Pontevedra, yeniden canlandırılan Bienali ile sanatsal ihtişamına geri dönüyor: "Bir mihenk taşı haline geldi ve küçük bir şehri uluslararası sahnede konumlandırdı."

Santo Domingo harabelerinde, açık hava Gotik apsisleri, kırık bir gül penceresi ve 14. yüzyıldan kalma manastırın taşlarını kaplayan yosunların arasında, yastık ve çarşaflardan yapılmış beyaz bir barikat dikkat çekici. Uzaktan bakıldığında bir bulut gibi görünse de, Nusaybin'in yıkımını tasvir eden bir çizim nedeniyle yaklaşık üç yılını Türkiye'de cezaevinde geçiren Kürt sanatçı Zehra Doğan'ın bir enstalasyonu. Erdoğan rejimi bunu "terör propagandası" olarak nitelendirdi. Ai Weiwei ve Banksy gibi sanatçılar Doğan'ın serbest bırakılmasını talep etti, ancak uluslararası baskılar sayesinde beraat etti ve bu yaz Pontevedra Bienali'nin yıldızlarından biri olarak ortaya çıkıyor. Bienalde, yürek burkan hapishane günlüğünü ve izleyicinin tıpkı çocukken yaptığı gibi bir tanka sapanla saldırdığı bir eserini sunuyor.

Pontevedra, "Tekrar İnsan Olmak. Başkalarının Acısıyla Yüzleşmek" sloganıyla, 15 yıllık uzun bir aradan sonra Bienali'ni yeniden canlandırıyor. Ve bunu, savaş halindeki bir günümüz üzerine cesur bir değerlendirmeyle yapıyor. Filistin'in yıkımı ve Ukrayna'nın işgali, bir zamanlar medyada yer alan veya çoktan unutulmuş diğer çatışmaların yankılarıyla bağlamlandırılıyor : Yugoslavya'daki barbarlık, Afganistan'daki Taliban terörü, Ruanda'daki soykırım, Sudan'daki iç savaş, Mali'deki kronik şiddet... Ayrıca bizim İç Savaşımız. Ayrıca Goya'nın Evrensel Felaketler sergisi.

"Savaş normdur, barış ise istisnadır," diye hatırlatıyor Susan Sontag. "Çatışma karşısında ne yapabiliriz? Filozof Rob Riemen, Aydınlanma değerlerine yeniden kavuşmayı ve yeniden insan olmayı savunuyor. Bienalin tezi de bu: hümanist bir umut mesajı göndermek," diye açıklıyor 1980'lerde üç edisyona liderlik eden küratör ve profesör Antón Castro . "Bienal bir mihenk taşı haline geldi ve 86.000 nüfuslu Pontevedra gibi küçük bir şehri uluslararası çağdaş sanat camiasında konumlandırdı," diye iç çekiyor Castro. 28 milletten 60 sanatçıyı bir araya getiren Castro, bu sanatçıların %40'ının Avrupa'nın en eski bienali olan Venedik Bienali'ne katıldığını da ekliyor.

Pontevedra Festivali, İspanya'nın en eski festivali olmasına (1969'da kurulmuştu) ve birçok önemli sanatçıyı ağırlamasına rağmen, son edisyonu 2010 yılında yapılmıştı. Ekonomik kriz ve siyasi ilgisizlik, o zamanlar Rafael Louzán'ın başkanlığındaki Pontevedra İl Konseyi'ne bağlı olan ülkenin simgesel sanat etkinliklerinden birine son verdi (bugün, Luis Rubiales'in yerine Futbol Federasyonu'na başkanlık ediyor ve bu durum tartışmalara yol açtı; çünkü yalan söylemekten hüküm giymişti, ancak Yüksek Mahkeme tarafından beraat ettirildi ).

"Bienal geri dönmüyor, yeniden doğuyor. 2027 edisyonu üzerinde şimdiden çalışıyoruz ve siyasi iniş çıkışlara rağmen devamlılığını sağlamayı umuyoruz," diyor etkinliğin arkasındaki azimli itici güç ve İl Meclisi başkan yardımcısı Rafa Domínguez. "Kültür sektöründe bu Bienali talep eden birçok ses vardı," diye ekliyor. Bu durum, Valensiya'daki veya Juana de Aizpuru tarafından desteklenen Sevilla'daki BIACS gibi bienallerin gelip geçtiği bir ülkede daha da geçerli.

