Suïcidaal door je cyclus: dit is de onbekende aandoening PMDD

Catherine Martens van Care for Women. Eigen foto

Iedere maand opnieuw verliezen vrouwen met PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder) tijdelijk grip op hun mentale gezondheid. Angst, paniek, somberheid of agressie overspoelen hen, vaak zó heftig dat ze zichzelf niet meer herkennen. Zodra de menstruatie begint, klaart de lucht en is het alsof er niets aan de hand was. Maar dat was het wel.

Metro spreekt met Catherine Martens, directeur van Care for Women, de organisatie die zich inzet op het gebied van hormonale problemen bij vrouwen.

PMDD treft naar schatting 5 tot 8 procent van de vrouwen in Nederland en toch blijft de aandoening vaak onopgemerkt. De symptomen lijken op PMS, maar de uitwerking is veel ingrijpender.

Bij PMS (premenstrueel syndroom) overheersen doorgaans lichamelijke klachten: rugpijn, migraine, vocht vasthouden, gespannen borsten of hormonale migraine. Ook daardoor kunnen vrouwen volledig uit balans raken, schreef Metro al eerder.

Daarnaast kunnen mentale klachten optreden, zoals stemmingswisselingen of prikkelbaarheid, maar die zijn meestal milder van aard dan bij PMDD. Bij PMDD daarentegen raken vrouwen mentaal flink ontregelt. Ze kampen met angstaanvallen, plotselinge paniek, huilbuien, woede-uitbarstingen en soms zelfs suïcidale gedachten.

„We weten uit onderzoek dat ongeveer 30 procent van de vrouwen met PMDD ten minste één keer een suïcidepoging doet”, zegt Martens. „En dat is nog los van de vrouwen die dagelijks worstelen met gedachten over zelfdoding en zelfbeschadiging.”

De impact is dus veel groter dan simpelweg wat ‘last van je hormonen’ hebben. Toch krijgen veel vrouwen geen adequate hulp of worden verkeerd gediagnosticeerd. „Vrouwen met PMDD worden vaak niet serieus genomen. Ze krijgen te horen dat het stress is, worden gediagnosticeerd met een bipolaire stoornis of krijgen antidepressiva voorgeschreven. Maar de echte oorzaak — een overgevoeligheid voor stijgende en dalende hormonen – wordt zelden onderzocht”, zegt Martens. PMDD is meer dan wat stemmingswisselingen, het is een cyclus-gerelateerde en neuro-endocriene aandoening.

De klachten bij PMDD ontstaan meestal in de tweede helft van de menstruatiecyclus, tussen de eisprong en de eerste dag van de menstruatie. Dit is de fase waarin zowel oestrogeen als progesteron snel dalen. Hoewel deze hormoonschommelingen natuurlijk zijn, reageren sommige vrouwen daar extreem gevoelig op.

„Hormonen werken als een orkest”, legt Martens uit. „Een sterke daling van oestrogeen en progesteron kan bijvoorbeeld ook andere hormonen uit balans brengen. Zo kan het invloed hebben op stresshormonen zoals cortisol, maar ook op slaaphormonen, insuline en zelfs neurotransmitters, zoals het gelukshormoon serotonine en dopamine. Hormonen zijn met elkaar verbonden.”

Op celniveau verandert er bij PMDD iets in de hersenen, met als gevolg een forse ontregeling. Dan helpt het weinig om te zeggen: ‘Het gaat wel weer over’. Dat is nadrukkelijk niet zo: PMDD is geen tijdelijk probleem. Het is vaak een chronische aandoening, die verergert na een zwangerschap en pas afneemt rond de overgang.

De eerste en belangrijkste stap in de aanpak van PMDD is volgens Martens verrassend eenvoudig: herken en erken je klachten. Veel vrouwen hebben jarenlang niet door dat hun klachten cyclisch zijn. Pas als ze de ernst en het patroon op papier zien, valt het kwartje.

