Profesor, który wszędzie widzi rasizm

Historyczne napisy „Zum Mohrenkopf” i „Zum Mohrentanz” na domach na starówce w Zurychu są dla niektórych osób niezwykle niebezpieczne. Taki jest przynajmniej wniosek z raportu zleconego przez miasto Zurych firmie ETH Zurich. „Stopień, w jakim stopniu oddzielne strefy ochrony i schronienia dla osób czarnoskórych w Zurychu i Szwajcarii będą potrzebne w przyszłości, zależy również od tego, czy symbole obraźliwe lub rasistowskie będą nadal tolerowane w przestrzeni publicznej w Zurychu i Szwajcarii” – stwierdza raport. Dlatego też, jak sugeruje dorozumiane oświadczenie, stare napisy muszą zostać usunięte.

Miasto Zurych uznało raport za potwierdzenie słuszności decyzji o ukryciu nazw dwóch domów. Towarzystwo Dziedzictwa Zurychu (Zürich Heimatschutz) sprzeciwiło się temu i zleciło historykowi Martinowi Illi przygotowanie kontrraportu. Illi jest jednym z czołowych ekspertów w dziedzinie historii miasta i kantonu Zurych. Jego raport, do którego dotarła NZZ, jest szokujący: ujawnia poważne błędy w raporcie ETH . Na przykład autorzy błędnie przypisali herb rodzinny i pomylili nazwisko. Doprowadziło to do błędnych wniosków: Wbrew twierdzeniom zawartym w raporcie, nie można udowodnić rasistowskiego pochodzenia domu „Zum Mohrenkopf”. „Ze względu na szeroki zakres możliwości, dom ten w żadnym wypadku nie powinien być od początku uznawany za mający «konotacje rasistowskie»” – pisze Illi.

Raport ETH został napisany przez historyka Ashkirę Darman i Bernharda C. Schära, profesora Uniwersytetu w Lozannie. Ten ostatni od lat jest wszechobecny w debatach na temat rasizmu i kolonializmu w Szwajcarii.

To nie pierwszy raz, kiedy ekspert oskarża Schära o naukową niedbałość. W swojej książce „Tropenliebe” Schär zgłębia historię bazylejskich przyrodników, Paula i Fritza Sarasinów, którzy około 1900 roku wyruszyli na wyprawę do holenderskich kolonii w Indonezji. Historyk przedstawia obraz dwojga homoseksualnych turystów seksualnych, którzy lubowali się w polowaniach na zwierzynę grubą, promowali ideologię nazistowską poprzez swoje „badania rasowe” i pomogli Holendrom podbić wyspę Celebes (obecnie Sulawesi). Książka Schära spotkała się z dużym uznaniem mediów i zmieniła postrzeganie tych niegdyś szanowanych badaczy i mecenasów w Bazylei.

Brigitta Hauser-Schäublin, profesor etnologii i ekspertka od Sarasina, która zmarła w czerwcu, stanowczo się z tym nie zgodziła. W artykule opublikowanym w „Basler Zeitung” oskarżyła Schär o „wybiórcze czytanie i cytowanie” w celu „udowodnienia” teorii o współudziale kolonizatorów i brutalnym, paramilitarnym charakterze jej wypraw na Celebes”. Schär pominęła istotne fakty, które nie pasowały do ​​obrazu sytuacji. Mówiła o „zniesławieniu” obu badaczy.

NZZ chciałoby omówić swoje podejście badawcze z Bernhardem C. Schärem, na temat związku między aktywizmem politycznym a nauką. Odmówił. Odmówił również komentarza na temat rzekomych błędów w swoim raporcie, twierdząc, że jeszcze nie widział raportu Illiego.

Schär jest jednym z najaktywniejszych zwolenników postkolonializmu w Szwajcarii – podejścia badawczego, które bada skutki kolonializmu i „białej dominacji” aż do dziś. Ta silnie upolityczniona dziedzina badań przeżyła rozkwit, szczególnie po śmierci George’a Floyda w USA w 2020 roku i ruchu Black Lives Matter. Badania dotyczące rasizmu i „białości” były hojnie wspierane przez Szwajcarską Narodową Fundację Nauki, a wiele muzeów zorganizowało wystawy poświęcone temu tematowi.

Schär nagle stał się poszukiwanym ekspertem, zarówno ze względu na swoje opinie, jak i na podium czy w mediach. Przekazał to, co duch epoki chciał usłyszeć: że żyjemy w europocentrycznym, strukturalnie rasistowskim i wyzyskującym społeczeństwie. Udzielał też rad w rodzaju: „Szkoły i edukacja w XXI wieku potrzebują (...) więcej postkolonializmu, intersekcjonalizmu i feminizmu”.

Stopień, w jakim dogmaty postkolonialne przeniknęły niektóre obszary uniwersyteckie, stał się oczywisty dla szerszej opinii publicznej po masakrze Hamasu z 7 października 2023 roku. Wielu pracowników uniwersytetu odruchowo opowiedziało się po stronie Palestyńczyków; niektórzy wręcz celebrowali rozlew krwi jako akt uzasadnionego oporu. W postkolonialnym światopoglądzie Izrael reprezentuje białych, kolonialnych ciemiężców, a Palestyńczycy uciskaną ludność tubylczą. Fakt, że jest to historycznie nie do utrzymania lub przynajmniej stanowi rażące uproszczenie, jest nieistotny. Uważają oni za swój obowiązek stanąć po właściwej stronie, walczyć o sprawę palestyńską, nawet w salach wykładowych i seminaryjnych.

