Galerie Punta Begoña: odzyskanie ikony letnich wakacji baskijskiej burżuazji

Z północnej fasady galerii Punta Begoña w Getxo szum morza jest ogłuszający. Tak jest od wieków w tym uprzywilejowanym miejscu na wybrzeżu Bizkaia, smaganym deszczem i wiatrem, historycznie strategicznej enklawie ze względu na położenie na imponujących klifach u ujścia estuarium Bilbao, z widokiem na zatokę Abra i ruch statków przybywających z otwartego morza. Od czterech lat Rada Miasta Getxo (76 155 mieszkańców) promuje ambitny i szeroko zakrojony projekt renowacji, mający na celu przywrócenie świetności temu kompleksowi architektonicznemu, unikalnemu przykładowi gospodarczej świetności burżuazji przemysłowej na początku ubiegłego wieku. Położony na obszarze o znacznej wartości geologicznej i archeologicznej, który nadal nosi ślady użytkowania jako twierdzy bateryjnej, broniącej dostępu do Bilbao w XVII wieku. Celem jest uczynienie z niego ośrodka kulturalnego i obywatelskiego gminy, umożliwiającego realizację wszelkiego rodzaju inicjatyw kulturalnych, muzycznych i edukacyjnych, podczas gdy równolegle będą prowadzone prace renowacyjne, których zakończenie planowane jest na rok 2032.

Galerie zostały zbudowane w 1921 roku na zlecenie przedsiębiorcy z Bilbao, Horacio Echevarriety, czołowej postaci przemysłowej oligarchii Bizkaia, republikańsko-socjalistycznego posła w Kortezach i założyciela tak ważnych firm jak Iberia, Iberduero i Cemex. Jak większość ówczesnych wielkich biznesmenów, Echevarrieta posiadał rezydencję w Getxo, mieście, które tradycyjnie gościło letnie wakacje dużej części przemysłowej burżuazji prowincji. W tym czasie lokalne władze ostrzegły go, że musi zaradzić ciągłym obrywom skalnym spadającym z jego willi na promenadę Ereaga, ponieważ utrudniały one ruch pieszych i tramwajów. „Postanowił zbudować mur oporowy na klifie, ale na swój własny sposób. W tym celu zwrócił się do architekta Ricardo Bastida , który w tamtym czasie był jednym z najbardziej innowacyjnych architektów, ponieważ podróżował po Europie i Stanach Zjednoczonych, a także właśnie zbudował budynek Alhóndiga de Bilbao, używając żelbetonu, najnowocześniejszego materiału w tamtych czasach, który w tym kraju był praktycznie nieużywany”.

Przekształcone w awangardowy pomnik, Echevarrieta wykorzystywał galerie dla swojej rodziny jako przedłużenie ogrodów rezydencji na górze, podczas gdy przyjmował przedstawicieli władz i biznesmenów w ogromnej sali z widokiem na morze. Wybuch wojny domowej przyćmił ich świetność: magnat przekazał swoją własność armii republikańskiej, aby utworzyć szpital wojskowy, podczas gdy mieszkańcy Getxo wykorzystywali przestrzeń między galeriami a klifem jako schronienie przed bombardowaniami. „Kiedy Bilbao upadło, włoskie wojska założyły swoją kwaterę główną w Punta Begoña, gdzie, jak wiemy, wynegocjowano Pakt Santoña” – wyjaśnia Peraita. Echevarrieta został postawiony przed sądem wojskowym, galerie stały się częścią faszystowskiej indoktrynacji, a po sprzedaży ziemi w 1976 roku przez dekady były podupadłym pomnikiem, do którego dzieciaki z miasta wkradały się, aby grać w pelotę lub malować sprayem protesty na ścianach.

Podczas gdy prace postępują, Rada Miasta organizuje trzy wycieczki w tygodniu, aby promować tę enklawę, której sylwetka jest dobrze znana wielu mieszkańcom, ponieważ znajduje się przy jednym z głównych wejść do Bizkai od strony morza, ale o której niewiele wiadomo po dziesięcioleciach ruiny i opuszczenia. Fundamenty galerii, położone na klifie, są osadzone w śladach fliszu nadmorskiego , który zaczyna się w Zumaia (Gipuzkoa) i kończy w tej części Getxo, formacji geologicznej, w której żyły twardych i miękkich warstw naprzemiennie się układają, nadając skałom wygląd przypominający warstwy ciasta francuskiego. Stała się popularna kilka lat temu po tym, jak była główną lokalizacją w kilku odcinkach serialu „Gra o tron” . „Jedna z grup hydrogeologicznych z Uniwersytetu Kraju Basków, która badała stabilność klifu, odkryła, że ​​w tym obszarze nastąpił skok geologiczny: dolne warstwy pochodzą z kredy, a pozostała część z paleogenu, liczącego 65 milionów lat” – wyjaśnia María Peraita, dyrektor zarządzająca Fundacji Punta Begoña, oprowadzając zwiedzających po jaskini, w której można zobaczyć tę ciekawą formację geologiczną.

