Kan Europa er nog steeds op rekenen dat de VS haar zal verdedigen?
Europese leiders zijn verbijsterd door de openlijke toenadering tussen de Amerikaanse president Donald Trump en de Russische president Vladimir Poetin. Ook zijn er niet zo subtiele aanwijzingen dat de VS haar verplichting om Europese bondgenoten te verdedigen, mogelijk zal verzaken.
Na de Tweede Wereldoorlog sloten West-Europese landen zich aan bij de VS en Canada en richtten de NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) op als tegenwicht tegen de toenmalige Sovjet-Unie.
Het beroemde Artikel 5 van de alliantie stelt dat NAVO-leden een bondgenoot die wordt aangevallen, zullen verdedigen.
De VS is al lang de ankermacht, maar nu worden er openlijk vragen gesteld over de toekomst van de NAVO - het meest recent door de man die bondskanselier van Duitsland zou worden. Friedrich Merz zei dat zijn doel zou zijn om onafhankelijk te worden van de VS op het gebied van veiligheid.
"De gebeurtenissen van de afgelopen week laten zien dat Trump de NAVO, de secretaris-generaal en Artikel 5 van de collectieve verdediging heeft ondermijnd", aldus Armida van Rij, hoofd van het Europese programma bij de in het Verenigd Koninkrijk gevestigde denktank Chatham House.
"Het idee erachter was dat iedereen één voor allen en één voor één geloofde – en dat is verbroken."
Hoewel de regering van Trump zegt dat ze zich niet terugtrekt uit de NAVO en zich blijft inzetten voor het defensiepartnerschap met Europa, heeft ze gewaarschuwd dat ze "geen onevenwichtige relatie meer zal tolereren die afhankelijkheid aanmoedigt".
Trump heeft zijn Europese bondgenoten voortdurend opgeroepen hun financiële bijdragen aanzienlijk te verhogen. Zo spoorde hij Poetin vorig jaar openlijk aan om de schulden van degenen die hun rekeningen niet betaalden, aan te vallen .
Wat volgens deskundigen alarmerend is, is de manier waarop de boodschap wordt overgebracht terwijl de oorlog in Oekraïne - de grootste veiligheidscrisis voor het continent in decennia - voortwoedt.
Onder Trump zijn de VS zelfs begonnen Russische doelstellingen te promoten, aldus Minna Alander, defensieanalist bij Chatham House. "Het lijkt er zelfs op dat Trump zomaar van team is gewisseld en nu voor Rusland speelt."
Enkele voorbeelden van deze koerswijzigingen van Trump zijn:
- Lof voor de Russische president Vladimir Poetin, met wie hij eerder deze maand belde - het eerste telefoongesprek tussen het Witte Huis en het Kremlin sinds de grootschalige Russische invasie drie jaar geleden
- Gesprekken tussen de VS en Rusland vorige week - die, hoewel gericht op het beëindigen van de oorlog in Oekraïne, Oekraïense functionarissen en Europese bondgenoten buiten beschouwing lieten
- Aanvallen op de Oekraïense president Volodymr Zelensky, die Trump een "dictator" noemde
- De leugens van Poetin herhalen dat Oekraïne de oorlog is begonnen - niet Rusland
"Deze oorlog is veel belangrijker voor Europa dan voor ons - wij hebben een grote, prachtige oceaan als scheiding", zei Trump.
De formulering van Artikel 5 werd lange tijd gezien als een automatische verplichting voor de lidstaten - en met name voor het Amerikaanse leger - om de andere lidstaten te verdedigen.
Maar dat betekent niet altijd dat er troepen gestuurd moeten worden.
Als Estland bijvoorbeeld door Rusland zou worden binnengevallen, zouden de VS één verkenningsvliegtuig ter ondersteuning kunnen sturen en "dat zou voldoen aan de letter, zo niet de geest, van Artikel 5", aldus Edward Arnold, analist bij het Royal United Services Institute, een denktank voor defensie en veiligheid in Londen.