Belki de bu politik olarak yüklü ve riskli Bienal'in özünü en iyi özetleyen eser, Meksikalı sanatçı Fritza Irizar'ın Halep/Guernica/Kiev/Refah adlı eseridir. Eserin adı her şeyi anlatıyor. Pontevedra Müzesi'nde camla çevrili bir odaya yerleştirilen eser, artık 3x6,7 metre boyutlarında, rengarenk puantiyelerle bezeli devasa bir tablodan başka bir şey değil. Altında, çeşitli mecralarda yayınlanan savaş mağduru görüntülerinden oluşan bir trencadís ile kaplı Picasso'nun Guernica tablosu yer alıyor. Irizar, bir konfeti topu kullanarak Guernica'yı yok olana kadar vurdu. Ziyaretçi müzenin iç avlusuna baktığında, neredeyse bir kopyası gibi, bir vaha beliriyor: Galiçyalı sanatçı Almudena Fernández'in Flor de seis pétalos adlı eseri , filozof Byung-Chul Han'ın "Tanrı, en kontrol edilemez şiddeti hafifletmek için insana çiçek verdi" fikrini çağrıştıran bir mozaik bahçe.

Bu sembolik girişin ardından Antón Castro, aydınlanmış bir hümanizmi savunan , yoğun ama gizemli kavramsallaştırmalardan uzak bir tez cümlesi ortaya koyuyor. Burada renkler veya taraflar yok: tüm savaşlar savaştır. İlk bakışta, Gabriel Tizón'un 2022'de fotoğrafladığı Ukrayna'daki yıkım manzarasını, en iyi ulusal foto muhabirlerinden biri olan Gervasio Sánchez'in 1992'de belgelediği Saraybosna kuşatmasından ayırt etmek bile zor.

Antoni Muntadas, bu savaş karmaşasını, her İspanyol çocuğunun 1950'lerde okuduğu popüler çizgi roman Savaş İstihdamları'ndan uyarlanan altı metrelik bir kan ve ölüm duvar resmine, Korkuyorum!' a yoğunlaştırıyor. Castro, müzenin salonlarında bir kaptan gibi dolaşırken "Bütün savaşlar bir sürekliliktir," diye hayıflanıyor (gençliğinde ve gerçek bir Galiçyalı gibi denizcilik bilimi okumuş, ancak felsefe ve edebiyat okumak için bırakmıştı). Sergi alanı, bir geminin kamaralarını anımsatan bir tür labirente dönüştürülmüş ve duvarlar çapraz çizgiler ve soyut geometrilerle boyanmış. Castro, "Bunlar, Birinci Dünya Savaşı filolarında kamuflaj olarak kullanılan Baltık çizgileri. İkinci Dünya Savaşı'nda Müttefikler bunu uçaklara da uyguladı," diye belirtiyor. Saf geometrik bir sanat olan bir savaş kamuflajı.

Havana'daki bir sanatçı kolektifi olan Los Carpinteros'un kurucularından biri olan Dagoberto Rodríguez, Kübalı çocuklara sınıflarda "Sanat Devrimin bir silahıdır" diye öğretildiğini hatırlıyor. Rodríguez, adadan ayrıldığından beri Madrid'de yaşıyor. Rodríguez, paslı bir makineli tüfek biçiminde bir tür mimari model olan Home Tow'u sunuyor: Bu, dünyada en yaygın kullanılan Amerikan TOW füzesinin çeliğinden yapılmış.

Bienal'in merkez üssü olan müzenin ötesinde, Venedik'te olduğu gibi Atlantik havası ve Pontevedra ölçeğinde, eski Santa Clara kilisesi en etkileyici sergi alanlarından biri olarak öne çıkıyor. Süleyman sütunlarıyla taçlandırılmış görkemli Barok sunağı, Marina Nuñez'in çiçeklerin birbirleriyle savaştığı klasik resim sanatının destansı savaşlarını tasvir eden modern oyma "Kahraman Çiçekler" gibi çağdaş eserlerle tezat oluşturuyor.

Bir diğer kutsal alan olan Peregrina, Bienal'e yaz gündönümüne denk gelecek şekilde başladı ve Westminster Abbey ve Notre Dame gibi anıtlara müdahale eden "ışık sanatçısı" Patrice Warrener'ın çok renkli bir ışık enstalasyonu için tuval oldu. Bienal, sadece bir ayda 23.000'den fazla ziyaretçi çekti ve 30 Eylül'e kadar sürecek program, Janet Navás'ın belediye pazarına dönüştürme çalışmalarına başlamadan önce Çay çelik deposunun muhteşem iskeletinde performans sergilediği Ponteareas kasabası gibi eyaletin diğer bölgelerine de yayılacak. Castro, "Aslında, performans sergileyebilmesi için çalışma ertelendi," diye vurguluyor.

Bekleyen son proje ise 1999'da yaratılan ve iki eser daha eklenecek olan Heykel Adası. 1990'ların sonlarında Bienal, aşılmaz bir nehir adasını, yedi hektarlık bir alana ve Giovanni Anselmo, Robert Morris, Jenny Holzer gibi üst düzey sanatçılardan oluşan bir kadroya sahip, Galiçya'nın en büyük açık hava müzesine dönüştürdü. Graffitili eserler ve içki partilerinden kalanlarla dolu, şu anki yarı terk edilmiş haline rağmen, yeniden canlandırılan Bienal aynı zamanda adasını yeniden canlandırmayı hedefliyor.