Jazz à Juan: pod sosnami, 65 lat cykad i kontrabasów

Siedemnaście lat po swoim ostatnim występie na scenie Jazz à Juan, Nicole Slack-Jones powraca, aby zamknąć 64. edycję w tę niedzielę. Jej głos, przesiąknięty gospel i soul, rezonuje z tymi samymi korzeniami co festiwal: Nowym Orleanem. Ten utwór z Luizjany (Stany Zjednoczone), prawdziwego tygla muzycznego, pozostawił trwały ślad w Juan-les-Pins. Francusko-amerykański romans, narodzony na długo przed pierwszym dźwiękiem trąbki. Już pod koniec XIX wieku nuciła swój refren.

„Zamożni Amerykanie, którzy przebywali nad brzegiem Morza Śródziemnego – „leniwi”, jak ich wówczas nazywano – przyjeżdżali imprezować do nadmorskiego kurortu” , z zapałem opowiada Philippe Baute, dyrektor Jazz à Juan. Od lat 20. do 50. XX wieku ich ścieżka dźwiękowa ewoluowała, od musującego charlestonu po głębokie rytmy jazzu bebop”. Te cztery ostatnie litery rozeszły się po całym świecie, jakby były oczywiste. Muzyczna fala uderzeniowa przekroczyła Atlantyk, wstrząsając brzegami miasta Ramparts, noszącego mityczne imię: Sidney Bechet. Genialny klarnecista i saksofonista zakochali się w tym miejscu do tego stopnia, że w 1951 roku przypieczętowali tam swój związek. „W tym czasie skomponował [z Claude'em Luterem] «Dans les rues d'Antibes»” – kontynuuje Philippe Baute. To jedno z dzieł, które zainspiruje cały muzyczny mikrokosmos, w którym znajdą się dwie lokalne osobistości: zastępca dyrektora ds. kultury Jacques Souplet i dziennikarz Jacques Hebey.

Sidney Bechet zmarł w 1959 roku, nie zdając sobie sprawy z dziedzictwa, jakie po sobie pozostawił. Rok później dwaj rodowici mieszkańcy Antibes uruchomili jedyny w swoim rodzaju zespół Jazz à Juan, najpierw w Fort Carré, a rok później w Pinède Gould.

Uważany obecnie za najdłużej działający europejski festiwal jazzowy, wydarzenie to już wtedy emanowało legendarną aurą. „Bez tego corocznego wydarzenia, którym, jak twierdził, inspirował się bezpośrednio, nie jest pewne, czy Claude Nobs założyłby w 1967 roku słynny na całym świecie Montreux Jazz Festival”. To o czymś świadczy…

W sercu miejskiego lasu przechadzają się legendarne nazwiska: Charles Mingus, Miles Davis, Duke Ellington, John Coltrane, Thelonious Monk, Ella Fitzgerald, Louis Armstrong… Lista przyprawia o zawrót głowy. „Prawdziwe pytanie brzmi: kto nie grał w Jazz à Juan?” – uśmiecha się dyrektor, dumny z tego wzniosłego dziedzictwa.

To nie przypadek, że od 1981 roku festiwal zaczął prosić artystów o odciskanie dłoni w glinie, tak jak na słynnej Alei Gwiazd w Hollywood . Odciski te są następnie odlewane w brązie i mocowane do podłoża na Alei Muzyków, wzdłuż Gould Pines. Z łatwością odnajdziesz tam na przykład ślady „Geniusza” , Raya Charlesa!

W małym świecie przemysłu muzycznego Pinède pełni również funkcję inkubatora. Nieznani artyści próbują tam swojego szczęścia, spotykają się z wytwórniami płytowymi i mają nadzieję na zauważenie. Dla tych, którzy zdobędą drugoplanowe role, festiwal staje się potężną „trampoliną”. Francusko-libański trębacz Ibrahim Maalouf – który dziś wieczorem powraca na scenę – oraz francuski geniusz jazzu Michel Petrucciani są tego dowodem.

„To bardzo cenny dodatek do CV” – mówi Philippe Baute, który oficjalnie kontynuuje tę zawodową misję poprzez „Jammin' Juan”. Każdego listopada około dwudziestu zespołów przechodzi przesłuchania przed niezależnym jury, z szansą na miejsce w przyszłorocznym letnim programie. „Trzeba jednak pamiętać, że to nie jest komercyjne wydarzenie świąteczne; chodzi przede wszystkim o muzykę” – dodaje.

Pomimo międzynarodowej renomy, Jazz à Juan nie zawsze płynął po spokojnych wodach. Wręcz przeciwnie. „Pod koniec lat 60. festiwal przeżywał kryzys ” – wspominał Nice-Matin w specjalnym wydaniu poświęconym pięćdziesiątej rocznicy. „Pierwsi giganci znikali ze sceny jeden po drugim. «Satchmo» [Louis Armstrong, przyp. red.] pojawił się tylko raz, w 1967 roku… i rozczarował purystów. Człowiek, który był wówczas wielką gwiazdą jazzu, śpiewał więcej niż grał. Juan-les-Pins był wówczas atakowany z kilku stron: z lewej strony przez pojawienie się nowej muzyki – Woodstock w 1969 roku; z prawej przez rozwój konkurencyjnych festiwali, takich jak Montreux”. Przez dwa lata Pinède został nawet porzucony na rzecz Nicei, która tymczasowo przejęła jego organizację na początku lat 70. Chwilowy, ale intensywny zastój, spotęgowany przez starzejący się wizerunek gatunku, który mimo wszystko nieustannie ewoluował.

„W Stanach Zjednoczonych rock and roll sprawił, że standardy starej szkoły wydały się przestarzałe” – zauważaliśmy w naszych felietonach. Na szczęście na początku lat 70. pianista Norbert Gamsohn przejął stery i zdołał na nowo rozkręcić akcję, torując drogę nowemu pokoleniu talentów.

Niektórzy z czasem przyjmą bardziej rockowe lub electro brzmienie, niekiedy źle odbierane przez margines nostalgicznych bywalców festiwali. „Ale to nie jazz!” – mogliśmy usłyszeć na koncertach Lenny'ego Kravitza czy Phila Collinsa.

„Niech purysta da mi definicję jazzu, a wtedy będę mógł spać spokojnie” – ripostuje z humorem Philippe Baute. Na stronie internetowej wydarzenia wszystko jest jaśniejsze: „Jednocześnie szykowny, elitarny, popularny, ale i eklektyczny, Jazz à Juan prezentuje [...] cały jazz. Zawsze pozostawał wierny swojej naczelnej zasadzie, jaką jest programowanie jazzu w całej jego rozciągłości, jednocześnie otwierając się na muzykę pokrewną”.

Organizatorzy bez wahania otworzyli więc edycję 2025 roku występem zespołu electro AIR, symbolu francuskiego stylu . Pretekst, by nieco oddalić się od swoich korzeni? Oto, co o nim mówiliśmy w 2010 roku: „Cudem jest to, że Juan [...] nigdy nie odciął się od swoich jazzowych korzeni. Niewątpliwie dlatego, że organizatorzy festiwalu włączyli do projektu oczywisty fakt: również w muzyce diamenty są wieczne”.