Odra: Jak sobie radzić z rosnącą liczbą zachorowań?

Jednym z priorytetów Światowej Organizacji Zdrowia jest wyeliminowanie odry, najbardziej zaraźliwej choroby spośród tych, której można zapobiec poprzez szczepienia.

Jednak najnowsze dane opublikowane przez Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) wskazują na ciągłą transmisję choroby w Unii Europejskiej, przy czym liczba zgłoszonych przypadków wyraźnie wzrosła od 2023 r. po okresie niższej aktywności podczas pandemii COVID-19.

Co możemy zrobić, żeby temu zapobiec?

Najpierw poznajmy lepiej wroga. Odra to choroba powodująca zmiany skórne, przenoszona przez wirus, którego jedynym rezerwuarem i źródłem zakażenia są chorzy ludzie.

Choroba przenosi się z osoby chorej na osobę podatną drogą powietrzną, poprzez rozprzestrzenianie się kropelek lub przez bezpośredni kontakt z wydzieliną z nosa lub gardła.

Rozpoznanie kliniczne choroby ustala się na podstawie obecności wysypki plamisto-grudkowej (wysypka skórna charakteryzująca się równoczesnym występowaniem płaskich plam i wypukłych guzków), gorączki oraz co najmniej jednego z następujących objawów: kaszlu, nieżytu nosa lub zapalenia spojówek.

W przypadku osób zaszczepionych, które miały kontakt z osobą zarażoną, prawdopodobieństwo zachorowania jest bardzo niskie. Jeśli jednak dojdzie do zakażenia, objawy mogą być łagodniejsze lub nie występować wcale , dlatego u takich osób należy zachować szczególną ostrożność.

Sytuacja ta zdarza się częściej u pracowników służby zdrowia, chociaż pamięć immunologiczna po narażeniu na zakażenie skraca okres zakaźny, zmniejszając tym samym zdolność transmisji.

Powikłania związane z odrą występują u około 30% pacjentów, zwłaszcza u dzieci poniżej piątego roku życia, dorosłych i osób z obniżoną odpornością. Do najczęstszych należą zapalenie płuc, zapalenie ucha i biegunka, rzadziej zapalenie mózgu.

Jak zauważyliśmy powyżej, odra zyskuje coraz większą popularność w Europie: między lutym 2024 r. a styczniem 2025 r. w Unii Europejskiej zdiagnozowano ponad 30 000 przypadków zachorowań, przy czym liderami w statystykach są Rumunia, Włochy, Niemcy, Belgia i Austria.

Hiszpania jest na drodze do wyeliminowania odry od 2016 r. i posiada plan strategiczny mający na celu osiągnięcie tego celu. Chociaż zapadalność utrzymywała się tutaj na bardzo niskim poziomie do końca 2022 r., liczba przypadków przywleczonych z zagranicy zaczęła od tego czasu znacząco rosnąć, czemu towarzyszył wzrost liczby przypadków wtórnych i ognisk choroby.

Do maja 2025 r. w Hiszpanii potwierdzono ponad 200 diagnoz. Większość z nich to przypadki przywiezione z zagranicy, związane z podróżami do Maroka i Rumunii, krajów, w których odnotowano znaczące epidemie z powodu słabego zasięgu szczepień.

W najnowszych badaniach seroepidemiologicznych przeprowadzonych w Hiszpanii (2017–2018) zaobserwowano, że seroprewalencja przeciwciał przeciwko odrze (czyli poziom przeciwciał chroniących przed chorobą, zarówno w wyniku przebytej choroby, jak i prawidłowego szczepienia) była wystarczająca w niemal wszystkich grupach wiekowych. Jednakże wśród Hiszpanów urodzonych w latach 1988–1997 odsetek ten spadł do 88%, a wśród obcokrajowców z tych grup – do 78%.

Szczepienie jest najskuteczniejszą metodą zapobiegania odrze. Rutynowe szczepienia przeciwko odrze rozpoczęto w 1978 r., a w 1981 r. zastąpiono je potrójną szczepionką wirusową, która jednocześnie chroni przed odrą, różyczką i świnką. W Hiszpanii odsetek dzieci zaszczepionych dwiema dawkami szczepionki MMR wynosi ponad 94% i jest bardzo bliski 95% wymaganych do utrzymania eliminacji zachorowań.

Aby utrzymać wysoki poziom wyszczepialności, zaleca się następujące szczepienia szczepionką MMR:

Podać dzieciom obie dawki szczepionki.

Przeanalizuj status szczepień i uzupełnij go o dwie dawki dla wszystkich osób urodzonych po 1978 r. i bez historii choroby.

Przejrzyj i zaktualizuj harmonogram szczepień przy pierwszym kontakcie z systemem opieki zdrowotnej dla wszystkich osób przybywających z innego kraju lub wspólnoty autonomicznej.

Sprawdź swój status szczepień i zakończ go przed podróżą. Podróżując do obszarów o dużej zapadalności, można rozważyć szczepienie dzieci we wczesnym dzieciństwie.

Przegląd i aktualizacja szczepień personelu medycznego. Trzecia dawka nie jest wskazana w przypadku osób, które otrzymały już dwie dawki, niezależnie od czasu, jaki upłynął od podania drugiej dawki.

Osoby podejrzewające u siebie odrę powinny podjąć następujące środki ostrożności:

Należy natychmiast zastosować ścisłą izolację domową.

Używaj maseczki chirurgicznej prawidłowo.

Poinformuj swojego lekarza pierwszego kontaktu telefonicznie.

Postępuj zgodnie z instrukcjami personelu medycznego.

Ci ostatni ze swej strony muszą:

Należy rozważyć rozpoznanie odry u pacjentów, u których występuje gorączka i wysypka.

Należy wskazać izolację przypadku i zastosować maskę chirurgiczną.

Jeżeli pracownik służby zdrowia został narażony na zakażenie, musi zastosować środki zapobiegawcze zalecone przez służby zapobiegania ryzyku zawodowemu.

Jeśli podejrzewasz zakażenie, natychmiast zgłoś je telefonicznie do służb nadzoru epidemiologicznego.

I wreszcie, służby nadzoru epidemiologicznego muszą:

Koordynowanie badań podejrzanych przypadków w celu potwierdzenia zakażenia i izolacji.

Aby uzupełnić dane, przeanalizuj status szczepień kontaktów.

Zbadaj ogniska choroby.

Promowanie genotypowania przypadków.

Wzrost liczby ognisk choroby w wielu krajach i stały wzrost liczby przypadków przywleczonych do kraju w Hiszpanii wskazują na potrzebę zwiększenia zasięgu szczepień. Zaszczepienie się przeciwko odrze lub otrzymanie obu dawek szczepionki zapewnia ochronę przed tą chorobą.

Ponadto środki izolacji i prawidłowe noszenie maseczek są skutecznym sposobem zapobiegania zakażeniom. Biorąc pod uwagę rosnące rozprzestrzenianie się odry na całym świecie, osoby, które nie zostały odpowiednio zaszczepione, mogą w pewnym momencie swojego życia zarazić się tą chorobą i powinny się przed nią zabezpieczyć, szczepiąc się.

Artykuł opublikowany w The Conversation i napisany za radą Hiszpańskiego Towarzystwa Epidemiologicznego .