Hoe zullen het zorgstelsel en de patiëntenzorg veranderen als gevolg van het nieuwe model dat de overheid heeft vastgesteld?

Decreet 0858 van 2025, deze week uitgevaardigd door de nationale overheid, herdefinieert ingrijpend hoe de gezondheidszorg in Colombia zal worden georganiseerd en geleverd. Het model, bekend als "Preventief, Voorspellend en Vastberaden", beoogt een groot deel van de hervorming van de gezondheidszorg die het Congres niet heeft gehaald, te implementeren. De focus van het systeem verschuift hierdoor naar preventie, eerstelijnszorg en territoriaal beheer. Meerdere experts en patiëntenorganisaties waarschuwen echter dat de risico's van improvisatie, gebrek aan coördinatie en gebrek aan middelen uiteindelijk schadelijk kunnen zijn voor gebruikers.

Een van de belangrijkste veranderingen voor patiënten is dat gebruikers in het nieuwe model verplicht worden toegewezen aan centra voor eerstelijnsgezondheidszorg (CAPS), gevestigd in elke door het ministerie van Volksgezondheid gedefinieerde "functionele subregio". Hun zorg wordt van daaruit gecoördineerd. Deze verandering heeft echter tot grote zorgen geleid. "De herdefiniëring van de rollen van de EPS'en en de oprichting van nieuwe zorgnetwerken kunnen de continuïteit van de behandeling van patiënten aantasten", waarschuwde Luis Jorge Hernández, arts volksgezondheid en hoogleraar aan de Universiteit van de Andes. Volgens hem specificeert het decreet niet hoe deze overgang zal plaatsvinden of hoe ervoor zal worden gezorgd dat patiënten met chronische ziekten hun behandeling zonder onderbreking kunnen voortzetten.

In principe wordt een persoon niet langer behandeld via de route die is vastgelegd door zijn/haar EPS, die voorheen de verwijzingen naar klinieken, de coördinatie van onderzoeken en het administratieve beheer regelde. Met het nieuwe model zal de zorg nu afhankelijk zijn van verschillende partijen, waarvan sommige publiek en andere privaat zijn. De CAPS zouden bijvoorbeeld klinieken of ziekenhuizen zijn, maar deze zijn ook afhankelijk van de ministeries van Volksgezondheid en zouden op dezelfde manier afhankelijk zijn van de Gezondheidsbevorderingsinstellingen (EPS). Hoewel ze niet per decreet kunnen worden omgevormd, zien deze nieuwe regelgeving hun functies veranderen.

In dit verband wijst de kritiek van experts ook op het gebrek aan duidelijke coördinatie tussen de verschillende niveaus van het systeem. Als een patiënt moet worden overgeplaatst van het CAPS naar zorg met een gemiddelde of hoge complexiteit, is er geen zekerheid over hoe deze verwijzing zal worden gecoördineerd. De Colombiaanse Vereniging van Integrale Geneeskundige Bedrijven (ACEMI), die de EPS'en van het contributiesysteem vertegenwoordigt, heeft nadrukkelijk gewezen op de risico's die dit met zich mee zou brengen.

"Er blijft verwarring bestaan over welke actor verantwoordelijk zal zijn voor het doorverwijzen van patiënten wanneer zij gespecialiseerde of complexere zorg nodig hebben", aldus directeur Ana María Vesga. Ze merkte ook op dat het model geen duidelijk zorgpad biedt en "de rol van de EPS'en denaturaliseert zonder een institutionele herinrichting die continuïteit zou garanderen."

Voor Andrés Vecino, analist aan de Johns Hopkins University, is het decreet een echo van de fouten van de hervorming van de gezondheidszorg die het Congres niet heeft gehaald. "Het maakt IPS'en ondergeschikt aan het behoren tot een netwerk dat is geautoriseerd door het Ministerie van Volksgezondheid", stelde hij, en "het verwatert de governance van het systeem; niemand is verantwoordelijk voor de patiënten." Volgens hem zijn de risico's groot: een onsamenhangend systeem kan leiden tot meer papierwerk, meer toegangsbelemmeringen en minder duidelijkheid over wie verantwoordelijk is als er iets misgaat.

