Uyarı devam ediyor: Borsa piyasalarının Donald Trump'ın açıklamalarına tepkileri / Ricardo Ávila'nın analizi

Duraklama ancak üç ay sürdü. Donald Trump, ABD'nin çok sayıda ülkeye veya belirli ürünlere yönelik artan gümrük vergilerinden oluşan bir dizi tek taraflı önlem açıklamasıyla uluslararası ticaret sularını bir kez daha karıştırmadan önce bu kadar zaman harcadı.

Beyaz Saray, geçtiğimiz hafta Kanada ve Avrupa Birliği'ni bir kez daha tehdit etti, bakır ithalatına %50 gümrük vergisi koydu, ilaçlara %200 gümrük vergisi getirebileceğini ima etti ve yirmi kadar ülkeye, bu ülkelerden Amerika Birleşik Devletleri'ne giren mallara uygulanan vergileri artırma niyetini bildiren mektuplar gönderdi. Ayrıca, Latin Amerika'nın en büyük ekonomisi olan Brezilya'yı da hedef aldı.

Ancak, başkanın seçim kampanyası vaadini hayata geçirerek dünyayı şok ettiği 2 Nisan "Kurtuluş Günü" etkinliğinin aksine, bu sefer pek bir şey olmadı. O gün Wall Street hisseleri yaklaşan bir durgunluk algısı nedeniyle değer kaybetmişken, bu sefer Perşembe günü S&P 500 endeksinde yeni bir rekor gördük.

Nitekim, ilkbahar başındaki çöküşten bu yana New York Borsası'nda işlem gören hisse senetleri ortalama %30'a yakın değer kazandı. Yatırımcıların güveninin çok farklı olduğu açık, çünkü o dönemdeki panik havası yerini coşkuya bıraktı.

Yine de bazı sesler ihtiyatlı olunması gerektiğini söylüyor. Örneğin, tanınmış banka JPMorgan'ın başkanı Jamie Dimon, riskli bir varsayımdan yola çıkan büyük sermayedarların "maalesef rehavete kapıldığını" belirtti.

Bu, İngilizce "Trump her zaman korkaktır " ifadesinin kısaltması olan "Taco" terimine indirgeniyor; yani tehditlerini yerine getirmekten korkuyor. Bu tutumun bir göstergesi, tarifeleri stratosfere yükselterek Çin ile ticareti neredeyse askıya aldıktan sonra (Pekin de buna aynı şekilde karşılık verdi), iş adamının sonunda geri adım atıp çok daha ılımlı bir yaklaşım benimsemesi.

"Taco", İngilizce'de "Trump her zaman korkup kaçıyor" ifadesinin kısaltmasıdır; yani tehditlerini yerine getirmekten korkuyor.

Yukarıdakilerin yanı sıra, Nisan ayında büyük bir tantanayla duyurulan yaptırımlar büyük ölçüde askıya alındı. Yeni son tarih artık 1 Ağustos, ancak iyimserler, birçok başkentin Washington ile bir anlaşma yapmak istediğini açıkça belirtmesi nedeniyle bunun ertelenebileceğine inanıyor. Ancak bu kadar çok ikili müzakereyi aynı anda sonuçlandırmak kolay değil.

Bu yoruma göre, ABD Başkanı'nın cesareti konusunda çok fazla endişelenmeye gerek yok çünkü havlaması ısırmasından çok daha fazlası. Bu yorumu destekleyenler, birçok kişinin öngördüğü ekonomik felaketin gerçekleşmediğini ve dünyanın çoğu yerinde işlerin hâlâ nispeten iyi gittiğini vurguluyor. Sam Amca'nın ülkesinde ise işsizlik ve enflasyon ılımlı seviyelerde seyrediyor.

"Burada hiçbir şey olmadı" sonucuna varmak büyük bir hata olabilir. Her şeyden önce, orta ve uzun vadede sonuçları olacak bir dizi temel dönüşüm gerçekten yaşandı.

Tarifeler de böyledir. Bu yılın başında, herhangi bir ABD gümrük idaresinden geçen bir ürüne uygulanan ortalama tarife, değerinin %2,5'iydi. Şimdi ise bu yük dört katına çıkarak %10'a çıktı. Son günlerde yapılan duyurular gerçekleşirse, önümüzdeki aydan itibaren %17'ye çıkabilir.

