– Waar de lucht kalm is – interview met Katarzyna Komar-Macyńska, directeur van het Stad met een Rivier Festival

Medio augustus van dit jaar organiseert de Unie van Oekraïners in Polen, afdeling Przemyśl, een literair festival genaamd "Stad met een Rivier". De slogan van de eerste editie: rand / ontmoetingspunt / overgang. Wat zijn de uitgangspunten van het plan?

– Het festival zal sterk verbonden zijn met Przemyśl. Wij gaan ervan uit dat het een nieuwe kans zal zijn voor de ontwikkeling van deze unieke stad aan de rivier. We zouden graag zien dat het een positieve boodschap over Przemyśl oplevert en de aandacht trekt van mensen die geïnteresseerd zijn in literatuur in Polen en Oekraïne. Przemyśl ligt aan de grens. We willen er niet voor weglopen. We willen erover praten. Op zoek naar verhalen die ons in staat stellen de grens beter te begrijpen. Deze drie woorden: rand, knooppunt, doorgang zijn verschillende synoniemen van dit woord. Rand, een synoniem voor crisis. Iets moeilijks. Vooral sinds 2022 zijn we een plek die veel mensen in Polen associëren met een humanitaire crisis. Voor Oekraïners daarentegen is het de rand waarachter vrede begint. Waar een vredige hemel is, een veilige plek om je te verschuilen, waar je kunt slapen, rusten. Als het op de kruising aankomt, zijn er al die momenten waarop we elkaar ontmoeten en dat is niet altijd gemakkelijk. Wij in Przemyśl weten dat maar al te goed. Veel dingen kunnen een scheiding betekenen wanneer Polen en Oekraïners elkaar ontmoeten. Bijvoorbeeld een moeilijke geschiedenis. Wat voor ons vooral belangrijk is, is het gesprek, het overwinnen van moeilijke momenten. Het is belangrijk om aan onze kinderen te denken, aan de toekomst. Om na te denken over het niet herhalen van fouten. Dat we iets goeds van elkaar willen leren en samen willen bouwen. En hier komen we soepel op het woord: transitie. Dat wil zeggen, op de stem van hoop. Ondanks het feit dat we in moeilijke tijden verkeren, en er verschillende crises om ons heen woeden, en er oorlogen aan de gang zijn, willen we praten over hoe we ons de realiteit en de toekomst niet alleen in sombere kleuren voorstellen.

Het evenement vindt plaats aan beide zijden van de San. Wat willen de organisatoren van het festival de bewoners precies meegeven?

– Ik hou van Przemyśl, onder andere omdat er een pittoreske rivier door het stadscentrum stroomt. Toen ik naar Przemyśl verhuisde, keek ik altijd met fascinatie naar de San. Een stad met een rivier heeft grote magie. Wij zijn wat verder van die rivier afgedreven. Ons evenement maakt deel uit van de strategie van de stad: Open Podium – in ons geval wordt het een literair podium. Er zijn steden zoals Wisła, Kazimierz Dolny, Szczebrzeszyn, vrij klein, vergelijkbaar met Przemyśl of zelfs kleiner. En één keer per jaar veranderen ze in buitengewone plekken die kunstenaars uit het hele land en daarbuiten verwelkomen. De sfeer van de stad en de artistieke geest komen samen. We willen dat het hier hetzelfde is. We willen dat het een leuk, vredig, familiefestival is in een open, interessante, mooie stad.

Vroeger was dat anders.

– Precies. Oude foto's tonen mensen die langs de kust lopen, volle stranden. Er gebeurde meer op de rivier dan nu. Met ons festival willen we onze rivier teruggeven aan de stad.

Festivalorganisatoren volledig. Van links op de bovenste rij: Andrzej Juszczyk, Julya Beretska, Igor Horków. In de onderste rij vanaf links: Tomasz Trasowski, Lila Kalinowska, Anna Natalicz-Sawka, Katarzyna Komar-Macyńska.

