Nederlandse en Belgische culturele instellingen stellen boycot Israël in: ‘Het gaat om het collectieve signaal’

Een groep van 250 Nederlandse en Vlaamse culturele instellingen en ruim 750 kunstenaars gaan over tot een culturele boycot van Israël. Ze zeggen „niet langer aan de zijlijn” te willen staan van “een door alle gezaghebbende instituties erkende genocide op het Palestijnse volk”. Onder de ondertekenaars van de verklaring zijn beeldend kunstenaar Marlene Dumas, het Bonnenfantenmuseum, Theater Oostpool, het Nederlands Film Festival en dansgezelschap ISH.

De ondertekenaars zeggen geen samenwerkingen met Israëlische organisaties en bedrijven aan te gaan. Ook vertonen ze hun werk niet meer in Israëlische theaters, poppodia, musea of op festivals. Israëlische organisaties die zich “ondubbelzinnig hebben uitgesproken tegen de genocide” in Gaza zijn uitgezonderd van de boycot, schrijven de initiatiefnemers in een persbericht.

“De Israëlische samenleving is zo verweven met apartheid en bezetting, alleen al door het afdragen van belasting in Israël en deelname aan het economische verkeer, draag je daaraan bij”, zegt dramaturg en theatercriticus Marijn Lems, die het initiatief voor de boycot nam, samen met dramaturg Nan van Houte en theaterwetenschapper Sruti Bala. “We willen meer druk zetten op Israël, omdat de politiek dat niet doet.”

De boycot volgt op eerdere wereldwijde acties van kunstenaars om niet meer samen te werken met Israël. Begin september verklaarde een groep van vijfduizend internationale filmmakers, onder wie regisseur Yorgos Lanthimos en Carice van Houten, niet meer samen te werken met Israëlische organisaties.

Later in september volgde ook een groep van meer dan vierhonderd artiesten, zoals postpunkband Fontaines D.C., die hun muziek van streamingdiensten in Israël afhaalde. Vorige maand maakten ook vijf landen, waaronder Nederland, bekend niet mee te doen aan het Eurovisie Songfestival als Israël daar komend jaar ook weer aan deelneemt.

‘Niet gericht op individuen’

Deze acties hebben “momentum” geschapen voor een boycot in Nederland en België, zegt Lems. Onder de ondertekenaars zijn vooral veel theaters en theatergezelschappen, zoals Toneelgroep Maastricht, Het Zuidelijk Toneel en Theater Kikker. Lems: “In die sector hebben we zelf het grootste netwerk.”

Van de 450 organisaties naar wie de oproep is verstuurd, doet een ruime meerderheid mee aan een boycot. “Niet iedere instelling komt tot dezelfde conclusie”, zegt Lems. “Sommigen zeggen: moet kunst niet verbindend zijn?” Ook zijn sommige organisaties nog in gesprek over de kwestie, weet hij. “Hoe groter de instelling, hoe langer intern overleg gevoerd moet worden over een beslissing als deze. Kleinere organisaties kunnen sneller ja zeggen.”

Of er kunstenaars en culturele instellingen vanwege de boycot al samenwerkingen met Israëlische partners hebben opgezegd, is onduidelijk. “We hebben geen banden met Israëlische organisaties die we onder deze boycot moeten verbreken, maar als je programmeert dienen zich voortdurend nieuwe relaties aan”, zegt Jeroen Bartelse, directeur van TivoliVredenburg.

In de afgelopen maanden heeft TivoliVredenburg steeds gesprekken over Gaza gevoerd met de Israëlische artiesten die er kwamen spelen – schrijver Yuval Noah Harari, bassist Avishai Cohen. “Maar de boycot staat ons toe een duidelijkere lijn te trekken en tegen sommige organisaties te zeggen: we gaan de samenwerking niet aan.” Dan gaat het juist niet om individuele Israëlische artiesten, zegt Bartelse, maar wel om bijvoorbeeld een Israëlisch orkest, ensemble of toneelgezelschap. “Je wil je niet op individuen richten, die spelen vaak een cruciale rol bij verandering van binnenuit, of durven zich niet publiek uit te spreken uit bijvoorbeeld zorg voor de veiligheid van familie of vrienden.”

Lees ook

Of een Israëlische dirigent de Israëlische staat vertegenwoordigt? ‘Een grijs gebied’, zegt directeur Hannah Arendt Instituut

Coca Cola en Sodastream

Voor Theater Utrecht zullen de consequenties van de boycot indirecter zijn, zegt creatief directeur Anne Breure. De flesjes Coca Cola die niet meer worden verkocht in de theaterhoreca, of de Sodastream die niet meer gebruikt wordt om bruiswater te maken. Al heeft Theater Utrecht eerder al besloten die merken – Coca Cola drijft handel in de bezette Palestijnse gebieden, Sodastream is een Israëlisch merk – niet meer te verkopen, zegt Breure.

Met de medewerkers van Theater Utrecht heeft ze mogelijke scenario’s doorgesproken. „Dat we tóch nee zouden zeggen wanneer een Israëlisch theatergezelschap dat zich niet tegen de genocide uitspreekt ons het aanbod zou doen om onze droomvoorstelling te coproduceren, bijvoorbeeld.”

“En concreet kunnen we kijken naar Microsoft, dat we nog gebruiken”, zegt Breure. The Guardian schreef afgelopen augustus dat Microsoft militaire data van het Israëlische leger, waaronder afgeluisterde telefoongesprekken tussen Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever, opslaat op zijn servers. Al maakte het bedrijf een week geleden bekend dat het Israëlische leger niet langer gebruik mag maken van Microsoft-systemen.

Het is niet zo dat ze denkt dat Coca Cola weren grote veranderingen teweeg zal brengen, het gaat om het gezamenlijke statement, denkt Breure. „Dat het allemaal niet zonder consequenties is. Zo lang de Nederlandse regering geen actie onderneemt, moeten onze sectoren – sport-, academia of cultureel – dat zelf doen.”

Het effect van de boycot zit niet alleen in het toepassen ervan, zegt ook initiatiefnemer Lems. “Het gaat ook om het collectieve signaal dat je laat horen.”

Lees ook

‘Israël voelt zich cultureel verbonden met Europa, daarom heeft een boycot effect’