30 Ekim depreminin beşinci yıldönümü: Enkaz kalktı, acılar hâlâ taze

İzmir’in Seferihisar açıklarında 30 Ekim 2020’de meydana gelen 6,6 büyüklüğündeki deprem, 117 kişinin yaşamını kaybetmesine neden oldu. Beş yıl içinde 5 bin 61 konut ve 357 işyeri depremzedelere teslim edildi. Yıkılan binalarla ilgili açılan davalarda bazı sanıklar ceza aldı, bazı davalar devam ediyor.

Ege Denizi’nde 30 Ekim 2020 Cuma günü saat 14.51’de gerçekleşen deprem, İzmir’i derinden sarstı. Merkez üssü Seferihisar ilçesi Doğanbey Mahallesi’nin 23 kilometre açığında, 16,54 kilometre derinlikte kırılan fay 6,6 büyüklüğünde bir sarsıntıya neden oldu. Deprem yaklaşık 15 saniye sürdü.

Farklı kuruluşlar depremin büyüklüğünü farklı değerlendirdi. AFAD 6,6 olarak ölçerken, Kandilli Rasathanesi 6,9, ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu ise 7,0 büyüklüğünde kayda geçirdi. Depremin ardından ilk 72 saatte 50’ye yakını 4’ün üzerinde olmak üzere yaklaşık 1200 artçı deprem meydana geldi.

Depremin en büyük yıkıcı etkisi, merkez üssüne yaklaşık 70 kilometre uzaklıktaki Bayraklı ve Bornova ilçelerinde görüldü. Alüvyon zemine sahip bu bölgede deprem 8 binayı tamamen veya kısmen yıktı. Rızabey, Doğanlar, Yağcıoğlu ve Yılmaz Erbek apartmanlarıyla Emrah Sitesi’ndeki iki bina ve Barış Sitesi’nin 3 bloku enkaza döndü.

Depremin ardından Seferihisar’ın Sığacık Mahallesi’nde küçük çaplı tsunami oluştu. Sokakları yaklaşık 1 metre deniz suyu bastı. 1 kişi bu olayda yaşamını yitirdi. Balıkçı barınağı ve marinaya bağlı çok sayıda tekne battı. Sahil şeridindeki ev ve işyerlerinde hasar meydana geldi.

Polis telsizlerinden gelen yıkım ihbarları sonrası bölgeye çok sayıda itfaiye, sağlık ve arama kurtarma ekibi sevk edildi. AFAD, AKUT, jandarma arama ve kurtarma timleri, sivil toplum kuruluşları ve belediyelerden oluşan 7 binin üzerinde görevli enkaz altındakileri kurtarmak için zamanla yarıştı. Ekipler yaklaşık 108 saatlik arama ve kurtarma çalışmasında 107 kişiyi sağ çıkardı. Ancak 117 kişi yaşamını kaybetti, 1034 kişi yaralandı.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü verilerine göre felaket sonrasında kent genelinde yaklaşık 1500 teknik personel ile 213 bin 762 binada hasar tespit çalışması yapıldı. Bu binalardan 9 bin 79 yapının depremden etkilendiği belirlendi. 99 yapının acil yıkılacak, 632 yapının ağır hasarlı, 580 yapının orta hasarlı, 7 bin 768 yapının ise az hasarlı olduğu tespit edildi. Acil yıkılmasına karar verilen binaların yıkımı gerçekleştirildi.

Depremzedelerin geçici barınma ihtiyacının karşılanması için 3 bin 20 çadır kuruldu. AFAD koordinasyonunda, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Karayolları ve Devlet Su İşleri ekiplerinin katılımıyla Bayraklı’daki Haydar Aliyev Caddesi’nde 493 konteynerlik yaşam alanının kurulumuna başlandı. Bu alan 26 Kasım 2020’de hizmete girdi.

Sivil toplum kuruluşları da yoğun çalışma yürüttü. Afet Platformu çatısı altındaki gönüllüler Buca Yemekhanesi’nde her gün 11 bin kişilik yemek hazırladı. 30 Ekim ile 20 Kasım 2020 tarihleri arasında 22 günde farklı sivil toplum kuruluşlarından Afet Platformu üyesi gönüllüler toplam 3136 kez gönüllü çalışmalarda yer aldı.

TOKİ tarafından yapım ihalesi gerçekleştirilerek inşaatı tamamlanan iki büyük konut projesinde toplam 5 bin 61 konut ve 357 işyerinin teslimi yapıldı. Zarar gören binaların alanı ile Bayraklı Şehir Hastanesi yakınında oluşturulan 375 hektarlık rezerv alanda yeni binalar inşa edildi. Depremden tam 1 yıl sonra AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katılımıyla ilk etaptaki 741 ev ve işyerinin depremzedelere teslimi başladı.

