Repressie neemt toe in Kenia na recente protesten: "Ze willen ons uitwissen."

De Keniaanse activist Boniface Mwangi was op 19 juli thuis toen "zes gewapende mannen" zijn eigendom binnendrongen. "Ik woon op een boerderij in Machakos, in Lukenya [ten zuidoosten van Nairobi]. Ik was naar de badkamer gegaan en toen ik terugkwam in de woonkamer, trof ik ze daar aan, en ze vertelden me dat ze me zouden arresteren voor het aanzetten tot terrorisme" tijdens de protesten van 25 juni , vertelde deze veteraan van de Keniaanse sociale strijd in een telefonisch interview met EL PAÍS, enkele dagen na zijn arrestatie. Zonder duidelijk bevel, aldus de activist, doorzochten de agenten zijn huis en confisqueerden zijn computers, mobiele telefoons en notebooks. Ze namen hem vervolgens mee naar hun kantoor, herhaalden het proces en beloofden hem over te dragen aan de Dienst Crimineel Onderzoek, maar sloten hem uiteindelijk op in een politiebureau in Nairobi. Urenlang werd er niets van hem vernomen en aan het einde van de dag werd hij vrijgelaten.

De zaak van Mwangi staat niet op zichzelf. Mensenrechtenorganisaties hekelen dat zijn arrestatie deel uitmaakt van een breder patroon van repressie tegen kritische stemmen in Kenia, waaronder willekeurige arrestaties, gedwongen verdwijningen en criminaliseringscampagnes die erop gericht zijn de toenemende maatschappelijke onvrede in het land te stuiten. Drie leiders die banden hebben met centra voor gemeenschapsrechtvaardigheid, John Mulingwa Nzau, Mark Amiani en Francis Mutunge Mwangi, werden op 27 juni gearresteerd, twee dagen na de laatste massademonstratie in Nairobi tegen de regering van William Ruto. Volgens het Openbaar Ministerie zouden ze tijdens de protesten via berichten op sociale media geweld hebben aangewakkerd, maar maatschappelijke organisaties zoals Amnesty International ontkennen dat de beschuldigingen bewijs missen en proberen de leiding van de beweging te "onthoofden".

In feite verwezen de vermeende terroristische activiteiten die de agenten aan Mwangi toeschreven naar zijn deelname aan datzelfde protest op 25 juni. De gebeurtenis, die aanvankelijk was opgevat als een herdenking van de massale marsen die slechts een jaar eerder de straten van Nairobi opgingen tegen de belastinghervorming van de regering, veranderde in een explosie van nationale verontwaardiging tegen de Keniaanse regering, die structurele hervormingen eiste om de economische crisis te bestrijden die het land, dat kampt met een ernstige schuldenlast, verpletterde . Naast het afwijzen van nieuwe belastingen op basisgoederen zoals brood, benzine en internettoegang, eisten de demonstranten gerechtigheid voor de dood van professor en blogger Albert Ojwang in politiehechtenis begin juni, evenals het aftreden van de president. In totaal stierven die dag 25 mensen, volgens de laatste telling van de Kenya National Human Rights Commission (KHRC), waar deze krant toegang toe heeft gehad.

Sociale frustratie in Kenia wordt aangewakkerd door een belangrijke demografische groep: ongeveer 80% van de bevolking (van de in totaal ongeveer 56,5 miljoen) is 35 jaar of jonger, volgens een recent Afrobarometer-onderzoek , waaruit blijkt dat de meerderheid van de jonge Kenianen van mening is dat de overheid er niet in slaagt haar prioriteiten te halen. De klap die de COVID-19-pandemie heeft toegebracht, waardoor miljoenen jongeren informele banen zijn kwijtgeraakt, in combinatie met de stijgende kosten van levensonderhoud, heeft ertoe geleid dat 40% van de jongeren serieus overweegt te migreren, aldus hetzelfde onderzoek. Deze ontevredenheid onder jongeren heeft zich op zijn beurt vertaald in digitaal activisme en protesten, vooral onder jongere generaties, die sociale media gebruiken en collectieve actie promoten zonder formele structuren. De zaak van Kenia heeft continentale reikwijdte gekregen en dient al als een spiegel voor soortgelijke bewegingen in andere Afrikaanse landen die getroffen zijn door economische crises, gebrek aan kansen en onderdrukking van de maatschappelijke ruimte.

"Ik was in shock , ik kon niet ademen", herinnert Mwangi zich het moment van zijn arrestatie. Hij was al in oktober gearresteerd vanwege zijn activisme, en afgelopen mei werd hij vastgehouden en gemarteld in een hotel in Tanzania , waar hij Tundu Lissu, leider van de belangrijkste oppositiepartij van dat land, CHADEMA, bijstond. Hij zat gevangen op beschuldiging van het publiceren van valse informatie, zoals hij zelf aan de kaak stelde tijdens een persconferentie. Maar deze keer waren de aanklachten tegen Mwangi bijzonder ernstig: hij werd ervan beschuldigd gangsters te hebben betaald – een lokale term voor ingehuurde criminelen – die naar verluidt wanorde hadden gezaaid tijdens de protesten, zoals Ruto zelf beweerde. Tijdens een ontmoeting met de veiligheidsfunctionarissen van het land op 28 juni beschreef de Keniaanse president de gebeurtenissen tijdens de demonstratie als "berekend" en "ongrondwettelijke chaos" gericht op "regimewisseling".

