Kabinet stelt in beleidsarme Miljoenennota grote keuzes uit en kiest vlak voor de verkiezingen voor extra koopkracht

Het dubbeldemissionaire kabinet van VVD en BBB regeert met verkiezingen eind oktober in zicht slechts terughoudend verder. Grote nieuwe beleidskeuzes blijven uit. En hoewel het volgens de cijfers van het Centraal Planbureau ook zonder extra maatregelen goed gaat met de koopkracht van Nederlanders, kiest het kabinet om daar toch nog iets extra's voor te doen.

Dat blijkt uit de Miljoenennota en andere Prinsjesdag-stukken, in handen van NRC. Een van de grotere nieuwe uitgaven van het kabinet is eenmalig 1,6 miljard euro om de korting op de brandstofaccijns met één jaar te verlengen. De korting zou op 1 januari aflopen, wat een verhoging van de brandstofprijzen van grofweg 20 cent per liter zou betekenen.

Ook verhoogt het kabinet de arbeidskorting, een korting op de inkomstenbelasting voor werkenden. Dat wordt betaald door de eerste belastingschijf in de inkomstenbelasting ietsje te verhogen, die ook voor niet-werkenden zoals gepensioneerden geldt.

In de economische vooruitzichten van het Centraal Planbureau van afgelopen juli was al voorspeld dat de koopkracht al 1 procent voor 2026 voor alle inkomensgroepen zou stijgen. Zónder maatregelen. Nu is dat in de Miljoenennota naar boven bijgesteld naar 1,3 procent, schrijft demissionair minister van Financiën Eelco Heinen (VVD). De staatsschuld komt uit op 47,8 procent van het bbp. Het tekort voor 2026 is 2,9 procent van het bbp en blijft daarmee op korte termijn binnen de Europese perken.

Portemonnee

CPB-directeur Pieter Hasekamp waarschuwde het kabinet afgelopen juli bij zijn economische vooruitzichten nog voorbij de korte termijn te kijken. Dan lopen de uitgaven wel snel op. Op de burelen van het Centraal Planbureau was het bovendien lang geleden dat ze zulke goede en evenwichtige koopkrachtcijfers hadden gezien. Daaraan sleutelen was niet nodig, klonk er. En er liggen zoveel problemen voor die om investeringen vragen. Kijk daar vooral naar!

BBB en VVD besloten, met verkiezingen over zes-en-halve week in het vooruitzicht, de kiezer toch nog iets extra’s te geven. Heinen vond het nodig om „de portemonnee van gewone Nederlanders [te] beschermen”. Beide regeringspartijen staan op verlies in de peilingen. VVD peilt in de Peilingwijzer op 14 tot 18 zetels en BBB op 4 tot 6 zetels. In de Kamer zijn dat er nu nog 24 voor de liberalen en 8 voor de BoerBurgerBeweging.

Dat verder niet enorm geïnvesteerd wordt in deze Miljoenennota om de grote problemen van deze tijd aan te pakken, lag in de lijn der verwachting. Het is gebruikelijk dat kabinetten in demissionaire status terughoudend zijn met nieuwe plannen. Eerdere demissionaire kabinetten investeerden vooral in acute problemen. Zoals het demissionaire kabinet-Rutte IV geld vrijmaakte voor armoedebestrijding en Rutte III geld reserveerde om alsnog de klimaatdoelstellingen te halen.

Een vergelijkbare urgentie heeft de financiering van defensie, nu op de NAVO-top van afgelopen juni in Den Haag een hogere norm is overeengekomen vanwege de Russische dreiging. Heinen benoemt de verdediging van Europa wel in zijn voorwoord. „Tijdens de NAVO-top in Den Haag zijn belangrijke afspraken gemaakt om te investeren in de collectieve verdediging van Europa.” Maar in deze Miljoenennota is zoals verwacht geen aanvullende financiering geregeld. De gedachte: omdat het zo’n grote extra investering is en uiteindelijk om jaarlijks 18 miljard extra gaat, is het aan een nieuw kabinet om daar keuzes in te maken.