Daarom adviseert Care for Women om gedurende twee tot drie maanden dagelijks een klachtenoverzicht bij te houden. Niet alleen of de klacht aanwezig is, maar ook hoe ernstig deze is: licht, hinderlijk, of ronduit ontwrichtend.

Dat dagboek vormt de basis voor een eventuele diagnose. Het laat patronen zien, bijvoorbeeld dat klachten altijd beginnen na de eisprong of verergeren bij stress. En het helpt om het onderscheid te maken tussen PMDD en andere problemen, zoals een burn-out of depressie. „We zien vrouwen die zeggen: ‘Ik heb een depressie, maar het voelt niet als een depressie.’ En vaak hebben ze gelijk. Het voelt anders omdat het echt iets anders is.”

Bij Care for Women wordt niet gewerkt met één vast behandelprotocol. Elke vrouw is anders, en dus ook de behandeling. Soms ligt de oorzaak en ernst van de klacht duidelijk in de veranderende hormoonbalans, soms speelt voeding, stress of slaaptekort ook een rol. Daarom begint ieder traject met inzicht in het totaalplaatje. Martens: „Hoe ziet je cyclus eruit in relatie tot je klachten? Heb je ook te maken met voedingstekorten, zoals een tekort aan vitamine D, B6, magnesium of ijzer? Hoe functioneert je stresssysteem? Wat is je slaapritme en suikerbalans?”

Bij ernstige mentale klachten, zoals depressie of suïcidale gedachten, volgt een doorverwijzing naar de huisarts of psycholoog voor aanvullende hulp. Als hormonale gevoeligheid de kern is, dan wordt gericht gewerkt aan leefstijl iin combinatie met suppletie en hormonale ondersteuning.

„Er is geen wonderpil,” benadrukt Martens. „Je moet samen aan de slag, want de klachten zijn te divers. Sommige vrouwen hebben door verkeerde voeding onvoldoende bouwstoffen om voldoende hormonen aan te maken. Of hun lichaam kiest door veel stress voor de aanmaak van cortisol, wat de aanmaak van progesteron onderdrukt en waardoor andere systemen op slot gaan.”

Daarom biedt Care for Women het VitalFem-programma aan: een 12-weken traject waarin vrouwen hun eigen hormonale systeem leren begrijpen. Aan bod komen onder andere voeding, beweging, slaap, cyclusbewustzijn, stressreductie en vele praktische tips om zelf klachten te verminderen.

De kracht van zo’n traject zit in het zelfinzicht. Want wie snapt hoe haar lichaam werkt, wordt minder snel overstemd door zorgverleners en staat sterker in haar schoenen.

Er zijn helaas nog altijd hardnekkige misverstanden over PMDD. Het wordt afgedaan als aanstellerij of zelfs bestempeld als ‘marketing van de farmaceutische industrie’. Martens wijst erop dat dat bij PMS in het verleden ook het geval was, terwijl dat nu serieuzer wordt genomen. Gelukkig verandert dat beeld langzaam. Podcasts, voorlichting en wetenschappelijk onderzoek zorgen voor meer bewustzijn. Vrouwen durven steeds vaker te zeggen: ‘Dit klopt niet. Dit is niet wie ik ben.’

Voor Martens is het duidelijk: „We moeten stoppen met zeggen: ‘Leer er maar mee leven.’ Als je uitrekent hoeveel dagen per jaar – of per leven – je hierdoor ontregeld bent, besef je: dit is niet normaal. En je hoeft het niet normaal te vinden.”

PMDD is een aandoening waarvoor professionele begeleiding nodig is. De eerste stap is simpel: herken het patroon. De tweede stap is: zoek hulp. En de derde: neem je lichaam serieus. Martens: „Je hebt het niet verzonnen. Het gebeurt in je lijf. Je hebt er alleen nog geen grip op, maar dat kan veranderen.”

Denk jij aan zelfdoding? Je bent niet alleen. Neem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via www.113.nl of bel 113 (lokaal tarief) of 0800-0113 (gratis).