Zo wil de EU bevroren Russisch geld 'uitlenen' aan Oekraïne

Het is een gewaagd idee dat al jaren rondgaat in Brussel: Rusland als agressor laten betalen voor de enorme schade die het aanricht in Oekraïne via de Russische tegoeden die zijn bevroren in de EU.

Opbrengsten doorsluizen

Sterker nog: het gebeurt voor een deel al. De opbrengsten uit rentes en dividenden van in Europa geblokkeerde tegoeden van de Russische centrale bank, worden sinds vorig jaar afgeroomd en beschikbaar gesteld voor hulp aan Oekraïne.

Zo maakte het Belgische effectenhuis Euroclear, waar het gros van de Russische tegoeden gestald staan, in juli 2024 voor het eerst 1,6 miljard euro over aan het Europese Oekraïnefonds. Nadien is voor nog eens ruim 10 miljard aan opbrengsten uit het bevroren Russische geld overgemaakt naar Oekraïne, meldde het Duitse weekblad Welt am Sonntag deze zomer.

Maar de EU denkt groter. Het wil nu ook een groot deel van de bevroren Russische tegoeden zelf doorsluizen naar Oekraïne. Het Russische geld is bevroren als onderdeel van de sancties die sinds februari 2022 zijn opgelegd na de grootschalige Russische invasie van Oekraïne. Eind vorig jaar ging het volgens de Vlaamse zakenkrant De Tijd om in totaal 212 miljard euro, waarvan circa 183 miljard euro bij Euroclear is geparkeerd.

Bijzondere constructie

Om dit Russische geld in Oekraïne te krijgen is er een bijzondere constructie bedacht. Het plan van de Europese Commissie is nu dat Euroclear 140 miljard euro aan bevroren Russische tegoeden rentevrij 'uitleent' aan de EU. Die zet het geld vervolgens door als lening aan Oekraïne. Het door oorlog verscheurde land hoeft het bedrag pas terug te betalen zodra het herstelbetalingen heeft gekregen van Rusland.

Op die manier wordt het regime van Poetin verantwoordelijk gehouden voor de schade die het aanricht, zei Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen deze week op de informele Europese top in Kopenhagen.

Vol risico's

Dat klinkt voor velen als gerechtigheid, maar er zitten juridische, politieke en economische risico's aan het plan. "Juridisch gezien begeeft de EU zich hiermee op glad ijs", zegt sanctierechtadvocaat Heleen over de Linden. "Het eigendom van dit geld ligt bij de Russische centrale bank. Er moet eerst een rechterlijke uitspraak liggen dat die bank schadeplichtig is aan Oekraïne. Zomaar geld gebruiken zonder toestemming is eigenlijk niet wettig."

Daarbij moeten centrale banken erop kunnen vertrouwen dat hun reserves in het buitenland veilig zijn. De EU riskeert dat andere landen (denk aan China, Turkije of het olierijke land Venezuela) in de toekomst zullen aarzelen om hun buitenlandse tegoeden nog aan te houden in euro's - uit vrees dat het op een dag wordt toegeëigend door de EU.

Belastinginkomsten België

"We nemen een grote gok en begeven ons in onbekende wateren, er is geen precedent", zei de Belgische premier Bart de Wever vandaag in Kopenhagen. Hij wil voorkomen dat België de risico's van de riskante operatie alleen moet dragen.

Het speelt mee dat België momenteel veel belasting ontvangt op bevroren tegoeden uit Rusland omdat de tegoeden bij Euroclear zijn gestald. Dit commerciële bedrijf moet immers gewoon belasting in België betalen. Die belastingopbrengsten (vorig jaar liefst 1,7 miljard euro) willen de Belgen graag aanwenden voor de hoge defensie-uitgaven. Door het EU-plan dreigt dus ook een nieuw gat in de Belgische begroting.

Advocaat Over de Linden snapt desondanks wel waarom de EU dit wil. "Gezien de extreme omstandigheden en hoe Rusland zich gedraagt in Oekraïne begrijp ik het plan wel. Er worden ook genoeg garanties gegeven door de Europese Centrale Bank. Mocht er een vredesakkoord komen, is duidelijk wie welke schade gaat vergoeden. Waarschijnlijk is de schadepost voor Rusland nog veel groter dan die 140 miljard. Dan is dit een voorschot daarop."

Oekraïne heeft veel geld nodig om de grote gaten in de overheidsbegroting te stutten. En om voldoende wapens te kopen om zich te kunnen blijven verdedigen. Zeker nu de VS onder Trump het land niet langer financieel wil steunen, en alleen wapens wil leveren als de EU daarvoor betaalt.

Oorlog kost EU veel geld

Ondertussen loopt de rekening voor EU-landen steeds verder op. "Het afromen en doorsluizen van Russische tegoeden die toch al bevroren staan, verlicht die rekening en zorgt ervoor dat Oekraïne kan worden blijven gesteund, zonder een lastige boodschap aan kiezers over meer militaire hulp aan Oekraïne", zegt politiek verslaggever Roel Schreinemachers vanuit Kopenhagen.

"Die combinatie zorgt ervoor dat het denken over dit omstreden plan is veranderd. Wat waarschijnlijk nog is versterkt door de drone- en sabotageacties die Rusland de laatste tijd in meerdere Europese landen onderneemt."

De risico's van het gebruiken van Russische bevroren tegoeden moeten eerst goed in kaart worden gebracht, zei demissionair premier Dick Schoof vandaag in Kopenhagen:

Schreinemachers verwacht dat nog wel minstens enkele weken duurt voordat het plan definitief wordt goedgekeurd. "Tegelijkertijd is er wel haast bij. Want het Oekraïense tekort dreigt volgend jaar onhoudbaar te worden."

Vergelding door Rusland?

Rusland heeft al stevig gereageerd op het Europese plan. Het Kremlin waarschuwt dat personen en landen die betrokken zijn bij de 'diefstal' van bevroren Russische tegoeden in Europa kunnen rekenen op vergeldingsmaatregelen.

Een optie zou zijn om westerse tegoeden van bedrijven en personen die in Rusland zijn gestald, en die momenteel al beperkt zijn (zogenoemde type-C rekeningen), andersom ook in beslag te nemen. Het Kremlin zou ook de bezittingen en aandelen van Europese bedrijven in Rusland kunnen confisqueren en verkopen.