Naast de organisatorische onzekerheid is de kwestie van de middelen een andere belangrijke waarschuwing. Het model wijst op de noodzaak van investeringen in infrastructuur, de aanschaf van nieuwe medische apparatuur, vervoer naar afgelegen gebieden en de versterking van het openbare netwerk. Het decreet creëert echter geen nieuwe financieringsbron. Volgens Vecino zou de implementatie ervan "een complete belastinghervorming" kosten. Desondanks blijft het ministerie volhouden dat het zal worden gefinancierd met bestaande middelen uit het algemene socialezekerheidsstelsel voor de gezondheidszorg, de algemene nationale begroting, royalty's en internationale samenwerking.

Een van de punten die in het decreet opvalt, is de zogenaamde "maatschappelijke rentabiliteit", een concept dat in de tekst is vastgelegd en duidelijk maakt dat de staat de uitbreiding van het openbare ziekenhuisnetwerk (de bouw van meer openbare ziekenhuizen en gezondheidscentra) moet financieren, zelfs als deze niet winstgevend zijn. Met andere woorden, te midden van een financieringscrisis zou de overheid er geen probleem mee hebben om het door het systeem gegenereerde begrotingstekort te vergroten.

De Colombiaanse Vereniging voor Anesthesiologie en Reanimatie (SCARE) is een van de organisaties die zich heeft uitgesproken over de ernst van de verergerende financiële crisis. "De financiering blijft op dezelfde systeembronnen rusten, die het Constitutionele Hof en de Rekenkamer als ontoereikend hebben aangemerkt", aldus de verklaring. Ze voegden eraan toe dat het decreet nieuwe functies toekent aan lokale instanties zonder eerst hun administratieve of technische capaciteit te versterken, wat de knelpunten in het lokale gezondheidsbeheer zou kunnen verergeren.

De Pacientes Colombia-beweging verwerpt het decreet krachtig. "Het legt een zorgmodel op zonder garanties of duidelijkheid", aldus woordvoerder Denis Silva. Volgens hem weten miljoenen burgers niet wat het CAPS-systeem inhoudt waarvoor ze zich moeten inschrijven, waar het zich bevindt of wie voor hen zal zorgen. "Dit lost de crisis van het systeem niet op; het politiseert juist middelen, verhoogt het aantal vermijdbare sterfgevallen en veroordeelt duizenden patiënten tot zelf betalen", zei hij.

Patiënten met dure, chronische of zeldzame ziekten zouden het zwaarst getroffen worden als de zorgpaden niet duidelijk worden. De EPS'en zouden niet langer verantwoordelijk zijn voor de coördinatie van alle zorg, maar zouden in plaats daarvan functioneren als gezamenlijke actoren binnen regionale netwerken. De exacte implicaties van deze verandering en hoe de behandelcontinuïteit in elk geval zal worden geïmplementeerd, zijn echter nog niet vastgelegd.

Niet alle meningen zijn echter kritisch. Francisco Castellanos, directeur van de Patient Defense Organization, biedt een ander perspectief. Voor hem is het decreet "ongetwijfeld een stap voorwaarts in het volksgezondheidsbeleid in Colombia, dat erop gericht is het zorgstelsel op lokaal niveau te reorganiseren om een eerlijkere, continue en effectieve toegang tot diensten in de regio's te garanderen." Castellanos benadrukt dat dit model regionale ongelijkheden erkent en deze met een gedifferentieerde aanpak wil aanpakken via initiatieven zoals basisgezondheidsteams, die in afgelegen gebieden bij iedereen thuis langskomen.

Toch geeft hij toe dat er obstakels te overwinnen zijn. "Er zijn natuurlijk uitdagingen, en de belangrijkste is dat er mogelijk barrières zijn voor de coördinatie tussen de verschillende actoren in het systeem", erkent hij. Maar hij benadrukt dat het model kan worden geconsolideerd als er politieke en technische wil is. "Gezondheid is een recht van de bevolking; het is een publiek goed. Het is de plicht van de staat om de toegang tot gezondheidszorg in het hele land te garanderen, niet alleen in de grote steden", concludeert hij.

Slechts enkele dagen na de uitvaardiging ervan blijft decreet 0858 diepe verdeeldheid zaaien onder belanghebbenden in de gezondheidssector. Terwijl sommigen het zien als een poging om het systeem te reorganiseren en te territorialiseren, vrezen anderen dat de veranderingen zonder middelen, een duidelijke tijdlijn en effectieve coördinatie de crisis zullen verergeren en de zorg voor miljoenen mensen zullen beïnvloeden . Dit is een zorgstelsel dat al kampt met een gebrek aan middelen en dat volgens experts de problemen met deze nieuwe regelgeving alleen maar zal verergeren.

Journalist Milieu en Gezondheid