"Er is geen enkele reden om aan te nemen dat de VS hun volledige troepenmacht moet inzetten", zei hij.
"Maar eerdere Amerikaanse presidenten gingen er altijd van uit dat dit zou gebeuren, dus nu beginnen mensen zich zorgen te maken."
De VS zijn de dominante militaire macht binnen de NAVO en zijn goed voor ongeveer 70% van de capaciteit en het commando, aldus Arnold.
Naast de grote aantallen - de VS heeft meer dan 100.000 troepen in Europa gestationeerd - vertrouwt de NAVO ook op de VS voor belangrijke capaciteiten, zoals vliegtuigen die in de lucht kunnen tanken, troepen of voorraden per vliegtuig kunnen verplaatsen en militaire mobiliteit.
De VS levert ook het grootste deel van de kernwapens, evenals belangrijke inlichtingen-, logistieke en verkenningsmiddelen.
En het is altijd gezien als groepsleider. De Supreme Allied Commander voor Europa - de hoogste militaire leider in Nato - is altijd een Amerikaan geweest en Amerikanen bekleden de hoogste Nato-functies.
"Omdat de VS militair zo overweldigend is, is het altijd een natuurlijke leider van de NAVO geweest," zegt mevrouw Rij. Geen enkele andere Europese NAVO-bondgenoot kan die ruimte betreden, zegt ze, "omdat niemand de capaciteiten of troepenniveaus heeft".
De VS waarschuwden tien jaar vóór Trump dat Europa zijn verdediging moest opvoeren.
Onder Joe Biden verklaarde het land dat de hoogste prioriteit op het gebied van veiligheid het Indo-Pacifische gebied zou zijn, vanwege de concurrentie met China en de daarmee gepaard gaande verschuiving weg van Europa.
De Russische invasie van Oekraïne trok de focus van de VS terug naar Europa. Maar Trumps richting van de afgelopen twee weken was de aanzet tot een drastische heroverweging.
Merz zei na zijn overwinning in de Duitse verkiezingen dat zijn "absolute prioriteit zal zijn om Europa zo snel mogelijk te versterken, zodat we stap voor stap echt onafhankelijk kunnen worden van de VS".
Hij zei zelfs dat hij niet zeker wist of een bijeenkomst van de leiders van het bondgenootschap in juni "nog steeds over de NAVO in haar huidige vorm zou praten of dat we veel sneller een onafhankelijke Europese defensie-capaciteit moeten opzetten".
Zodra Merz aan de macht is, behoort hij tot de drie grote Europese bedrijven, waartoe naast Duitsland ook het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk behoren.
De Britse premier reist donderdag naar Washington, na het bezoek dat de Franse president Emmanuel Macron maandag bracht.
"Ik denk niet dat er op dit moment goede opties zijn voor Europa. Het gaat er meer om het ergste te vermijden," zei Arnold.
"Het gaat om het beperken van risico's. Het gaat er niet om de NAVO in zijn huidige vorm bij elkaar te houden."
De Europeanen handelen snel. Griekenland, Noorwegen en anderen hebben hun zorgen geuit, terwijl Denemarken vorige week een grote verhoging van de defensie-uitgaven aankondigde.
Het Verenigd Koninkrijk kondigde dinsdag ook een verhoging aan, waarbij de buitenlandse hulp werd verlaagd om de extra £13 miljard per jaar te financieren. Keir Starmer waarschuwde dat het een "pijnlijke" keuze was, maar zei dat de verdediging en veiligheid van het land op de eerste plaats komen.
Volgens Arnold is dit de prijs die Europeanen zullen moeten betalen, vooral omdat "we nu zoveel spullen naar Oekraïne hebben gestuurd, dat onze eigen voorraden behoorlijk op zijn".
We zien nu een 'lange termijn verschuiving' in de wereldwijde veiligheidsorde, zei hij.
"De VS zijn niet meer de bondgenoot die ze ooit waren, en het is zeer, zeer onwaarschijnlijk dat we ooit nog naar dat standpunt terugkeren", zei hij.
BBC