Tüketicilerin cüzdanlarındaki artışı neredeyse hiç fark etmedikleri doğru. Bunun bir nedeni, birçok yerel firmanın 2025 başlarında, yani çıta yükselmeye başlamadan önce stoklarını önemli ölçüde artırması. Bir diğeri ise, birçok şirketin müşteri kaybetmemek için en azından geçici olarak kâr marjlarından ödün vermiş olması.

Ancak, bu tamponun giderek inceldiğine dair kanıtlar ortaya çıkıyor. Limanlara gelen malların hacmi artıyor ve millileştirildiğinde çok daha büyük bir faturayla karşı karşıya kalıyorlar.

Ekonomiye güveni sarsılan hanelerin kapısına nihayet düzenlemeler gelecek. Birçok sektör, düşüşte olan gayrimenkul sektörü başta olmak üzere, vasat veriler gösteriyor. Yurt içi büyümeye gelince, projeksiyonlar 2024'teki seviyenin yarısı kadar olacağını gösteriyor.

Analistlerin en büyük endişelerinden biri, ABD Kongresi'nden yakın zamanda geçen bir yasanın (yasanın adı "büyük ve güzel") federal açığı artırmayı amaçlaması.

Yeni gerçekliğin ani etkileri arasında, neredeyse üç katına çıkan dış ticaretten kaynaklanan vergi tahsilatlarındaki artış da yer alıyor. Bu kaynaktan elde edilen gelirin artması, mali hesapların daha da düzensiz hale gelmesini önlemede kilit rol oynuyor. Analistlerin en büyük endişelerinden biri, Amerika Birleşik Devletleri Kongresi tarafından yakın zamanda kabul edilen bir yasanın (yasanın adı "Büyük ve Güzel") federal açığı hızla artırmayı hedeflemesi.

Bu, gümrük vergisi ayarlamaları için ticaretin ötesine geçen bir motivasyon olduğu anlamına geliyor. ABD ekonomisinin büyüklüğünün yüzde 6'sından fazlasına denk gelen bir bütçe açığıyla, ithalat vergilerini düşürme imkânı neredeyse sıfıra iniyor. Başka bir deyişle, gelecekte farklı rüzgarlar esse bile, Trump'ın ticaret politikasının temellerinin zaman testinden geçmesi muhtemel.

Bu arada, dünyanın geri kalanı Washington'ın kararlarının etkilerini hissetmeye başladı. Birkaç hafta önce Dünya Bankası, rahatsız edici olarak nitelendirilebilecek en son projeksiyonlarını yayınladı. Çok taraflı kuruluşa göre, küresel GSYİH büyümesi bu yıl sadece %2,3 olacak.

Benzer bir rakamı görmek için -pandemi gibi olağanüstü bir olay dışında- uluslararası mali krizin patlak verdiği 2008 yılına geri dönmemiz gerekiyor. Her yerde bir yavaşlama yaşanıyor ve bu da daha az iş ve iş fırsatına yol açıyor.

Gümrük vergilerindeki artışların neden olduğu ve birden fazla kaynaktan gelen siparişleri iptal eden ani hasarın yanı sıra, en olumsuz etki belirsizliktir. Sayısız proje askıya alınmış durumda ve bu durum, tercihleri belirsiz olan serbest ticaret anlaşmalarından yararlanmak için Asya'dan Latin Amerika'ya taşınmayı planlayan tesisler gibi tesislerin taşınmasını da etkiledi.

Öte yandan, Dünya Bankası, artan riskten kaçınma eğilimi nedeniyle uluslararası finansal koşulların sıkılaştığını vurguluyor. Bu durum, daha az likidite anlamına geliyor ve şirketlerin ve ülkelerin vadesi gelen yükümlülüklerini yenilemelerini zorlaştırıyor.

Faiz oranlarında herhangi bir indirim de beklenmiyor. Washington'daki Federal Rezerv Bankası, Beyaz Saray'dan şikayet ve tehditler alsa bile, kısa vadeli bir faiz indiriminin uygulanabilirliğinin düşük olduğuna inanıyor.

Doların zayıflığı bile takdir edilmiyor. Diğer para birimlerine ve Kolombiya pesosu da dahil olmak üzere birçok gelişmekte olan ekonomiye karşı önemli ölçüde değer kaybetti. Amerikan dolarının değer kaybetmesi, ABD pazarına yapılan ihracatın rekabet gücünü azaltıyor (bu durum Euro için geçerli değil).