Onderwijskansenregeling

Heinen probeert op een paar punten de Tweede Kamer tegemoet te komen, in de hoop de begroting door de Tweede en Eerste Kamer te kunnen loodsen. Al zijn de stemmingen wel pas na de verkiezingen. De minister voert een belastingverhoging voor private-equitymanagers in. Dat was een wens van NSC, gesteund door een Kamermeerderheid. Een Kamermeerderheid steunde ook een motie van D66 om de voorgenomen bezuiniging op de onderwijskansenregeling, een regeling bedoeld om kwetsbare leerlingen te ondersteunen, te schrappen. Dat doet Heinen nu.

Verder stelt het kabinet een bezuiniging op openbaar vervoer van 110 miljoen euro in de drie grote steden met een jaar uit, en wordt die in 2027 gedeeltelijk geschrapt. Het kabinet compenseert gemeenten voor tekorten in 2023 en 2024 in hun jeugdzorguitgaven, daar staat 728 miljoen euro voor ingeboekt. Ook reserveert het kabinet extra geld voor gevangenissen, maar dat gaat om slechts 25 miljoen euro vanaf 2028, oplopend tot 50 miljoen in 2031, blijkt uit de Justitiebegroting. Om het tekort aan cellen en personeel op te lossen, is eigenlijk een paar honderd miljoen nodig. De miljoenen worden gehaald uit een potje dat voor het grondwettelijk hof was gereserveerd en de hervorming van de Raad van State. Dat heeft ingeboet aan prioriteit na het vertrek van NSC uit het kabinet.

Rekeningen worden verder betaald door het BBB-cadeau voor boeren te schrappen: de invoer van rode diesel. Rode diesel is een goedkopere brandstof voor onder andere de landbouwsector. Ook wordt ietsje gesneden in een fiscaal voordeel voor expats en wordt geld voor een Europese heffing op producten waar veel CO2 bij is vrijgekomen gebruikt ter financiering.

Kanttekening is wel: het geld voor voordelen aan de pomp nu, wordt deels pas verder in de toekomst opgehaald. De Raad van State is, in het eveneens aan NRC uitgelekte advies over de Miljoenennota, kritisch op deze gang van zaken. Hierdoor wordt „een nieuw kabinet [...] geconfronteerd met een lastenverzwaring” van 135 miljoen euro.

Stikstof

Heinen heeft voor zijn Miljoenennota ook geld bij elkaar gesprokkeld door ministeries niet volledig te compenseren voor de stijgende prijzen voor de uitgaven. Zo’n inflatiecorrectie is wel gebruikelijk om door te voeren. Structureel moet dat 400 miljoen euro opleveren vanaf 2028. De Raad van State is in zijn advies ook op deze bezuiniging kritisch. Dit kan „op termijn leiden tot vermindering van de dienstverlening van de overheid”. Voor deze manier van bezuinigen koos Heinen ook bij het opstellen van de Voorjaarsnota.

De coalitie is het ook eens over een stikstofplan, blijkt uit de Miljoenennota. Het kabinet maakt daarvoor 2,6 miljard euro vrij. Nieuwe miljarden zijn dat overigens niet. Het is geld uit een al voor stikstof gereserveerd fonds van in totaal 5 miljard euro, afgesproken in het hoofdlijnenakkoord. Op die miljarden kon landbouwminister Wiersma (BBB) pas aanspraak maken als de coalitiepartijen overeenstemming vonden over haar plannen. Eind augustus onderhandelde het kabinet hierover, parallel aan de Miljoenennota-onderhandelingen.

Het kabinet wil onder andere dat de landbouw werkt met een heel nieuw systeem, waarbij boerenbedrijven individueel kunnen worden afgerekend op „haalbare” uitstootnormen voor stikstof, waterkwaliteit en broeikasgassen.