Od średniowiecza do dziś: praca zbiorowa odtwarza historię Żydów z Mentony na przestrzeni wieków

Jest to dzieło upamiętniające wielowiekową historię Żydów w Menton, która była mu szczególnie bliska.

Daniel Bensoussan, przewodniczący Gminy Żydowskiej w Mentonie w latach 2013–2023, zagłębił się w swoje korzenie i wspomnienia, ale także w historię lokalną i regionalną – korzystając z wkładu żyjących jeszcze francusko-włoskich specjalistów i świadków – aby spisać wszystkie swoje badania w książce, która właśnie się ukazała – pod jego kierownictwem i pod kierownictwem Pierre’a Rivala – zatytułowanej Żydzi regionu Mentona, między przeszłością a teraźniejszością.

Oprócz historii jego rodziny i hołdu złożonego ojcu Messaoudowi Bensoussanowi (jednemu z twórców synagogi w Menton), prześledzono kilka wieków historii obecności Żydów w Menton, czego przykładem są dzieła Historia Żydów w Cannes i okolicach od V wieku do dziś autorstwa Nelly Nussbaum i Mendela Matusova oraz Historia Żydów w hrabstwie Nicei autorstwa rabina Alaina-Yaïra-Ziriego.

Praca ta była tym bardziej żmudna i konieczna, że ​​w Gminie Żydowskiej w Mentonie nie było żadnych archiwów, jedynie statuty złożone przy jej powstaniu.

Jednak badania podjęte lub już przeprowadzone przez różnych specjalistów pozwoliły na rozwikłanie wątku małej i... wielkiej Historii.

Ta obszerna książka, pełna zdjęć, rysunków i oryginalnych dokumentów, pokazuje, że historia społeczności żydowskiej w Menton jest nierozerwalnie związana z wydarzeniami, które naznaczyły Francję i Europę na przestrzeni kilku stuleci.

W centrum uwagi lokalne losy, zarówno pomyślne, jak i tragiczne, tego ludu, żyjącego między wygnaniem, prześladowaniami i zmagającego się z przeciwnościami losu, który przybył do Mentony, będącej z kolei miejscem pomocy dla „niepożądanych” i uzdrowiskiem ze względu na panujący tam klimat...

Menton „granica nadziei”

Historia Żydów na tym niewielkim skrawku ziemi na dalekim południowym wschodzie sięga kilku wieków wstecz. Ślady obecności Żydów można odnaleźć w XIII wieku, kiedy Mentona była częścią hrabstwa Ventimiglia (wówczas pod kontrolą Republiki Genueńskiej, która w 1390 roku rozpoczęła politykę wysiedlania Żydów), a następnie stała się częścią Sabaudii i Francji.

W tym zmieniającym się kontekście mniejszość żydowska mogła się osiedlić, szczególnie pod koniec XIX i na początku XX wieku, uciekając przed prześladowaniami w Europie Środkowej i Wschodniej, a następnie przed włoskimi ustawami z 1938 roku.

Książka, opatrzona przedmową Haïma Korsii, naczelnego rabina Francji, i historyka Georges'a Bensoussana (posłowiem zajął się Serge Klarsfeld), zawiera kilka ciągów historycznych: „Menton pod włoską, a następnie niemiecką okupacją” podczas II wojny światowej, napisany przez specjalistę od tego regionu Jean-Louisa Panicacciego; włoski historyk Paolo Veziano przywołuje skutki faszystowskich praw dla Żydów zagranicznych, zmuszonych do ucieczki z Włoch i odbycia niebezpiecznej podróży, aby dotrzeć do Menton, „granicy nadziei” , zanim dotrą do swojego ostatecznego celu, Nicei.

„Biały Dom” na placu Saint-Roch

Podobnie jak gdzie indziej, Żydzi mieszkający w Mentonie i na Lazurowym Wybrzeżu byli prześladowani przez nazistów.

To historia rodziny Guetschel, która prowadziła znany sklep „Maison de Blanc” przy placu Saint-Roch, otwarty od 1898 roku. Bernard, radny miejski pod przewodnictwem Adriena Camareta, był bardzo zaangażowany w życie Mentony.

On, jego żona Julie, córka Simone i brat Jules zostali przewiezieni do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie po przybyciu zostali zagazowani. Rozdział poświęcony jest deportowanym rodzinom Roquebrune i Menton.

Jednocześnie poznajemy historię ludzi, którzy odcisnęli swoje piętno na tym regionie, takich jak rabin Chalom Dovber Schneersohn (1860-1920), piąty rabin dynastii chasydzkiej Lubawicz, który w latach 1887-1914 przyjeżdżał z rodzinnej Rosji na długie pobyty w Mentonie w celu leczenia.

To właśnie w Mentonie napisał w 1912 roku serię głębokich rozpraw chasydzkich, które stanowią część arcydzieła tego nurtu judaizmu, wspomina ówczesny rabin Mentony, rabin Chalom Dovber Betito. Albo historię Serge’a Appenzellera, polskiego chemika pochodzenia żydowskiego, twórcy sanatorium Gorbio, i historię chirurga Serge’a Voronoffa opowiedzianą przez Enzo Barnabę… Pierre Rival śledzi losy pisarzy takich jak Romain Gary i jego przyjaciel Joseph Kessel w Roquebrune, Marc Chagall i inni.

„Bryt-mila” ma wzmocnić sojusz z Mentonem

Po wojnie społeczność Menton rozrosła się za sprawą przybycia Żydów aszkenazyjskich (z Europy Środkowej i Wschodniej). Niektórzy z nich byli ocalałymi z Zagłady i przybyli, aby cieszyć się spokojnym klimatem tego miejsca.

Jednak dopiero w 1963 roku, dzięki przybyciu członków sefardyjskich (z Afryki Północnej) – w tym trzech „muszkieterów celników”, ojca Daniela Bensoussana, a także Fernanda Karsenty'ego i Claude'a Nakache – powstała społeczność żydowska dzięki wydarzeniu religijnemu w marcu 1964 roku: brit-milah („sojusz przez obrzezanie” w ósmym dniu urodzin, przyp. red.) syna Fernanda Karsenty'ego. Cultuelle israélite de Menton przyjęła wówczas nazwę Communauté israélite de Menton w 1969 roku.

Pierwsze oratorium znajdowało się przy rue Albert-Ier, zanim w 1985 roku przeniesiono je do obecnej synagogi przy Cours du Centenaire. Wśród hojnych darczyńców, którzy przyczynili się do budowy tego miejsca kultu, znalazł się Karl Lagerfeld, który działał z myślą o odnowieniu historii swojego kraju.

Prezentacja książki odbędzie się jutro o godz. 15.00 w bibliotece „L'Odyssée” w Menton, w obecności autorów, którzy zabrali głos.