Rehabilitacja

Pomysł renowacji monumentalnego kompleksu zrodził się na Uniwersytecie Kraju Basków, który w 2014 roku zaproponował Radzie Miasta Getxo połączenie sił w celu zbadania możliwości renowacji zabytku i wykorzystania „jego pełnego potencjału” przez pięć grup badawczych z tak różnych dziedzin, jak sztuki piękne, chemia i analityka środowiskowa. Prace te doprowadziły do ​​odkrycia prehistorycznego stanowiska sprzed 4800 lat, które znajdowało się na terenie dawnych ogrodów domu Echevarrieta. Naukowcy udokumentowali tam pozostałości tymczasowego osadnictwa pierwszych mieszkańców, którzy zaczęli wychodzić z jaskiń w okresie chalkolitu. Proces renowacji zabytku przyspieszył po utworzeniu w 2021 r. Fundacji Punta Begoña , której tegoroczny budżet wynosi 984 476 euro i która jest wspierana głównie przez fundusze miejskie oraz składki z różnych programów i konkursów ofert Ministerstwa Mieszkalnictwa i Agendy Miejskiej, Rządu Kraju Basków i Rady Prowincji Bizkaia.

Plan prac nad galerią zakłada zakończenie długotrwałego procesu renowacji, prowadzonego etapami, w 2032 roku. Do tej pory jednak zrealizowano już niektóre z najważniejszych reform konstrukcyjnych, takie jak prace nad „zakotwiczeniem budynku w klifie”. Ponieważ budynek stoi na fliszu i palach z miękkiej skały, konieczne były „prace chirurgiczne”, aby zapobiec jego przesuwaniu się, jak twierdzi Gonzalo Arroitia, konsultant ONZ i przewodniczący UNESCO z bogatym doświadczeniem w kwestiach dziedzictwa kulturowego, który uczestniczy w projekcie. Ogromne, oryginalne okna z drewna tekowego, importowane ze starożytnej Birmy, na północnej elewacji zostały zastąpione identycznymi, wykonanymi z drewna tajskiego, a wiele kolorowych sewilskich płytek zdobiących elewację galerii zostało odrestaurowanych. Ta zmiana jest wyraźnie widoczna, podobnie jak renowacja jednego z dużych balkonów na południowej elewacji, gdzie o zmierzchu odbywają się obecnie wydarzenia kulturalne.

Najpilniejszym wyzwaniem w nadchodzących miesiącach jest renowacja ogromnej sali z widokiem na morze, pomieszczenia, którego ściany dźwigają ciężar historii, wypełnionego frankistowską ikonografią pozostałą z czasów, gdy pomieszczenie służyło jako jadalnia pomocy społecznej. Obrazy, które przez lata były zakrywane graffiti protestacyjnymi i dziurami pozostawionymi przez tych, którzy się tu wkradli. „Wyzwaniem, przed którym stoimy, jest teraz praca nad opowiedzeniem całej tej historii, przy jednoczesnym poszanowaniu i przestrzeganiu Ustawy o Pamięci Demokratycznej” – mówi Arroitia. Po pracach nad konstrukcją sali, pod koniec tego roku rozpoczną się prace nad dekoracją zespołów malarskich, aby je zabezpieczyć i zapewnić, że dekoracja „będzie w stanie oddać pełne historyczne znaczenie miejsca, z pewnymi częściami, które trzeba będzie usunąć, innymi usunąć, ale przede wszystkim będą musiały zostać wyjaśnione” – wyjaśnia Peraita, który podkreśla, że​​Ustawa o Pamięci Demokratycznej zawiera szereg konkretnych elementów, jeśli chodzi o miejsca historyczne objęte ochroną i wartością dziedzictwa, jak w tym przypadku.

Sednem całego procesu renowacji jest zapewnienie, że zabytek „nigdy nie będzie zamknięty z powodu remontu” i że prace zawsze będą prowadzone równolegle z działalnością kulturalną, edukacyjną i społeczną, tak aby galerie pełniły funkcję centrów kulturalnych gminy. Od miesięcy w Punta Begoña odbywają się wystawy, wszelkiego rodzaju kręcenia filmów, pokazy mody, audycje radiowe, zajęcia edukacyjne i inne inicjatywy o charakterze społecznym, które pozwalają na uwidocznienie tego dziedzictwa kulturowego, podczas gdy różne grupy uniwersyteckie pracują równolegle nad procesem renowacji. „Administracja nie określiła, jakie będzie przeznaczenie tego miejsca, ponieważ ludzie definiowali je na podstawie własnych wyobrażeń” – mówi Peraita. Podczas gdy renowacja trwa, działania nie ustają, a od października galerie w Punta Begoña ponownie wezmą udział w programie Europejskich Dni Dziedzictwa, organizując konferencje i koncerty, na które w zeszłym roku bilety były wyprzedane, z jednego z najlepszych balkonów z widokiem na Morze Kantabryjskie.