Graf van Maya-heerser ontdekt in Belize. Vondst werpt nieuw licht op de oude wereld van Meso-Amerika.

De ongeveer 1700 jaar oude tombe bevatte het lichaam van een heerser, begraven met rijke meubels, wat getuigt van zijn uitzonderlijke positie. Archeologen ontdekten onder andere een zeldzaam mozaïeken dodenmasker van jadeïet, luxueuze sieraden zoals oorbellen van dezelfde steen, schelpen van de Pacifische kust en talloze keramische vazen met een symbolische betekenis. Sommige van deze vazen hadden de vorm van dieren – uilen, apen en de kenmerkende neusbeer – zoogdieren die leken op een kruising tussen een wasbeer en een maki.

Dit is de eerste ontdekking in zijn soort in Caracol, de grootste archeologische Maya-vindplaats in Belize. De heerser is geïdentificeerd als Te' K'ab Chaka, die de troon besteeg in 331 n.Chr. en volgens onderzoekers een dynastie stichtte die eeuwen zou duren. Caracol was destijds relatief klein, maar ontwikkelde zich uiteindelijk tot een enorm centrum met een bevolking van ongeveer 100.000 zielen. Net als veel andere Mayasteden werd het rond 900 n.Chr. verlaten.

Arlen Chase, die samen met zijn vrouw Diane Chase al meer dan 40 jaar opgravingen doet in Caracol, was een van de eersten die de tombe betrad. Hij wist aan de hand van de stijl van het aardewerk dat hij te maken had met een ongewoon vroege periode in de geschiedenis van de stad. De aanwezigheid van rode cinnaber – een mineraal dat geassocieerd wordt met elitaire begrafenissen – bevestigde de hoge status van de overledene. Het was echter het mozaïeken jade dodenmasker dat de ontdekking een heel andere dimensie gaf. "O mijn god, dit is zoveel belangrijker dan ik dacht," herinnerde Chase zich, volgens The New York Times.

Diane Chase, die prompt arriveerde van de Universiteit van Houston, bevestigde de uitzonderlijke aard van de vondst. De staat van bewaring van de resten trok ook de aandacht van de archeologen – antropologisch onderzoek toonde aan dat de heerser een hoge leeftijd bereikte voor zijn tijd, inclusief het verlies van al zijn tanden. "We hadden nog nooit eerder iemand gevonden die met zekerheid kon worden geïdentificeerd als de heerser van Caracol. Dat op zich was al ongelooflijk. En als je daar dan nog bij optelt dat hij de stichter was van een dynastie – dan is het echt een 'wow'", aldus de archeoloog.

Bijzonder intrigerend zijn de verbanden tussen de artefacten en andere vondsten uit Caracol, daterend uit het midden van de 4e eeuw. Een van de graven in die stad bevatte gecremeerde resten, groene obsidiaan uit Centraal-Mexico en een projectiel van een atlatl – een speerwerpapparaat dat typisch was voor de Teotihuacaanse cultuur. Crematie, kenmerkend voor de elite van deze oude metropool, was ongebruikelijk voor de Maya's.

Dit bewijs, aldus de Chases, wijst op contact tussen de Maya's en de inwoners van Teotihuacán, decennia vóór de beroemde "entrada" van 378 n.Chr., die door veel archeologen wordt beschouwd als het begin van de invloed van Centraal-Mexico in de Maya-laaglanden. Hoewel de afstand tussen Teotihuacán en Caracol bijna 1200 kilometer bedraagt, suggereren de vondsten dat deze contacten veel eerder bestonden. In de tijd van Te' K'ab Chaka kon zo'n reis te voet meer dan 150 dagen duren – tegenwoordig bijna 24 uur met de auto.

Archeologen wijzen hierop als bewijs voor een complex diplomatiek en handelsnetwerk, dat omschreven kan worden als een vorm van antieke globalisering. Steden die honderden kilometers van elkaar verwijderd lagen, waren zich niet alleen bewust van elkaars bestaan, maar onderhielden ook relaties – mogelijk via afgezanten, politieke allianties of de uitwisseling van goederen en ideeën. Deze conclusies komen overeen met het toenemende bewijs dat de Maya's een samenleving creëerden met geavanceerde politieke structuren en verbindingen tussen steden.

Niet iedereen is echter bereid deze interpretatie zonder voorbehoud te accepteren. Dr. Gary Feinman van het Field Museum in Chicago erkende de baanbrekende ontdekking en merkte in een interview met de New York Times op: "Ze hebben bewijs voor een connectie met Teotihuacán, maar het mechanisme van die connectie – of het nu via individuen of ideeën gaat – blijft onduidelijk. Hun interpretaties kunnen kloppen, maar ik zou het graag duidelijk gepresenteerd zien in een wetenschappelijke publicatie voordat ik ze volledig kan evalueren."

Dr. Rosemary Joyce van de Universiteit van Californië in Berkeley benadrukt ook dat er verder onderzoek nodig is, waaronder DNA- en isotopentests, die informatie kunnen verschaffen over de herkomst van de overledene, evenals gedetailleerd onderzoek van het keramiek, wat zal helpen bepalen of de potten werden geïmporteerd of lokaal werden geproduceerd op basis van buitenlandse modellen.

Volgens onderzoekers zullen de geschillen voornamelijk draaien om het aardewerk, de oorsprong ervan en de datering. Deze zullen cruciaal zijn voor het begrijpen van hoe en wanneer er contacten ontstonden tussen verre centra van de Meso-Amerikaanse beschaving.

Ondanks deze twijfels neigen steeds meer onderzoekers naar het idee dat de contacten tussen de Maya's en andere beschavingen – waaronder Teotihuacán – uitgebreid en langdurig waren. Dr. Joyce concludeert: "Het is veel waarschijnlijker dat Teotihuacán relaties met meerdere plaatsen tegelijk zocht dan dat het slechts één stad bereikte en plotseling alles veranderde."

Ondertussen is het Belize Institute of Archaeology van plan om enkele artefacten uit de tombe tentoon te stellen, en de aanleg van een nieuwe weg naar Caracol zal de vindplaats beter toegankelijk maken. Zoals de directeur van het instituut, Dr. Melissa Badillo, benadrukt, voegt de vondst een compleet nieuwe dimensie toe aan de vindplaats.