Zal Trump Latijns-Amerika verliezen?

President Donald Trump en zijn team lijken vastbesloten om wegen voor China te effenen waarmee het land zijn aanwezigheid in Latijns-Amerika kan consolideren. Aan het begin van de 21e eeuw domineerden de Verenigde Staten de handel op het halfrond, met uitzondering van Cuba. Een kwart eeuw later zijn Colombia, Ecuador, Venezuela, Guyana, Suriname, Frans-Guyana en Paraguay de enige Zuid-Amerikaanse landen waar deze macht nog steeds geldt. In het noorden verloor het Groenland; en in Centraal-Amerika, Panama.

In 2000 overtroffen de Verenigde Staten China op het gebied van de wereldhandel met een marge van 4,22 keer. Momenteel overtreffen de Chinezen hen met 1,1 biljoen dollar en handhaven ze bilateraal een jaarlijks overschot van bijna 300 miljard dollar. Deze harde realiteit was voor Trump aanleiding om zijn beruchte tarievenoorlog te starten, waarbij hij hoge tarieven oplegde aan Chinese goederen en voor de meeste landen een heffing van 10% invoerde (momenteel opgeschort). Niet geopolitiek, maar handel is het belangrijkste aspect van de buitenlandse betrekkingen geworden. Washington heeft een draai van 180 graden gemaakt en is teruggevallen op het protectionisme dat het jaren geleden met harde hand bestreed. Het is ironisch dat hun beleid vandaag de dag meer lijkt op het model dat ECLAC propageerde dan op dat van de Chicago School, die met bloed en vuur werd opgelegd in Chili tijdens de dictatuur van Pinochet, die aan de macht kwam met de steun van Nixon en Kissinger na een brute staatsgreep tegen Salvador Allende.

De vraag die zij zich in Washington zouden moeten stellen is of het dragen van een grote stok – in de beste Roosevelt-stijl – het uitvaardigen van bevelen en het uiten van bedreigingen een effectief recept is in het huidige Latijns-Amerika. Trump gelooft dat "echte macht de macht is om angst te zaaien", wat het advies van de Florentijn volgt. In hoofdstuk XVII, “Over wreedheid en genade”, stelt Machiavelli : “Het is veel veiliger om gevreesd dan geliefd te worden, wanneer een van de twee geschonden moet worden.” Hij maakt echter een belangrijk onderscheid: de prins moet ernaar streven gevreesd te worden, niet gehaat. De sleutel is om krachtig te regeren, respect en gezag af te dwingen en handelingen te vermijden die diepe wrok opwekken bij de onderdanen, zoals machtsmisbruik, moedwillige vernedering of ongerechtvaardigde onteigening van eigendommen. Blijkbaar heeft Trump niet de hele pagina gelezen.

De tijden veranderen, zoals Bob Dylan in zijn liedje zegt. En terwijl Trump met zijn knuppel zwaait en een oligarchisch en autocratisch model propageert, zoekt Xi Jinping daarentegen naar bondgenootschappen.

De manier waarop hij de Latijns-Amerikaanse immigranten behandelt, die hij criminaliseert, zal een diepe wond achterlaten die jaren nodig heeft om te genezen. Deze houding versterkt een lange geschiedenis van onvrede in de regio, waar de Verenigde Staten alle vormen van strijd hebben gecombineerd: van terrorisme – door het opblazen van havens in Nicaragua – tot openlijke oorlogsvoering en economische blokkades, zoals in Cuba. Trump wekt oude geesten op. In Colombia is men niet vergeten dat Washington de daadwerkelijke oorzaak was van de afscheiding van Panama. Nu probeert men uit dat land de Chinezen te verdrijven met het misleidende argument dat zij het Oceanisch Kanaal in handen hebben. Sommige dingen lijken onschuldig, maar dat zijn ze niet. De poging om de naam van de Golf van Mexico te veranderen suggereert een koloniaal plan.

Men zegt dat de geschiedenis ons niet kan vertellen wat we moeten doen, maar wel wat we niet moeten doen. Iemand zou Trump eraan moeten herinneren hoe het beleid van de katholieke monarchen in hun Amerikaanse koloniën eindigde met de Casa de Contratación van Sevilla, opgericht in 1503, om de handel heen en weer te regelen en te controleren en zo een ijzersterk monopolie te garanderen. Daarmee verbood hij de migratie van Joden, Moren, zigeuners en ketters en voerde hij een invoerrecht van 20% in op goederen om de koninklijke schatkist te spekken. In 1790 verdween de instelling en vanaf dat moment begon Spanje geleidelijk aan steeds meer macht te verliezen; het was een domino-effect. Het Archief van Indië in Sevilla, gevestigd in een gebouw dat werd opgericht tijdens de regeerperiode van Filips II, herbergt 80 miljoen pagina's aan originele documenten die drie eeuwen handel met Amerika bestrijken. Onderzoekers kunnen deze documenten raadplegen.

Eind januari, vijf dagen nadat Trump aantrad en begon met de massale deportaties van immigranten, liet president Gustavo Petro twee Amerikaanse militaire vliegtuigen midden in de vlucht terugkeren. Hij betoogde dat de Verenigde Staten Colombiaanse migranten, die aan handen en voeten vastgeketend zaten, niet als criminelen konden behandelen. Het incident leidde tot imperialistische woede en er werd onmiddellijk besloten om invoerrechten op het land te heffen. De crisis duurde echter maar een paar uur, mogelijk omdat iemand Trump wees op de geopolitieke waarde van Colombia, en diende als basis voor het schrijven van de proloog van de tarievenoorlog als strategie om de opmars van China in te dammen.

Paus Franciscus , een sterfiguur in de hedendaagse geschiedenis en nog belangrijker in de geschiedenis van Latijns-Amerika, is overleden. Het is goed om te onthouden dat hij degene was die de belangrijke toenadering tussen de Verenigde Staten van Barack Obama en Cuba van Raúl Castro tot stand bracht, wat de deur opende naar een visie op verzoening tussen de twee naties. Deze episode leidde ertoe dat Obama zijn beroemde zin in het Spaans uitsprak: "We are all Americans", een contrast met Trumps acties in de regio. Ook mogen we de rol van beide landen in het vredesproces met de FARC in Colombia, onder leiding van president Juan Manuel Santos , niet vergeten. In Havana zetten paus Franciscus en Kirill, patriarch van Moskou en heel Rusland, een belangrijke stap in de wereldwijde interreligieuze dialoog. Sinds 1054 zijn twee belangrijke takken van het christendom gescheiden. Het waren andere tijden.

Er zijn veel tekenen die wijzen op een steeds dieper wordende kloof, een schadelijke afstand tussen Washington en de mensen ten zuiden van de Rio Grande, aangewakkerd door Trumps xenofobe beleid dat duidelijk de mensenrechten schendt. Ondertussen staat China op de deur te kloppen om samenwerking en allianties aan te bieden.