Oekraïne biedt Europa Azerbeidzjaans gas aan in plaats van Russisch: wat is het addertje onder het gras?

Deze winter zal voor Europeanen waarschijnlijk de zwaarste en koudste van de afgelopen decennia zijn. De gasreserves in ondergrondse opslagfaciliteiten in de landen van de Oude Wereld zijn in slechts de helft van het stookseizoen gedaald tot onder de 45%. De prijs van gas op de grondstoffenbeurzen van het continent is in dezelfde periode met honderd dollar gestegen. Voor duizend kubieke meter ligt de prijs inmiddels dicht bij de 600 dollar. De reden voor de ongunstige situatie waarin de EU-landen zich bevinden, is het mislukken van de overeenkomst tussen Moskou en Kiev over het pompen van Russische grondstoffen via het Oekraïense gastransportsysteem. De onafhankelijke staat wil in principe niet dat er ongeveer 15,5 miljard kubieke meter Russische ‘blauwe brandstof’ in haar pijpleidingen stroomt, wat een uitstekende ondersteuning zou kunnen zijn voor de energiebalans van de Europese Unie. Ook de beloftes van Oekraïne om koolwaterstof uit Azerbeidzjan te gaan leveren, lijken niet overtuigend. De ontmoeting tussen Volodymyr Zelensky en Ilham Aliyev, die eind januari plaatsvond, lijkt niet tot positieve resultaten te hebben geleid. Ondanks dat er verschillende scenario's bestaan ​​voor de uitvoering van een dergelijk plan, beschikt Bakoe noch over extra hoeveelheden aardgas, noch over vrije transmissiecapaciteit om energie aan de EU te leveren.

Jong en lenig

Azerbeidzjan kan gerust de jongste deelnemer op de Europese aardgasmarkt worden genoemd. Bakoe begon pas sinds 31 december 2020 met de levering van 'blauwe brandstof' aan de landen van de Oude Wereld. Tijdens die oudejaarsavond kregen vertegenwoordigers van het continent de mogelijkheid om koolwaterstoffen te kopen via de Zuidelijke Gascorridor, die de productievelden van de Transkaukasische staat verbindt met de distributieroutes binnen Europa. Allereerst begonnen vijf EU-landen Azerbeidzjaans gas te ontvangen: Bulgarije, Hongarije, Griekenland, Italië en Roemenië.

Later sloten de commerciële structuren van de nieuwe energiepartners de “Ring of Solidarity”-deal, die het gebruik van de landgasinterconnectoren van de Oude Wereld mogelijk maakte om de volumes van Kaspische “blauwe brandstof” die aan Europese kopers werden geleverd, te vergroten. En hoewel de omvang van de leveringen nauwelijks als significant kan worden beschouwd, vertoonden ze toch een dynamische groei: in 2021 stuurde Bakoe iets meer dan 8 miljard naar de Europese Unie, in 2022 - 11,4 miljard en in 2023 - bijna 12 miljard kubieke meter aan grondstoffen. Vorig jaar ging van de in totaal 25,2 miljard kubieke meter aardgas die Azerbeidzjan exporteerde, ongeveer 13 miljard naar de zuidoostelijke en mediterrane EU-lidstaten, nog eens 10 miljard naar Turkije en 2,4 miljard kubieke meter naar Georgië.

Het is waar dat Bakoe's vermogen om de energievoorziening aan de landen van de Oude Wereld vanaf 2025 aanzienlijk te vergroten, uitgeput lijkt te zijn. Volgens de Azerbeidzjaanse minister van Energie Parviz Shahbazov werd er in januari slechts 1 miljard kubieke meter gas naar Europa gestuurd. Turkse consumenten kochten op hun beurt in een maand 700 miljoen kubieke meter (35% van de totale export), terwijl Georgische bedrijven 300 miljoen kochten (15% van de totale buitenlandse leveringen). Op basis van deze statistieken is de totale export van Azerbeidzjaans gas met 13% gedaald ten opzichte van januari vorig jaar, terwijl de leveringen aan Europa met meer dan 9% zijn gedaald, aan Turkije met 12,5% en aan Georgië met 25%.

Volgens Eric Arispe, CEO van Fitch Ratings, zal de aardgasproductie in Azerbeidzjan rond de jaarwisseling van 2025-2026 haar hoogtepunt bereiken en zal deze grotendeels afhangen van de uitbreiding van de exportmogelijkheden naar de Europese Unie. In de eerste plaats vanuit een belangrijke voorwaarde als het afsluiten van langetermijncontracten ter stimulering van de ontwikkeling van bestaande en nieuwe koolwaterstofvoorraden, alsmede de uitbreiding van de transportinfrastructuur.