U heeft toonaangevende auteurs en bekende auteurs uit Polen en Oekraïne uitgenodigd voor het festival. Andrzej Stasiuk zal een van de gasten zijn. Wie heeft zijn deelname nog meer bevestigd?

– Bijvoorbeeld Witold Szabłowski, die in zijn werk moeilijke kwesties rond de Pools-Oekraïense betrekkingen aankaart. Małgorzata Rejmer, een vooraanstaand Pools journaliste. Weronika Kostyrko, auteur van een baanbrekende biografie van Rosa Luxemburg. Inga Iwasiów, die schrijft over vrouwelijkheid, identiteit en de Pools-Duitse grens. Er zullen schrijvers zijn die het thema Rusland aansnijden, waartoe we geen toegang hebben vanwege de isolatie en agressie jegens Oekraïne en dat we steeds minder begrijpen. Paweł Reszka en Kuba Benedyczak zullen hierover praten. Tomasz Szerszeń zal er ook zijn, die in zijn boek inging op hoe we de oorlog in Oekraïne zien. Samen met Mariczka Paplauskajte, een Oekraïense journaliste, zullen ze nadenken over hoe we over de oorlog kunnen praten? Hoe we die kunnen herinneren? Monika Sznajderman en Aneta Prymaka-Oniszk zullen er ook zijn. Ze zullen verhalen delen over familiegeschiedenissen met een minderheidscontext, waaronder Joodse en Wit-Russische. En tot slot zijn er Oekraïense schrijvers. Onder hen de toonaangevende schrijver Andriy Lubka uit Oezjhorod, die over de grens schrijft, omdat Oezjhorod een grensstad is. Anastasia Levkova, die over de Krim schrijft. Tamara Duda, auteur van het boek "Córeczka" over de Donbas en de oorlog. Dit is natuurlijk geen complete lijst, maar slechts een korte samenvatting. Daarnaast hebben we ook een aanbod voor kinderen en ouders.

Precies. Naast literaire bijeenkomsten plannen jullie nog veel meer attracties. Op wie richten jullie je festivalaanbod?

- Voor mensen die Przemyśl een warm hart toedragen, is het belangrijk dat deze stad zich ontwikkelt, die het goed met haar voor hebben en mensen willen ontmoeten die ze kennen van televisie en boeken. Daarnaast is het ochtendprogramma gericht op gezinnen en kinderen. We garanderen plezier met literatuur op de achtergrond. Dit wordt onder andere verzorgd door Justyna Bednarek, die een prachtige boekenreeks schreef over de avonturen van stoute sokken die een paar kwijt zijn, een zeer populaire kinderboekenserie. Grzegorz Kazdebke, een absoluut toonaangevende auteur van kinderboeken, is er ook. Ook Oekraïense auteurs van kinderliteratuur komen naar ons toe.

Is het festival een eenmalig evenement?

– We realiseren het festival dankzij financiering van het Poolse Ministerie van Cultuur en Nationaal Erfgoed. Dit is een grote eer en onderscheiding voor ons. We hebben geld voor twee edities, de eerste vindt dit jaar plaats, de tweede in 2026. Het festival maakt deel uit van het project "Stad, rivier, thuis. Literaire ruimtes in Przemyśl". Het project omvat ook bibliotheeklessen en workshops gerelateerd aan onze bibliotheek in het Oekraïense Huis, waarvoor we u van harte uitnodigen.

In hoeverre zal het festival volgens u bijdragen aan het begrip tussen Polen en Oekraïne?

– Ik geloof echt in zo'n toenadering, niet alleen binnen de context van het festival, maar binnen alle activiteiten die we in het Oekraïense Huis ondernemen. Voor mij persoonlijk is dit het belangrijkste doel. En het allerbelangrijkste: Przemyśl is een stad waar we elkaar ontmoeten, Polen en Oekraïners, gemeenschappelijke verhalen creëren, met elkaar kunnen praten, elkaar respecteren en moedig vooruitkijken.

Arthur Wilgucki