Doordat de bossen in Malawi geleidelijk verdwijnen, moeten de apen voor hun overleving vechten tegen de lokale bevolking.

Francis James (Zilindo, Malawi , 36 jaar) merkt op dat het bos op het Zomba-plateau in het zuiden van Malawi zich heeft teruggetrokken. Hij verkoopt al 10 jaar brandhout. Elke dag staat hij voor zonsopgang op en gaat naar de plek om hout te verzamelen. Dat hout verkoopt hij vervolgens vanuit huis. Hij vertelt dat hij vroeger, toen het bos nog intact was, alleen maar langs de berghelling hoefde te lopen om het benodigde brandhout te verzamelen. Maar nu moet hij gemiddeld twee uur de berg oplopen om hem te vinden. Dan duurt het nog eens twee uur om weer naar beneden en naar huis te gaan.

"De schuld ligt bij de illegale houtkappers, die deze bossen hebben gedecimeerd", benadrukt James, waarmee hij nog een ander probleem aankaart. Boeren zijn niet alleen hun brandhout kwijt, maar hebben ook geen toegang meer tot wilde vruchten. Er is namelijk een voedseloorlog uitgebroken met de apen die leven op dit 50 vierkante kilometer grote plateau. Daar groeiden ooit fruitsoorten als bosbessen, aardbeien, bananen en mango's. Als de apen een dorpeling met voedsel zien lopen, proberen ze het weg te halen. Sommige apen gaan zelfs naar plekken als het Ku Chawe Sunbird Hotel in de bergen op zoek naar voedsel. Tegelijkertijd gaan sommige dorpelingen, vanwege de schaarste aan middelen, over tot het jagen op apen en het doden daarvan voor voedsel. Hierdoor groeit de angst dat door de toenemende ontbossing de primaten in de regio zullen verdwijnen.

Saidi Asima Kamphepo, opperhoofd Mlumbe, een traditionele autoriteit in Malawi, herinnert zich dat de lokale bevolking niet alleen het hout uit het bos verkocht, maar ook de vruchten ervan. Hij vertelt dat hij in zijn jeugd, in de jaren zeventig, passievruchten en aardbeien plukte in de bergen en ze vervolgens verkocht op de lokale Zomba-markt. "Het is triest om te zien dat ze verdwijnen door ontbossing", zegt stamhoofd Mlumbe. "Er wordt nu gesproken over een oorlog tussen de apen en de dorpelingen, waarbij ze met elkaar vechten om voedsel te vinden."

Houthakkers hebben al meer dan 200 hectare bos gekapt en blijven illegaal bomen kappen voor houtskool, maar ook voor hout, erkent Emmanuel Nkhoma, waarnemend directeur van de plantages op het Zomba Plateau. Nkhoma geeft toe dat de strijd tegen illegale houthakkers – waarvan er volgens hem misschien wel “honderden” zijn – ook niet gemakkelijk is geweest, omdat ze niet aarzelen om iedereen te doden die hun in de weg staat. Volgens de minister van Natuurlijke Hulpbronnen en Klimaatverandering, Owen Chomanika, werden vorig jaar in februari 2025 acht boswachters in Malawi gedood .

"We hebben weinig boswachters, we kunnen de situatie niet alleen aan. Naar schatting zijn er meer dan 100 illegale houthakkers in de [Zomba]bossen, en ze vormen een bedreiging voor iedereen die hen probeert te confronteren", legt Nkhoma uit.

Malawi verliest naar schatting 33.000 hectare bos door de uitbreiding van de landbouw, de tabaksteelt en een grote afhankelijkheid van houtskool voor koken.

Susan Ngwira en Teiji Watanabe, Universiteit van Hokkaido

Volgens onderzoek van Susan Ngwira en Teiji Watanabe van de Universiteit van Hokkaido verliest Malawi naar schatting elk jaar zo'n 33.000 hectare bos, voornamelijk door de uitbreiding van de landbouw, de tabaksteelt en een grote afhankelijkheid van houtskool om te koken. Volgens deze berekeningen vond tussen 2021 en 2023 89% van het verlies aan bosbedekking plaats in natuurlijke bossen, wat resulteerde in ontbossing van 57.900 hectare en de uitstoot van 20,4 miljoen ton CO₂.

Soldaten en zeer lage boetes

Het ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen heeft, via de afdeling Bosbouw, het leger ingezet om de bossen te helpen beschermen. Volgens Nkhoma is het echter lastig om het project te onderhouden. Het laatste initiatief investeerde ongeveer 16 miljoen Malawische kuacha (ongeveer 8.200 euro) om de maatregel voor één maand te financieren.

De plantagemanager zegt dat het initiatief positief en effectief is, maar dat het duur is en op lange termijn niet houdbaar, omdat er veel geld nodig is om de mensen die het werk doen te betalen. "Het inhuren van soldaten is effectief, maar niet duurzaam, omdat het gezien onze schaarste aan middelen niet eenvoudig is om ze regelmatig te rekruteren. Daarom moeten we vertrouwen op onze boswachters. Maar de taak is zwaar; rovers blijven invallen doen en hebben delen van het bos ingenomen", zegt Nkhoma.

De functionaris voegt toe dat een andere factor die mensen ertoe aanzet om met deze praktijken door te gaan, de straffen zijn die de rechtbanken opleggen. De boetes zijn laag en de straffen zijn buitensporig mild.

"Wanneer illegale houthakkers worden gearresteerd en aangeklaagd, krijgen ze soms een boete van zo'n 100.000 kuachas (€ 51), een voor hen betaalbaar bedrag. Ze betalen en gaan naar huis. En de volgende dag zijn ze weer bezig de bossen uit te putten. Ik wou dat de rechtbanken echt strenge straffen zouden opleggen om andere potentiële overtreders af te schrikken en zo onze bossen te beschermen", aldus Nkhoma. Ook wordt het ministerie opgeroepen om het aantal boswachters te verhogen om de bossen te beschermen.

De berg herbergt belangrijke ecosystemen die nuttig zijn voor de bevolking, en diezelfde berg voorziet ons ook van water.

Nicholas Mwisama, voorzitter van het Transparantie-initiatief

Nicholas Mwisama, voorzitter van de maatschappelijke organisaties in Zomba, zei dat ze bij de stads- en districtsraden lobbyen om de bossen te beschermen. Maar volgens Mwisama is het inhuren van soldaten een effectieve manier om bossen te beschermen, maar het is niet duurzaam vanwege de schaarste aan hulpbronnen.

"Wij zijn van mening dat de beste aanpak is om het probleem met de houthakkers te bespreken en aan een ronde tafel te gaan zitten om duurzame oplossingen voor het probleem te bespreken. De berg herbergt belangrijke ecosystemen die de bevolking ten goede komen, en diezelfde berg voorziet ons ook van water, dus we moeten de handen ineenslaan om eens en voor altijd een einde te maken aan deze slechte praktijken", legt Mwisama uit, tevens directeur van het Transparency Initiative, een van de organisaties die de maatschappelijke druk voor de bescherming van het bos heeft geleid.

Zijn organisatie heeft alternatieven voorgesteld, zoals het planten van alleen inheemse bomen en fruitbomen in herstelcampagnes om illegale houtkap terug te dringen. Hierbij ligt de nadruk meer op bomen voor hout en houtskool. "Naast de bomen die geoogst kunnen worden, moeten we ook bomen gebruiken die niet geoogst kunnen worden, zodat een deel ervan intact blijft", zegt Mwisama.