Steeds meer behoefte aan alsmaar schaarser drinkwater: waarom lukt het Nederlanders niet om zuiniger met water om te gaan?

Nederland heeft te weinig drinkwater. Verschillende van de tien drinkwaterbedrijven zitten onder de onderling afgesproken grens van 10 procent reserve en voorzien dat ze straks, tijdens een warme, droge zomer, niet altijd meer kunnen voldoen aan de vraag. Afgelopen drie jaar is al aan tientallen bedrijven een aanvraag voor drinkwater geweigerd. En de vraag stijgt; kennisinstituut RIVM verwacht dat over vijf jaar ruim honderd miljoen kubieke meter water méér nodig zal zijn dan vijf jaar geleden – dat is iets minder dan het verbruik in een provincie als Overijssel.

Een van de methoden om het tekort te bestrijden, is besparen op drinkwater. Maar het kabinet neemt dat onvoldoende serieus, stelt de Algemene Rekenkamer in het rapport Drinkwater onder druk, dat dinsdag is verschenen.

De huidige besparing is nog lang niet voldoende. Oorzaak is dat Nederlanders onvoldoende de ernst inzien van het drinkwatertekort

Verantwoordelijk minister Barry Madlener (Infrastructuur en Waterstaat, PVV) heeft zich ten doel gesteld dat zakelijke gebruikers over tien jaar 20 procent minder drinkwater gebruiken dan in de periode 2016-2019. En dat huishoudens over tien jaar hun verbruik hebben teruggebracht van gemiddeld 120 liter per dag naar 100 liter. Of deze doelen worden gehaald, is „twijfelachtig”, stelt de Rekenkamer.

„Gezien de ernst en urgentie van de problemen, beoordelen we de beleidsresultaten als zorgelijk.” Collegelid van de Algemene Rekenkamer Barbara Joziasse: „Er zijn al heel lang plannen voor drinkwaterbesparing, maar de praktijk is weerbarstig. De voortgang is traag. Wat ons betreft is veel meer tempo nodig. Het gaat om het drinkwater waar miljoenen burgers en bedrijven van afhankelijk zijn. Iedere druppel telt.”

Lees ook

Vervuiling, schaarste, klimaatverandering: hoelang kunnen waterbedrijven schoon drinkwater garanderen?

Huishoudens verbruiken bijna driekwart van het totale drinkwater. Het meeste gaat op aan douchen en het spoelen van wc’s. Vanaf het begin van deze eeuw is het verbruik licht gedaald, vooral door zuiniger huishoudelijke apparaten. Laatste twee jaar is het nog iets verder gedaald, vermoedelijk door natte zomers en hoge energieprijzen, waardoor mensen minder lang douchen. Maar de besparing is nog lang niet voldoende om het verbruik terug te dringen tot 100 liter per dag. Oorzaak is dat Nederlanders onvoldoende doordrongen zijn van de ernst van het drinkwatertekort.

„Het risico op een tekort wordt klein ingeschat. Het is zelfs een beetje ongeloofwaardig”, staat in een vorig jaar verschenen onderzoek naar het ‘waterbewustzijn’. Nederlanders vinden het tekort aan water voor de natuur „realistischer” dan een tekort aan drinkwater.

Wellicht kan een campagne helpen. Of een prijsprikkel: wie meer water verbruikt, betaalt meer. Helaas blijkt uit onderzoek dat hogere kosten een „zeer beperkt” effect hebben op de vraag. De ‘prijselasticiteit’ van de eerste levensbehoefte die drinkwater is, is vrijwel nul.

Dat heeft drie oorzaken. Om te beginnen klimaatverandering, waardoor droogte vaker voorkomt, perioden waarin ineens veel meer water wordt verbruikt. Een andere verklaring: de groei van de economie. Er komen meer bedrijven en die verbruiken sinds enkele jaren, na een aanvankelijk daling, weer meer water. Waarom is onbekend. Verder stijgt het aantal huishoudens en woningen in Nederland al jaren. Het kabinet wil zelfs nog 900.000 woningen bijbouwen, die allemaal van water moeten worden voorzien.

Hier ligt overigens een kans, zeggen experts, om in één klap grote besparingen door te voeren: maak het verplicht om in nieuwe woningen wc’s door te spoelen met regen- of huishoudwater.

Maar de Rekenkamer is afwachtend, onder meer vanwege gezondheidseffecten. „Mogelijk heeft een regen- of huishoudwatersysteem nadelige effecten op de volksgezondheid.” Bovendien is zo een systeem kostbaar. Wat de verplichting betreft: dit kabinet wil juist door mínder regels de woningbouw versnellen. En áls die wordt ingevoerd, dan pas over drie jaar, wanneer een deel van alle nieuwe woningen al is gebouwd. Van de besparing door zo’n verplichting als deze vier jaar geleden was ingegaan, namelijk 5,7 liter per persoon per dag, is nog maar 2,6 liter over bij invoering in 2028.

Drinkwaterbedrijven zijn overigens wettelijk verplicht huishoudens te voorzien. Het is vrijwel uitgesloten dat toekomstige woonwijken zonder water komen te zitten, tenzij zich een ramp voltrekt. Wel zullen de drinkwaterbedrijven nog vaker nee moeten verkopen aan bedrijven.

Lees ook

Leidt het filteren van water in de duinen tot vervuiling van de grond?

Iedere Nederlander zou minder water moeten verbruiken. De Rekenkamer adviseert het kabinet „te blijven werken aan het vergroten van het gevoel van urgentie van drinkwaterschaarste bij burgers en bedrijven om te zorgen voor gedragsverandering”. Eerdergenoemd onderzoek naar het waterbewustzijn noemt korter douchen en kranen niet onnodig laten lopen als „de meest verwachte gedragingen” van burgers als de overheid oproept minder water te gebruiken.

Ook wordt verwacht dat Nederlanders zich, in tijden van droogte, zullen houden aan een oproep om overdag de tuin niet te sproeien. Verder zouden ook bedrijven minder drinkwater moeten gebruiken. Zo gebruikt de industrie, waaronder de chemische, het meeste leidingwater van drinkwaterkwaliteit.

In een reactie op het rapport stelt minister Madlener dat ondanks alle dreigingen ook al „goede stappen worden gezet”. Het ministerie werkt namelijk, samen met de drinkwaterbedrijven en provincies, aan een plan om méér drinkwater te produceren, teneinde aan de groeiende vraag te voldoen.

Meer drinkwater produceren, onder meer door het aantal bronnen uit te breiden, is „van minstens zo groot belang”, aldus Madlener in zijn reactie, die in het rapport is opgenomen. De minister wil de productie ook vergroten door het te vergemakkelijken om vergunningen voor uitbreidingen van waterbronnen te verlenen.

Lees ook

Nieuw en oud water in proeftuin Piershil