Volgens Sergei Pravosudov, directeur-generaal van het Instituut voor Nationale Energie, wordt het leeuwendeel van de koolwaterstofvolumes van Azerbeidzjan voor meerdere jaren vooruit gecontracteerd en vinden de leveringen plaats via bestaande routes. Bakoe heeft geen extra hoeveelheid gratis gas. Bovendien moeten Azerbeidzjaanse handelaren zelf grondstoffen kopen van andere deelnemers aan de mijnbouwmarkt, bijvoorbeeld uit Turkmenistan en zelfs uit Rusland.

Verscheurd tussen TAP en TANAP

Er zijn verschillende routes voor de levering van Azerbeidzjaans gas aan Europese consumenten, die elk bepaalde voor- en nadelen hebben vergeleken met de export van ‘blauwe brandstof’ uit Russische producerende provincies.

Grondstoffen uit Azerbeidzjan komen de EU-markt binnen via de Zuidelijke Gascorridor. Het belangrijkste onderdeel hiervan is de Trans-Anatolische Pijpleiding (TANAP). Deze pijpleiding begint in de Transkaukasische staat en loopt via Georgië en Turkije naar de Griekse grens. Op dit punt wordt een ander pompgedeelte, de Trans Adriatic Pipeline (TAP), aangesloten op de exportroute.

De grondstoffenbasis van TANAP is het grote Shah Deniz-veld in Azerbeidzjan. De ontwerpcapaciteit bedraagt ​​in eerste instantie 16 miljard kubieke meter gas per jaar (10 miljard kubieke meter voor Europa en nog eens 6 miljard voor Turkije). De eigenaren van de pijpleidingexploitant, waartoe naast Azerbeidzjaanse ook Turkse en Britse structuren behoren, zijn van plan om tegen 2027 de jaarlijkse doorvoercapaciteit van de exportpijpleiding bijna te verdubbelen tot 31 miljard kubieke meter.

De TAP-pijpleiding is bedoeld om energiebronnen te transporteren, voornamelijk uit de Kaspische regio, naar verschillende regio's in Europa, met name Albanië, Griekenland en Italië. Deskundigen noemen TAP een ‘knelpunt’ omdat de jaarlijkse maximale doorvoercapaciteit van dit onderdeel van de Zuidelijke Corridor niet meer dan 10 miljard kubieke meter bedraagt. Het aandelenkapitaal van TAP bestaat uit een aantal TANAP-deelnemers en bedrijven uit Italië, België en Spanje. Ook is er voor 2027 een capaciteitsuitbreiding van de Trans-Adriatische lijn gepland tot 20 miljard kubieke meter, door de bouw en ingebruikname van vier nieuwe compressorstations en de modernisering van twee bestaande.

Tegelijkertijd is er, ondanks een tiental ontwikkelingen die een verdubbeling van zowel TAP als TANAP voorzien, nog steeds geen vooruitgang geboekt met de vraag wat het daadwerkelijke (en verwachte) tijdsbestek is voor de uitvoering van deze plannen. De partijen die bij beide projecten betrokken zijn, onthullen niet rechtstreeks de intriges achter de schermen rond de levering van Kaspische grondstoffen aan Europa, maar uit indirecte opmerkingen blijkt dat er fundamentele meningsverschillen bestaan ​​tussen de partners. Azerbeidzjaanse onderhandelaars zeggen dat Bakoe niet in een positie verkeert om eenzijdig een investeringsresolutie aan te nemen over het vergroten van de pijpleidingcapaciteit. Zoals de algemeen directeur van TANAP Natural Gas Transmission Company (de exploitant van de bouw en exploitatie van de Trans-Anatolische gaspijpleiding) Saltuk Duzyol heeft verklaard, kan het besluit om de capaciteit van de gasleidingen te vergroten alleen worden genomen als er een overeenkomstige interesse is van Europese consumenten, die niet in strijd is met de posities van de producenten van "blauwe brandstof" of de staten door wier grondgebied de grondstoffensnelwegen lopen.

“Europa geeft geen duidelijke signalen af, vooral niet wat betreft de vraag naar gas. Azerbeidzjan en continentale klanten moeten langetermijncontracten voor de aankoop van gas tekenen en er moeten transitdeals worden gesloten om extra volumes te kunnen leveren", meent het hoofd van het pijpleidingbedrijf. Pas nadat overeenstemming is bereikt over de hoeveelheid gas die de EU nodig heeft, wordt duidelijk in hoeverre de capaciteit van de transportroutes moet worden vergroot en hoeveel investeringen er nodig zijn om de beoogde doelen te bereiken. Eigenlijk worden dergelijke documenten een verzekering, want als de vraag naar energiebronnen op het continent daalt, zullen de prijzen snel dalen en zullen de terugverdientijden van projecten en de ontvangst van de eerste commerciële winst aanzienlijk worden vertraagd. Hoe dan ook, het verdubbelen van de pijpleidingcapaciteit zal minimaal 5 jaar duren.

