Bescheiden president werd met sobere levensstijl en zijn levensfilosofie icoon voor linkse bewegingen

Voormalig president José ‘Pepe’ Mujica van Uruguay is dinsdag op 89-jarige leeftijd overleden in zijn woonplaats Montevideo. Hij was sinds vorig jaar ziek en leed aan slokdarmkanker. Mujica werd wel „de armste” of „meest bescheiden” president ter wereld genoemd vanwege zijn sobere levensstijl. Tijdens zijn regeerperiode (2010-2015) besloot Mujica negentig procent van zijn presidentiële salaris (12.000 Amerikaanse dollar) af te staan aan goede doelen, aan arme Uruguayanen en aan kleine ondernemers. Hij weigerde te verhuizen naar het presidentieel paleis, maar bleef in zijn kleine boerderij wonen waar hij bloemen kweekte en groente verbouwde, samen met zijn echtgenote en politica Lucía Topolansky en hun drie honden. Van dure auto’s moest hij niets hebben, hij bleef in zijn oude Volkswagen Kever rijden. Door zijn simpele levensstijl en levensfilosofie, zijn sociale inborst en de afwijzing van luxe werd hij een voorbeeld voor velen, inspireerde hij wereldwijd mensen en hing er een ware cultstatus om hem heen.

Over geld zei Mujica: „We zijn te gefocust op rijkdom en niet op geluk. We zijn alleen maar bezig met dingen doen en voor je het weet is het leven aan je voorbijgegaan”.

Legalisering marihuana

Mujica transformeerde tijdens zijn presidentschap het kleine, oer-katholieke Uruguay tot een van de meest sociaal-liberale en progressieve democratieën ter wereld. Onder zijn bewind werd in Uruguay marihuana gelegaliseerd waarbij de overheid zelf producent werd van cannabis.„Ik verdedig drugsgebruik niet. Maar ik kan een verbod niet verdedigen, want nu hebben we twee problemen: drugsverslaving, wat een ziekte is, en drugshandel, wat nog erger is”, zei Mujica verwijzend naar de georganiseerde misdaad in Uruguay, die de marihuanahandel in handen had.

Tijdens zijn regeerperiode tekende hij ook wetten die het homohuwelijk mogelijk maakte en versoepelde hij abortuswetgeving.

Guerillastrijder

José Mujica was een voormalige guerrillastrijder, boer en bloemenkweker. Hij groeide op in een gezin van migranten die in de 19^e eeuw vanuit het Spaanse Baskenland naar Uruguay trokken. Zijn vader overleed toen hij net tien was, en hij hielp zijn moeder vervolgens op de boerderij, waar ze kippen kweekten en aan veeteelt deden. Een deel van zijn familie was actief in de lokale politiek en Mujica raakte al op jonge leeftijd politiek geïnteresseerd en sloot zich aan bij de Nationale Partij. Maar hij raakte teleurgesteld omdat er geen ruimte was voor progressieve denkbeelden en politieke hervormingen binnen deze centrumrechtse partij.

In de jaren zestig werd hij medeoprichter van de marxistisch-leninistische stadsguerrillabeweging Tupamaras. Die beweging richtte zich tegen de conservatieve regering middels overvallen, politieke ontvoeringen en bomaanslagen. Mujica was in die tijd betrokken bij verschillende gewelddadige confrontaties met de politie en militairen en werd een aantal keren neergeschoten.

Lees ook deze column van Carolina Trujillo

Oude linkse rakkers

In 1973 kwam het leger aan de macht en was er twaalf jaar lang een militaire dictatuur in het land gevestigd waarbij naar schatting tweehonderd mensen werden ontvoerd en vermoord en duizenden Uruguayanen gevangen werden genomen en gemarteld.

De guerrillabeweging Tupamaras werd ontmanteld en Mujica werd gearresteerd en zat dertien jaar achter de tralies waarbij hij werd gemarteld, en lange tijd in eenzame opsluiting zat. Samen met andere leden van de Tupamaras ontsnapte Mujica uit de gevangenis door het graven van een tunnel maar hij werd opnieuw gearresteerd.

Linkse regeringen

Nadat de democratie terug keerde in 1985 werd Mujica vrijgelaten en begon hij in 1989 met de linkse Beweging voor Volksparticipatie (MPP). Hij werd gekozen tot congreslid en aansluitend senator. In de eerste linkse regering van Uruguay werd hij minister van Landbouw. In 2010 werd Mujica gekozen tot president met een ruime meerderheid van de stemmen, hij was toen 74 jaar. Hoewel er toen ook kritiek klonk vanwege zijn verleden als guerrillaleider droegen veel Uruguayanen hem op handen, onder meer omdat hij weigerde mee te gaan met de presidentiële protocollen. Tijdens zijn regeerperiode lukte het Mujica ook met rechtse partijen een dialoog op te zetten en tot samenwerking te komen.

„We kunnen niet doen alsof we het overal over eens zijn. We moeten het eens zijn met wat er is, niet met wat we graag zouden willen” is een van zijn bekendste uitspraken.

Sociale rechtvaardigheid

Na zijn regeertermijn bleef Mujica zich inzetten voor sociale veranderingen en werd hij een icoon voor linkse bewegingen en Latijns-Amerikaanse leiders.

Uit heel Latijns-Amerika stroomden reacties binnen na het overlijden van Mujica. President Lula da Silva van Brazilië, die goed bevriend was met Mujica, prees hem vanwege zijn „menselijke grootheid” en noemde hem „een strijder voor sociale rechtvaardigheid”. Hij roemde daarbij zijn inzet tegen ongelijkheid.