Defaitisme mag geen antwoord zijn op bruut machtsvertoon

Soms lijkt er geen enkele rem meer op te zitten. Binnen 24 uur trokken de twee oorlogen die Europa diep raken deze week aandacht met een opzienbarende escalatie door leiders die denken dat ze onaantastbaar zijn. Dinsdagmiddag vuurden Israëlische vliegtuigen raketten af op een gebouw in Doha waar Hamas-leiders zich naar verluidt bogen over een nieuw Amerikaans vredesvoorstel. Qatar probeerde de afgelopen jaren een naam op te bouwen als veilige locatie voor moeilijke gesprekken. Met de raketaanval schond Israël de soevereiniteit van Qatar en lapte het alle diplomatieke normen aan zijn laars.

Israël maakte met de manoeuvre óók nogmaals heel duidelijk dat het helemaal niet geïnteresseerd is in een akkoord met Hamas. Israël wil Hamas van de kaart vegen. Israël wil capitulatie, geen afspraken. Er is geen Gaza-vredesproces, er is alleen maar een Gaza-belegering.

Israël vertoont het gedrag van een losgeslagen strijder voor wie het doel de middelen heiligt. Met een superieure luchtmacht en leunend op jarenlange ervaring met moordaanslagen in het buitenland, probeert Israël de verhoudingen in een hele regio naar zijn hand te zetten. Moeizame relaties met Arabische landen neemt het op de koop toe, vermoedelijk in de hoop om later – na Gaza – weer te werken aan normalisering van betrekkingen.

Vooralsnog komt de regering van premier Benjamin Netanyahu weg met deze alles-of-niets-aanpak dankzij standvastige Amerikaanse steun. De enige man die Netanyahu tot matiging zou kunnen bewegen is president Donald Trump en die laat het afweten.

Trump en Netanyahu delen een gevaarlijke eigenschap: ook Trump denkt dat hij boven wetten en regels verheven is, dat hij overal mee wegkomt. Ook hij opereert volgens het adagium toegeschreven aan Lodewijk XIV: L’État, c’est moi. Washington zou zich moeten inspannen om conform internationaal recht de genocide in Gaza te stoppen. In plaats daarvan droomt het Witte Huis over een commercieel aantrekkelijke kuststrook.

Amper bekomen van de nieuwste Israëlische escalatie werd Europa woensdagochtend wakker met het nieuws dat de NAVO voor het eerst in Poetins Oekraïne-oorlog Russische drones heeft neergehaald boven NAVO-grondgebied. Poetins drone-provocatie past in een lange reeks incidenten en heeft alle kenmerken van een hybride-aanval: gemakkelijk te ontkennen en niet zó ernstig dat de tegenstander praktisch genoodzaakt is om hard terug te slaan. De Russen ontkenden snel dat het om opzet ging, maar het is onwaarschijnlijk dat het afzwaaiers waren, eigenlijk bedoeld voor Oekraïne. Ongeveer 20 drones bereikten Polen via twee verschillende routes, een aantal drong vrij diep het Poolse luchtruim binnen.

Vladimir Poetin is óók een man die door de inval in een soeverein land heeft bewezen dat hij lak heeft aan regels. En ook hij doet alsof hij onaantastbaar is. Hij heeft talloze vredesinitiatieven de afgelopen maanden beantwoord met drone- en raketaanvallen op burgerdoelen. Ook in Oekraïne is er, alle westerse initiatieven ten spijt, géén vredesproces.

De wereld wordt dus gegeseld door mannen die zich onaantastbaar wanen – tijdens een bezoek aan China speculeerde Poetin met president Xi Jinping zelfs over de mogelijkheid om dankzij medische vooruitgang 150 jaar te worden. Geconfronteerd met zoveel ongeremde machtsuitoefening zijn er in theorie twee opties. Defaitisme, omdat tegen zoveel macht en intimiderend gedrag toch geen kruid gewassen is. Of volharding in de moeizame strijd om recht, rechtvaardigheid en humanitair fatsoen.

De reacties op Doha en de drones waren niet bijster indrukwekkend, maar lieten ook zien dat nog niet iedereen zich erbij neergelegd heeft dat het enige recht het recht van de sterkste is. De VN-Veiligheidsraad, de laatste jaren nauwelijks nog tot iets in staat, veroordeelde de Israëlische aanval op Doha. De VS gebruikten hun veto deze keer niet om Israël te beschermen. Van Europa had Israël tot nu evenmin veel te duchten. De EU is verdeeld en slechts een enkel land – Spanje, Ierland – neemt serieuze maatregelen. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vroeg deze week eindelijk om een gedeeltelijk handelsembargo. Mogelijk speculeert ze erop dat de EU-lidstaten het toch niet eens zullen worden, maar het is tenminste iets. Het blijft onverteerbaar dat Europa niet harder optreedt tegen een bevriend land dat een genocidale oorlog voert.

Als reactie op de drones ontbood een aantal Europese landen, waaronder Nederland, alvast de Russische ambassadeur. De drone-provocatie is een politieke test voor het bondgenootschap, dat even de tijd nam voor een collectieve reactie. Een krachtig politiek antwoord van de NAVO is onontbeerlijk. Komt die reactie niet, dan zal de volgende provocatie niet lang op zich laten wachten.

Een overtuigend antwoord van de NAVO vereist wel dat Trump zich achter de Europeanen schaart. Zijn eerste reactie was halfslachtig en opvallend pro-Poetin: het zou wel eens een foutje kunnen zijn, meende hij.

Wie geeft om het lot van de Palestijnen en om een soeverein Oekraïne, wie geeft om een onafhankelijk en democratisch Europa en om een internationale ordening waarin regels kleine landen houvast bieden, kan zich de luxe van defaitisme niet veroorloven. En: onaantastbaarheid is nooit eeuwig. Vraag het maar aan de voormalige dictator van Syrië, Bashar al-Assad, die eind vorig jaar het veld moest ruimen, of aan Jaïr Bolsonaro, oud-president van Brazilië, die deze week 27 jaar celstraf kreeg voor een poging tot staatsgreep.