Aynı zamanda, jeopolitik manzara karmaşık, çünkü gerilimler hiçbir yerde azalmadı. Ukrayna'daki savaş ve Orta Doğu'daki çatışmalar devam ediyor. İsrail'in İran'a saldırısı (Tahran buna füze ve insansız hava araçlarıyla karşılık verdi) ertelenmiş olsa da, acil durumun sona erdiğine inanmak saflık olur.

Petrol fiyatlarının varil başına 70 doların üzerinde seyretmesi, ham petrol arzında olası bir kesintiye dair endişelerin devam ettiğini gösteriyor. Genel olarak, emtia fiyatları ılımlı seviyelerde seyrediyor ve beklenmedik olaylara tepki gösterseler bile düşüş eğiliminde görünüyor.

Örneğin, Brezilya kahve ihracatının ABD pazarına girerken %50 gümrük vergisine tabi tutulabileceği öğrenildiğinde, kahve fiyatları tek bir seansta %2'den fazla arttı. Ancak kahve fiyatları, diğer faktörlerin yanı sıra talebin o kadar güçlü olmayacağı algısının da etkisiyle, birkaç ay önceki zirvelerinden çok uzak.

Böylesine zorlu bir ortamda yol almak, büyük, orta veya küçük hiçbir ülke için kolay değil. Donald Trump'ın nasıl hareket edeceğini tahmin etmenin zorluğu, kendilerini hâlâ onun yakın müttefiki olarak görenlerle başlıyor; tıpkı düzenlemesi yetersiz bulunan Birleşik Krallık örneğinde olduğu gibi.

Sorunun bir kısmı, Beyaz Saray'ın ticaret alanında tehdit veya ceza vermek için kullandığı kriterlerin amacın ötesinde olmasından kaynaklanıyor. Geçmişte bu yaklaşımın bir kısmı ABD ulusal çıkarlarını savunmak için denenmiş olsa da, artık tek taraflı bir eylemi haklı çıkaran kapsam çok daha geniş ve duygusal alana da uzanıyor.

Hem Kanada hem de Meksika ve son zamanlarda Brezilya, uyuşturucuyla mücadelede iddia edilen iş birliği eksiklikleri veya ilgili yasama ve yargı organlarının eylemleri nedeniyle Washington'ın hedefi haline geldi. Buna karşılık, bazıları çatışmayı tercih ederken, diğerleri yatıştırma yolunu seçti ve tıpkı Pekin'in zamanında yaptığı gibi, diyalog kanallarını her zaman açık tutmaya çalıştı.

Başkalarından alınan derslerden yararlanmak, Kolombiya'nın uyuşturucuyla mücadele çabalarının yakında onaylanması gibi tehditlerle karşı karşıya kaldığında elindeki kartları kullanmasına yardımcı olabilir. İkili müzakerelerdeki tıkanıklık göz önüne alındığında, Bogota ile salt ticari düzeyde bir anlaşmaya varma şansı düşük, bu nedenle soğukkanlılığı korumak ve sözlü kışkırtmaların yarattığı rahatsızlığı göz ardı etmek önemlidir.

Newton'un her eyleme eşit ve zıt bir tepki doğurduğunu belirten üçüncü yasası, diplomatik ilişkilerde de yaygın olarak uygulanmıştır. Günümüzde, özellikle daha savunmasız olduğu düşünülen rakiplere karşı, Washington'dan orantısız tepkiler giderek daha yaygın hale geliyor.

Küresel arenaya dönersek, belki de bugüne kadarki en olumlu gelişme, ara sıra yaşanan anlaşmazlıklar dışında hiçbir ülkenin açıkça korumacılık yolunu seçmemiş olmasıdır. Bu bağlamda, yaygın bir ticaret savaşı korkusu azalmaya başlasa da, bazıları artık daha bol bulunan bazı Çin ürünlerinin önünde engeller oluşturdu.

Bununla birlikte, alarm seviyesini düşürmeye gerek yok. Trump'ın Ocak ayı sonlarında göreve gelmesinden bu yana her zamanki gibi, kararlarının yol açtığı ve küresel ekonomiyi ciddi şekilde etkileyen bir bozulma riski devam ediyor.

Borsalar geçen hafta Beyaz Saray'dan gelen mesajlara kayıtsız kalmış olabilir, ancak bu, büyük bir fırtınayı öngören bulutların dağıldığı anlamına gelmiyor. Kesinlikle değil.