Zo controleert de VS de digitale soevereiniteit van internationale instellingen en de EU

Op 6 februari 2025 legde de Amerikaanse president Donald Trump een reeks sancties op aan het Internationaal Strafhof (ICC) vanwege de onderzoeken die het verrichtte naar Amerikaans personeel en bepaalde bondgenoten, waaronder Israël. De sancties werden niet bij wet opgelegd, maar bij een uitvoerend bevel – een soort "speciale bevoegdheid" die de Amerikaanse president in zeer ernstige gevallen kan gebruiken zonder eerst het Congres te hoeven raadplegen.

Een van de verboden die president Trump heeft opgelegd, is die in artikel 3 , die het direct of indirect bijdragen aan of verstrekken van geld, goederen of diensten aan personen die onder sancties vallen, verbiedt. Op grond van dit uitvoerend bevel, zo meldde Associated Press in een artikel van 15 mei , heeft Microsoft de toegang tot het e-mailaccount van de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof geblokkeerd; hoewel een verklaring van de president van het bedrijf op 4 juni aan Politico duidelijk maakt dat Microsoft nooit is gestopt met het leveren van diensten aan het Hof.

Reacties van EU-landen en tegenmaatregelen van Microsoft

Het besluit van de Amerikaanse regering heeft geleid tot bezorgdheid in verschillende landen, waaronder die in de EU , die zich bewust zijn geworden van de gevolgen van het overdragen van de digitale infrastructuur van parlementen, regeringen, overheidsdiensten en onafhankelijke autoriteiten aan buitenlandse bedrijven. Om haar klanten gerust te stellen, kondigde Microsoft op 30 april 2025 op haar blog aan dat het de contractvoorwaarden van de diensten die het in de Europese Unie verkoopt, had aangepast en dat het een "Plan B" had aangenomen om de gevolgen van gerechtelijke of overheidsbevelen tot opschorting van diensten te beperken. Dit Plan B omvat een toezegging om juridische stappen te ondernemen tegen deze maatregelen en het aanmaken van back-ups van broncodes in repositories in Zwitserland.

De geschiedenis herhaalt zich: het Venezolaanse precedent

Het gebruik door een Amerikaanse regering van een uitvoerend bevel dat direct van invloed is op de werking van de technologische infrastructuur van andere landen, is niets nieuws. In 2019 vaardigde president Trump zelf, tijdens zijn vorige ambtstermijn, een soortgelijke maatregel uit tegen Venezuela, wat resulteerde in de deactivering van Adobe-accounts van Venezolaanse gebruikers . Conceptueel gezien doet het er weinig toe dat de blokkering van Adobe-diensten later werd opgeheven , want het punt is dat dit incident het historische en (geo)politieke precedent vertegenwoordigt dat de rol van Big Tech als instrument voor het bereiken van de strategische doelstellingen van de Amerikaanse overheid consolideert.

De traagheid van de EU en de timide Frans-Duitse reacties

Geconfronteerd met een zeer duidelijk scenario kozen Europese instellingen ervoor om de structurele gevolgen van technologische afhankelijkheid van een ander land niet aan te pakken en lieten ze deze afhankelijkheid geleidelijk zo sterk worden dat een snelle en gemakkelijke ontkoppeling niet langer mogelijk was. Tegelijkertijd zijn sommige landen, waaronder Frankrijk en Duitsland, al enige tijd bezig met pogingen om de bedrijfseigen diensten van Big Tech te vervangen door open-sourcealternatieven. De feiten laten echter zien dat zelfs vandaag de dag, als een Amerikaanse regering besluit op de "rode knop" te drukken, Big Tech weinig kan doen.

Waarom Big Tech de bevelen van de overheid niet kan negeren

Het zou te ingewikkeld zijn om in te gaan op de juridische complexiteit rond de relatie tussen particuliere bedrijven en de overheid in het Amerikaanse rechtssysteem. Voor dit artikel volstaan we echter met het belichten van enkele punten.

Ten eerste betekent het feit dat Microsoft zich ertoe heeft verbonden om handhavingsmaatregelen van de overheid voor de rechter aan te vechten, zoals dat ook het geval was, niet dat de overheid per definitie ongelijk heeft.

Ten tweede bevat het Noord-Amerikaanse rechtssysteem, naast de presidentiële decreten , een wet, de Clarifying Lawful Overseas Use of Data (CLOUD) Act, die Amerikaanse bedrijven verplicht om alle soorten data beschikbaar te stellen aan overheidsinstanties, zelfs als deze zich in het buitenland bevinden en beheerd worden door gelieerde bedrijven en niet door het moederbedrijf. Dergelijke decreten kunnen ook voor de rechter worden aangevochten, maar zelfs dan betekent dit niet dat Big Tech automatisch en per se gelijk heeft.