Uniwersytety w Bernie i Bazylei wszczęły dochodzenia w sprawie dwóch instytutów, które zwróciły na siebie szczególną uwagę ze względu na swój aktywizm polityczny. Wyniki były alarmujące. Na obu wydziałach – Instytucie Studiów Miejskich w Bazylei i Instytucie Bliskiego Wschodu w Bernie – nie dokonano odpowiedniego rozróżnienia między badaniami naukowymi a aktywizmem politycznym. Według raportu z dochodzenia, w Bazylei używano nawet języka, „który można interpretować jedynie jako antysemicki”. Na pierwszych stronach gazet pojawiło się również badanie finansowane przez Szwajcarską Narodową Fundację Nauki, w którym przedstawiono niepotwierdzone twierdzenie, że Izrael używa dzików jako broni przeciwko Palestyńczykom na Zachodnim Brzegu.

Obie uczelnie uznały te problemy za tak poważne, że bezzwłocznie rozwiązały instytuty i zintegrowały odpowiednie przedmioty z innymi jednostkami.

W raporcie „Moor” z Zurychu podejście ideologiczne wyraża się wyłącznie poprzez język. Raport nie wymienia słowa „Moor”, lecz używa jedynie „M*****”. Dwa napisy, o których mowa w raporcie, są konsekwentnie tłumaczone jako „Zum M*****kopf” i „Zum M*****tanz”. Autorzy piszą, że robi się to z nadzieją, iż „te [rasistowskie] kategorie pewnego dnia staną się nieaktualne”. W ten sposób nieświadomie demonstrują, jak stronnicze było ich podejście do sprawy: Jeśli ktoś uważa te terminy za tak przerażające, że nie sposób ich nawet opisać w artykule naukowym, to wynik jest jasny od samego początku: stare napisy muszą zniknąć.

Kilka lat temu Bernhard C. Schär rozmawiał o herbie Berneńskiej Gildii Maurów ze swoim kolegą, historykiem André Holensteinem, w audycji radiowej. Holenstein powiedział: „Ciągle oskarżają ten cech o motywy rasistowskie, interpretując tę ​​głowę jako niewolnika lub poniżającą, negatywną interpretację osoby czarnoskórej”. Argumentował jednak, że czarna głowa jest „symbolem heraldycznym o bardzo specyficznej historii, która nie miała na myśli niewolnika”. Schär nie odpowiedział. Po raz kolejny stało się jasne, że fakty nie wystarczą, by obalić argumenty moralne. Cech później zmienił nazwę; od 2022 roku nosi nazwę Cech Krawców.

André Holenstein, emerytowany profesor historii Szwajcarii wczesnej na Uniwersytecie w Bernie, mówi dziś: „Ta idea wymazania z historii wszystkiego, co nieprzyjemne, przypomina mi Donalda Trumpa”. Wskazuje na drugi przypadek w Bernie – mural szkolny z 1949 roku, który został usunięty po dyskusji na temat rasizmu. Bernhard C. Schär był również jednym z inicjatorów tego projektu. Obraz przedstawiał alfabet, a każda litera była ilustrowana przedmiotem, zwierzęciem lub osobą. C przedstawiało Chińczyka, I – Indianina amerykańskiego, a N – Afrykanina. „Artysta Emil Zbinden był zadeklarowanym lewicowcem, który zdecydowanie wspierał klasę robotniczą i z pewnością nie był rasistą” – mówi Holenstein. Uważa, że ​​można by wytłumaczyć dzieciom w szkole, że obraz pochodzi z czasów, gdy pewne słowa interpretowano inaczej. Jednak z takim nastawieniem toczy on dziś przegraną walkę.

Fala postkolonialna przyniosła również pozytywne skutki. W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań nad globalnymi stosunkami handlowymi Szwajcarii w XVIII i XIX wieku, a tym samym nad uwikłaniem naszego kraju w kolonializm i niewolnictwo. Bernhard C. Schär z pewnością zasłynął w tej dziedzinie. Na przykład, zbadał historię Nidwalden Landammann, Louisa Wyrscha, który był oficerem holenderskiej armii kolonialnej na Borneo przez 15 lat w XIX wieku. Miał tam gospodynię o imieniu Ibu Silla, prawdopodobnie niewolnicę, z którą miał kilkoro dzieci. Dwoje z nich sprowadził do Szwajcarii, z których jedno zostało później członkiem Rady Narodowej.

Wszystko to jest niezwykle interesujące. Schär jednak, w awanturniczy sposób, nawiązuje do powstania współczesnej Szwajcarii . Ponieważ Wyrsch prawdopodobnie był pod opieką swojej gospodyni po odniesionym w wojnie incydencie, historyk wnioskuje, że Ibu Silla, rzekomy niewolnik z Borneo, umożliwił Wyrschowi późniejszą karierę jako jednemu z ojców założycieli współczesnej Szwajcarii i przedsiębiorcy – i w ten sposób ukształtował kraj.

Historia ta doskonale wpisuje się w postkolonialny światopogląd, zgodnie z którym społeczeństwa zachodnie i ich dobrobyt opierają się na wyzysku, niewolnictwie i rasizmie.