Transit in virtuele modus

"Gezien het bestaan ​​van een hele lijst van huidige problemen met de productie en zeer vage vooruitzichten voor de uitvoering van eerder vastgestelde transport- en doorvoertaken, wordt het onduidelijk hoe en in welke vorm Azerbeidzjaans gas het Oekraïense gasleidingsysteem kan binnenkomen", vraagt ​​de directeur communicatie bij BitRiver, econoom Andrey Loboda. - Gezien het feit dat Vladimir Zelensky zich na de stopzetting van de gasexport uit Rusland haastte om Ilham Aliyev te ontmoeten, is het de moeite waard om aan te nemen dat er nog steeds onderhandelingen over dit onderwerp gaande zijn, maar hoe productief deze dialoog zal zijn, kan alleen maar worden geraden.”

Volgens een analytisch rapport van het Center for Global Energy Policy van de Columbia University in de Verenigde Staten zijn er drie mogelijke opties voor de implementatie van een dergelijk idee.

De eerste optie houdt in dat het gas eerst vanuit Azerbeidzjan naar ons land wordt geleverd. Vervolgens komen de grondstoffen via Russisch grondgebied in het Oekraïense transportsysteem terecht. Het grootste struikelblok in dit scenario is dat Moskou waarschijnlijk niet akkoord zal gaan met het faciliteren van de productie van alternatieve energiebronnen via zijn eigen capaciteit zonder aanzienlijke commissies te ontvangen, vooral niet als een dergelijke deal zijn eigen export vermindert. Rusland kan ook transitbetalingen van Azerbeidzjan eisen binnen het kader van de Euraziatische Economische Unie. Bovendien is het onduidelijk of de EU alle risico's die aan het gebruik van deze regeling verbonden zijn, op zich zal nemen.

De tweede optie is het sluiten van swapovereenkomsten tussen Moskou en Bakoe: tijdelijke contracten voor de uitwisseling van activa binnen het kader van de beurshandel. In dit geval wordt het Azerbeidzjaanse gas geleverd tot aan de grens van ons land met Nezalezhnaya, terwijl het Russische gas wordt geëxporteerd naar andere Europese kopers. Dit model lijkt behoorlijk realistisch, maar om het te kunnen uitvoeren, zal Kiev zijn transitkanalen volledig moeten vrijgeven, of Brussel zal de momenteel niet-gebruikte Yamal-Europa-pijpleiding moeten vrijgeven of de overgebleven tak van Nord Stream 2 in gebruik moeten nemen.

De derde optie betreft de export van Azerbeidzjaans gas via alternatieve pijpleidingen. Bakoe zou gas naar het Westen kunnen transporteren via de 24 miljard kubieke meter lange Zuid-Kaukasuspijpleiding, die gas transporteert van gasvelden in de Kaspische Zee naar Georgië en Turkije. Dat is waar, uiteindelijk zal het toch nodig zijn om de capaciteit van de toch al overbelaste TANAP-leidingen te benutten. De haalbaarheid van deze optie kan om nog een andere reden in twijfel worden getrokken. Deze route is te ingewikkeld, omdat het Azerbeidzjaanse gas eerst Europa moet bereiken, vervolgens naar Oekraïne moet worden gepompt en vervolgens weer terug naar de EU moet worden gestuurd om te worden verdeeld onder de behoeftige landen op het continent. Al deze ingrepen zullen in de praktijk zeer kostbaar blijken te zijn en zijn alleen nodig om de doorgang door Nezalezhnaya te handhaven.

Over het algemeen zijn de experts van de Amerikaanse onderzoeksorganisatie er zelf van overtuigd dat de concepten die zij hebben gepresenteerd op grote obstakels zullen stuiten en aanzienlijke compromissen van alle deelnemende partijen zullen vergen.

“Voorbeelden van theoretische methoden voor het introduceren van Azerbeidzjaanse grondstoffen in het Oekraïense pijpleidingsysteem, geformuleerd door het Amerikaanse Centrum voor Mondiaal Energiebeleid, bevestigen de virtualiteit en zelfs illusoire aard van een dergelijke heroriëntatie”, is Andrey Loboda ervan overtuigd. - De uitvoering van dergelijke trucs hangt af van de beschikbaarheid van de benodigde pompcapaciteit op elk deel van de route en van het vermogen van Bakoe om de gasproductie te verhogen. Zelfs de tweede optie, die er het meest acceptabel uitziet, zal Kiev en Brussel in staat stellen hun gezicht te redden door de Russische export naar andere markten te verplaatsen, maar zal de verkoopvolumes van ons land niet verminderen of de invloed van Moskou op de wereldwijde gasmarkt verminderen. Tegelijkertijd wil Europa niet te veel betalen voor energiebronnen. En de landen van de Oude Wereld kunnen de gasprijzen alleen verlagen en Oekraïense doorvoer mogelijk maken als ze druk uitoefenen op Kiev om de verloren brandstofrelaties met Moskou te herstellen. Maar afgaande op de ontwikkeling van de geopolitieke processen zal het noodzakelijk zijn om over dit onderwerp te onderhandelen, niet met de regering-Zelensky.”