Kortom, ongeacht de mogelijkheid van controle door Amerikaanse rechtbanken en niet die van EU-landen, is het een feit – en een wet – dat de uitvoerende macht kan besluiten de functionaliteit van diensten die door Big Tech worden geleverd te blokkeren en het recht, of beter gezegd, de macht, heeft om gegevens die zich in de Unie bevinden in beslag te nemen.

Kiplings slangenparadox

Deze situatie vertaalt zich voor de Europese dochterondernemingen van Amerikaanse bedrijven in een patstelling, waarbij ongeacht welke keuze er wordt gemaakt, de wet altijd wordt overtreden. De Amerikaanse wet als de lokale Big Tech-bedrijven besluiten zich aan de EU-regelgeving te houden, en de EU-wet als ze ervoor kiezen zich aan de Amerikaanse regelgeving te houden.

Een ander gevolg – eveneens het resultaat van de keuze van de EU om de kwestie van de bescherming van persoonsgegevens te politiseren – is dat de overeenkomsten voor de uitwisseling van gegevens tussen beide zijden van de Atlantische Oceaan intrinsiek gebrekkig zijn, omdat ze gebaseerd zijn op de aanname (die juridisch en feitelijk onjuist is) dat de VS er vrijwillig mee instemt om haar bevoegdheden op het gebied van nationale veiligheid zelf te beperken.

De illusie van gegevensuitwisselingsovereenkomsten

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de eerste overeenkomst, bekend als “Safe Harbour”, in 2015 door het Europese Hof nietig werd verklaard, dat hetzelfde lot de tweede overeenkomst – het “Privacy Shield” – in 2020 trof, en dat het, vooral in het licht van deze recente ontwikkelingen, redelijk is om een soortgelijke uitkomst aan te nemen voor het huidige “Trans-Atlantic Data Privacy Framework”.

Ongeacht de subtiliteiten van diplomatieke taal, voorziet geen van deze overeenkomsten erin dat de EU inspraak heeft in de binnenlandse veiligheid van de VS en internationale beleidsbeslissingen. Het is daarom onduidelijk wat het nut is van het opnemen van regels in de Verordening Gegevensbescherming die direct toepasbaar zijn in andere landen, wanneer ze die, zoals de DeepSeek-zaak onlangs aantoonde, gemakkelijk kunnen negeren in naam van het beginsel van jurisdictie-autonomie .

Een onmogelijke technologische soevereiniteit?

Het is duidelijk dat de kwestie van het uitvoerend bevel inzake het Internationaal Strafhof slechts één stukje is van het complexe geheel van de kwestie van technologische soevereiniteit, en dat het weinig zin heeft om dit als een aparte zaak te behandelen.

Met andere woorden, we moeten een structurele en strategische keuze maken: kunnen we doorgaan met het gebruiken van technologieën en software waarover we geen controle hebben of die tot ons nadeel kunnen worden uitgebuit?

Op papier is het antwoord duidelijk, maar in werkelijkheid – zoals de kwestie rond de tarieven aantoont – lijkt het er niet op dat de EU realistisch gezien represailles kan nemen tegen de Big Tech-sector . Aan de ene kant zouden de lidstaten, bij gebrek aan alternatieven, de gevolgen moeten dragen, en aan de andere kant zouden de VS zeker niet passief toekijken terwijl hun technologische aanwezigheid in de Europese Unie afneemt, met als gevolg minder inkomsten voor bedrijven en minder uitvoerende macht.

De rol van open source als oplossing op de lange termijn

Feiten en geschiedenis hebben aangetoond dat vrije software en open source een alternatief en effectief model vormen voor het beheren van de soevereiniteit over gegevens, informatie en programma's.

Door deze benadering van intellectueel eigendom toe te passen, krijgt u volledige controle over hoe infrastructuur functioneert. Bovendien creëert u een markt voor diensten aan publieke en private instellingen die niet per se afhankelijk is van buitenlandse entiteiten en waarbij de middelen binnen de EU blijven.

Toch staat het besluit om een krachtige migratie van publieke infrastructuren naar deze manier van beheer van intellectueel eigendom van besturingssystemen, applicaties en platforms op te leggen, nog steeds niet op de parlementaire agenda.

Ook in dit geval zou het geen eenvoudige en pijnloze keuze zijn, maar er kan al veel worden gedaan. Bijvoorbeeld door Europese universiteiten opdracht te geven een volledige technologieketen te ontwikkelen, van besturingssystemen tot platforms, die in alle lidstaten kan worden gebruikt. Tegelijkertijd kan er een verplichting worden opgelegd aan technologieaanbieders voor overheidsadministraties om open en compatibele protocollen en bestandsformaten te gebruiken, vergelijkbaar met wat de Amerikaanse regering deed met het TCP/IP-protocol en zo de basis te leggen voor het ontstaan van het Big Internet.

Een dergelijke keuze zou niet meteen alle problemen oplossen, maar zou zeker een eerste stap vormen op weg naar een democratisch en bewust gebruik van informatietechnologieën.