Bayraklı’daki 7 proje alanında tamamlanan 1404 konut ve 289 iş yeri hak sahiplerine verildi. Rezerv alanda inşaatına başlanan 3 bin 650 konuttan ilk etaptaki 397’si de depremzedelere teslim edildi. İzmir iş dünyası tarafından başlatılan “Birlikten İzmir Doğar” kampanyasıyla yaptırılan 120 konutun da inşaatı tamamlanarak TOKİ’ye teslim edildi. Ev ve iş yerleri zarar gören depremzedelerin tamamı yeni yerlerini aldı.

Yıkılan binalarla ilgili müteahhit, sürveyan, inşaat mühendisi, mimar, yapı denetim şirketi yetkilileri, bina yöneticileri ve izinsiz tamirat işlemi yapan sanıklar hakkında “bilinçli taksirle birden fazla insanın ölümüne ve yaralanmasına neden olmak” suçundan dava açıldı.

Depremde 36 kişiyle en çok can kaybının olduğu, 20 kişinin yaralandığı Rızabey Apartmanı’na ilişkin davada 20 sanığın yargılanması devam ediyor. Yağcıoğlu Apartmanı davasında müteahhit Şerafettin Ağar ve bina fenni mesulü Orhan Ayber’e 12 yıl 6 ay hapis cezası verildi. Bu ceza istinafta 13 yıl 4 aya çıkarıldı ve Yargıtay onayladı.

Doğanlar Apartmanı davasında tutuklu sanıklardan yapı müteahhidi Çetin Doğan 15 yıl, proje müellifi Mehmet Sedat Boyacı 6 yıl 8 ay hapisle cezalandırıldı. Tutuksuz sanık sürveyan Gündüz Uysal’a 7 yıl 9 ay 10 gün hapis cezası verildi.

Yılmaz Erbek Apartmanı davasında mahkeme, müteahhit Mustafa Yılmaz’a 15 yıl hapis cezası verdi. Binanın inşaat mühendisi Ali Özsoy’a 10 yıl, yapı denetim şirketi yetkilileri Binay Bükey ve Eşref Pervis Toğulga ile fenni mesul Nurettin Bozdoğan’a 7’şer yıl 6 ay hapis cezaları verildi. 6 sanık beraat etti. Yargılama sürecinde 2 sanık vefat etti. Bornova Belediyesi’nde görev yapmış 7 sanığın dosyası ayrıldı, yargılama sürüyor.

Emrah Apartmanı’nda 30 kişinin ölümü ve 8 kişinin yaralanmasına ilişkin davada fenni memur ve müteahhit olan 2 sanık 14’er yıl 5’er ay hapis cezasına çarptırıldı. 10 kişinin yaralandığı Cumhuriyet Sitesi C Blok davasında yapı denetçisi ile fenni mesule hapis cezası verildi.

Depremde ölüm ve yaralanmaların yaşandığı Barış Sitesi’ne ilişkin ise şüphelilerin hayatta olmaması ve kimlik tespiti yapılamaması nedeniyle dava açılamadı. İnşaat, yenileme ve tadilat ruhsatı işlemlerini yaptığı iddia edilen 6 belediye görevlisi hakkında “bilinçli taksirle adam öldürme ve yaralama” suçundan açılan dava sürüyor.

İzmir Afet Bilinci, Çevre ve İklim Farkındalığı Derneği Başkanı Servet Ertaş, 30 Ekim 2020 depreminin İzmir için acı bir milat olduğunu vurguladı. Deprem kent planlaması, yapı stoku ve kurumların afet risklerini azaltmadaki sorumluluklarını yeniden gündeme getirdi.

TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Başkanı Bengi Atak, yapılanların tahminlerin gerisinde kaldığını belirtti. İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi olarak Büyükşehir Belediyesi ile yaptıkları protokol kapsamında Bornova ve Bayraklı’da 100 bin binanın taramasını tamamlayıp teslim ettiklerini söyledi. Sonuçlar ilçe belediyeleriyle paylaşıldı.

İzmir Depremzedeleri Dayanışma Derneği Başkanı Haydar Özkan ise beş yılda yapılanlarla 117 can kaybını affettiremediklerini söyledi. Yapılan konutların müsaadesini veren Bakanlık, ruhsatını veren belediye, yapıyı yapan müteahhit ve parayı veren vatandaşların sorumluluğuna dikkat çekti.