Kunst en AI: wie is de auteur bij het creëren van een machine?

Van virale beelden tot de stem van Darth Vader in een videogame: AI revolutioneert de artistieke creatie. Dit heeft geleid tot een wereldwijde juridische en ethische strijd: als een machine creëert, is het dan kunst? En belangrijker nog, wie is de eigenaar?

De zaak die alles verandert: rechtvaardigheid versus AI

Kunstmatige intelligentie (AI) is niet langer een futuristische belofte, maar een disruptieve kracht geworden, met name op het gebied van artistieke creatie. Tools zoals Midjourney en DALL-E 3 stellen elke gebruiker in staat om complexe afbeeldingen te genereren met eenvoudige tekstcommando's, terwijl andere platforms muziek kunnen componeren of scripts kunnen schrijven. Deze revolutie heeft een fundamentele juridische en filosofische strijd ontketend: wanneer een machine een werk creëert, wie bezit dan het auteursrecht?

Een recente uitspraak van een rechtbank in de Verenigde Staten heeft een belangrijk precedent geschapen. Een federale rechter in het District of Columbia oordeelde dat kunstwerken die uitsluitend door AI zijn gegenereerd, zonder significante menselijke tussenkomst, niet auteursrechtelijk beschermd kunnen worden. De zaak werd aangespannen door ondernemer Stephen Thaler, die probeerde een door zijn AI-systeem gecreëerd werk als handelsmerk te registreren, met het argument dat de machine als auteur erkend zou moeten worden. De rechtbank bevestigde dat "menselijk auteurschap een fundamentele vereiste is" voor auteursrechtelijke bescherming.

Deze uitspraak sluit aan bij het standpunt van het Amerikaanse auteursrechtenbureau en een vergelijkbare uitspraak in Mexico, waar het Federale Hof voor Fiscale en Administratieve Justitie de registratie van werken van het "Leonardo"-platform weigerde, met het argument dat de algoritmes de "artistieke gevoeligheid en originaliteit" missen die inherent zijn aan een menselijke maker. In China oordeelde een internetrechtbank echter in het voordeel van een eiser die AI gebruikte om een ​​afbeelding te genereren. De rechtbank erkende hem als auteur vanwege zijn "directe rol in de vormgeving" van het model, en stelde vast dat de AI fungeerde als een geavanceerd instrument, niet als een autonome maker. Deze tegenstrijdige uitspraken wereldwijd tonen aan dat het juridische debat nog lang niet beslecht is.

Voordelen versus nadelen: gereedschap of vervanging?

Het debat over AI in de kunst is gepolariseerd in twee tegengestelde visies. Enerzijds zien voorstanders het als een revolutionair instrument dat de menselijke creativiteit democratiseert en versterkt. AI kan tijdrovende technische processen zoals bewerking of kleurcorrectie optimaliseren, waardoor kunstenaars zich kunnen concentreren op de conceptuele aspecten van hun werk. Bovendien biedt AI een bijna onuitputtelijke bron van inspiratie, waardoor ze stijlen en combinaties kunnen verkennen die voorheen ondenkbaar waren.

Aan de andere kant waarschuwen tegenstanders voor ernstige ethische en professionele risico's. Een van de belangrijkste kritiekpunten is het gebrek aan originaliteit, aangezien AI-werken gebaseerd zijn op de analyse en recombinatie van miljoenen reeds bestaande data en menselijk werk. Dit brengt ons bij het meest netelige probleem: de training van AI-modellen. Deze systemen worden vaak gevoed met werken van kunstenaars over de hele wereld zonder hun toestemming of compensatie, wat leidt tot ernstige inbreuken op het auteursrecht en een fundamentele ethische vraag. Bovendien bestaat er terechte bezorgdheid over de devaluatie van artistiek werk en het mogelijke banenverlies voor menselijke makers.

Hollywood en videogames op het kruispunt van AI

De entertainmentindustrie gebruikt AI al op manieren die een directe, zij het vaak onzichtbare, impact hebben op het publiek. In Hollywood gebruiken studio's het om kosten te besparen, zoals het digitaal genereren van legers van duizenden soldaten zonder figuranten, of voor postproductietaken. Deze praktijk was een belangrijk aandachtspunt tijdens recente stakingen van acteurs en scenarioschrijvers, die vrezen dat AI gebruikt zal worden om hun evenbeeld te kopiëren of hun werk te vervangen zonder eerlijke vergoeding.

In de wereld van videogames ontstond onlangs controverse rond de game "Fortnite". In een update werd het personage Darth Vader geïntroduceerd met een door AI gegenereerde stem die in realtime met spelers kon communiceren. De situatie werd controversieel toen Vaders AI kritische opmerkingen maakte over Disney-sequels, die hij "waardeloze kinderfilms" noemde en zei dat hij niet bang was voor "bedrijfsagenda's". Dit incident toonde de onvoorspelbare mogelijkheden en risico's aan van het gebruik van AI om iconische personages te repliceren, en wakkerde een debat aan over creatieve controle en eigenaarschap van digitale persoonlijkheid.

De vraag van een miljoen dollar: kan een machine creatief zijn?

Uiteindelijk dwingt de opkomst van AI ons om te herdefiniëren wat we bedoelen met "creativiteit". Experts zoals filmmaker Coronel stellen dat een machine weliswaar creativiteit kan simuleren door middel van patroonherkenning, maar dat het de elementen mist die menselijke creatie definiëren: ervaringen, emoties, intenties en context. Een machine emuleert, maar voelt niet.

Kunst is in essentie een vorm van intieme expressie, een emotionele brug tussen maker en publiek. AI kan visueel verbluffende resultaten genereren, maar kan het zonder de menselijke ervaring erachter echt als kunst worden beschouwd?

De toekomst is waarschijnlijk geen strijd tussen mens en machine, maar eerder een tijdperk van "collaboratieve creativiteit", waarin AI fungeert als een verlengstuk van de visie van de kunstenaar. Om deze samenwerking ethisch en duurzaam te laten zijn, is het echter dringend noodzakelijk om duidelijke regels op te stellen die de rechten van oorspronkelijke makers beschermen en ervoor zorgen dat technologie de menselijke creativiteit versterkt, niet vervangt.