De werkelijke reden dat ik ben gearresteerd, is omdat ik deel uitmaak van een beweging die eist dat Ruto verantwoording aflegt.

Boniface Mwangi, activist

"De enigen die schurken betalen, zijn zij [de overheid]. Er zijn video's, foto's en bewijs dat ze door politici zijn gestuurd, maar er is nog niemand gearresteerd. Wij protesteren zonder geweld. We steken geen brand, we gooien geen stenen," verdedigt Mwangi zich, klagend dat "de overheid de repressie heeft uitbesteed." "Mensen zijn banger voor deze schurken dan voor de politie zelf, omdat ze je dood kunnen slaan," voegt hij eraan toe.

Sterker nog, hoewel "[de Keniaanse autoriteiten] op sociale media hadden gepost dat ik was gearresteerd voor terrorisme, was de aanklacht bij mijn aanklacht veranderd: van terrorisme naar bezit van munitie, die ik niet eens had", zegt hij. Hij denkt echter dat het motief anders is: "De werkelijke reden dat ze me arresteerden, is omdat ik deel uitmaakte van een beweging die Ruto ter verantwoording roept, mobiliseert en gerechtigheid eist voor de slachtoffers die vorig jaar omkwamen bij de protesten [ongeveer 60, waarvan er slechts één wordt onderzocht]. Vanwege mijn activisme hebben ze me aangewezen als een van de leiders", merkt hij op.

Politierepressie

"De burgerlijke vrijheid in Kenia wordt opzettelijk onderdrukt", hekelde Ernest Cornel, woordvoerder van de Kenya National Human Rights Commission (KHRC), in een telefonisch interview met deze krant. "De politie gebruikte buitensporig geweld, doodde, ontvoerde en liet burgers verdwijnen. Wat de grondwet in artikel 37 bepaalt, namelijk dat Kenianen het recht hebben om te protesteren, wordt niet langer nageleefd", voegde hij eraan toe. Volgens bijgewerkte gegevens van de KHRC verloren, naast de 25 mensen die omkwamen bij de protesten van 25 juni, nog eens 35 mensen het leven op 7 juli, tijdens de symbolische dag van Saba Saba ["zeven zeven" in het Swahili, verwijzend naar de datum], die de strijd tegen het autoritaire regime van de jaren negentig herdenkt. "Juli was de bloedigste maand van het jaar", vat Cornel samen.

Brayan Mathenge, econoom en coördinator van het Githurai Justice Center, legt de groeiende golf van repressie uit in een WhatsApp-gesprek: "Ze willen ons uitwissen, maar ze wekken steeds meer woede op. Dit houdt niet op. Wij zijn een generatie die niet langer gelooft in loze beloftes of hervormingen van bovenaf."

Ze wilden een duidelijke boodschap afgeven: niemand is veilig. Je zichtbaarheid en carrière doen er niet toe. Als je de machthebbers tegen de haren instrijkt, betaal je de prijs.

Ernest Cornel, woordvoerder van de Keniaanse Nationale Commissie voor de Mensenrechten

De KHRC meldt dat arrestaties en verdwijningen systematisch zijn geworden. In 2024 documenteerde de ngo 82 gedwongen verdwijningen. "Dit jaar ontvangen we nog steeds meldingen, maar het is moeilijk om een nauwkeurige telling bij te houden, omdat veel ontvoeringen 's nachts plaatsvinden, zonder getuigen, en familieleden bang zijn om aangifte te doen", legt Cornel uit. Hij voegt eraan toe: "Het is geen toeval dat Boniface [Mwangi] is gearresteerd. Ze wilden een duidelijke boodschap afgeven: niemand is veilig. Je zichtbaarheid of je carrière doet er niet toe. Als je de machthebbers boos maakt, betaal je de prijs."

Maar Mwangi's zaak heeft ook een regionale dimensie. Twee dagen voor zijn arrestatie hadden hij en de Oegandese activiste Agather Atuhaire een rechtszaak aangespannen tegen de Tanzaniaanse regering bij het Oost-Afrikaanse Hof van Justitie, omdat ze in mei onrechtmatig waren vastgehouden en gemarteld. "Het is geen toeval. Regeringen in deze regio [Ruto in Kenia, Yoweri Museveni in Oeganda en Samia Hassan Suluhu in Oeganda] kopiëren elkaars methoden. Ze gebruiken angst en het rechtssysteem om andersdenkenden het zwijgen op te leggen", stelt hij.

Maar ondanks de onderdrukking gaat de mobilisatie door. "Elke keer dat een verdediger wordt gearresteerd, sluiten meer mensen zich aan. Repressie houdt niemand meer voor de gek. Het gaat niet om het beschermen van de mensen, maar om het beschermen van de machthebbers," merkt Cornel op. Mathenge vat het als volgt samen: "Als we gedwongen worden te kiezen tussen angst en waardigheid, zullen velen van ons voor waardigheid kiezen, zelfs als we weten wat dat kost."

Boniface Mwangi gaat nog verder en gelooft dat het land op een kruispunt staat: "Kenia was een levendige democratie. Maar als Ruto erin slaagt de grondwet te wijzigen en na 2027 te blijven, blijven we achter zonder land. Daarom zijn we nog steeds op straat. Want als we ons niet verzetten, verliezen we alles."