ook twee iconische anthems van Piwnica pod Baranami ("We Come, We Go" en "This Is Our Youth"), een prachtig lied met tekst van Agnieszka Osiecka, "Oczy tej mała" (De ogen van dit kleintje), een nieuw nummer, "Ktokolwiek" (Iedereen), en instrumentale fragmenten uit Konieczny's filmmuziek.

"Ik kom uit een generatie die al in hun vroege jeugd kennismaakte met de liederen van Ewa Demarczyk", zegt Agata Zubel, maar dat is niet de belangrijkste reden waarom ze er nu naar grijpt. Zowel zij als Ewa Demarczyk delen een unieke benadering van muziek: een fascinatie voor stemtimbre, het uitbreiden van nieuwe uitvoeringsmogelijkheden en een constante zoektocht. Daarom staan Agata Zubels interpretaties van deze liederen zo dicht bij de originelen, maar zijn ze tegelijkertijd origineel en nieuw, gefilterd door de individualiteit van de uitvoerder.

Deze individuele benadering is het duidelijkst te horen in "Black Angels", waarin Agata Zubel operazang combineert met de scherpe, rockachtige sound van haar stem. De teksten van Wiesław Dymny profiteren hier enorm van.

De authentieke, schijnbaar onnavolgbare sfeer van Demarczyks muziek en interpretatie is in de meeste stukken bewaard gebleven. Hoewel Agata Zubel in "Tomaszów" een fragment van een Schubertlied toevoegt waaruit Tuwim een citaat voor zijn gedicht haalde, past dit idee prachtig bij Konieczny's muziek.

Ook de instrumentale arrangementen van Cezary Duchnowski zijn het vermelden waard. Ze domineren noch verstoren de stemming. Ze geven de stukken, die meestal 60 jaar oud zijn, subtiel een vleugje moderniteit. Luisterplezier gegarandeerd.