Lichaamsgericht psychotherapeut Luc Jansen waarschuwt voor chronische stress en leert je het te herkennen

Stress hoort nu eenmaal bij het leven, benadrukt de Belgische lichaamsgericht psychotherapeut Luc Jansen (54). Maar als je stress niet kunt reguleren, kan stress toenemen en uiteindelijk chronisch worden. Met allerlei klachten tot gevolg. Jansen legt uit hoe je chronische stress herkent én hoe je dat stresslevel in de toom houdt.

Jansen benoemt dat lichaam en geest ‘onlosmakelijk’ met elkaar in verbinding staan. Iets dat we volgens hem in de westerse wereld nog weleens over het hoofd zien. „Naast de opleidingen die ik volgde, had ik een brede nieuwsgierigheid. Ik zat graag met mijn neus in de boeken en interesseerde me voor psychologie, fysiologie, filosofie, oosterse geneeswijzen, esoterie en werken met het lichaam. Zaken die een brede kijk geven op het mens-zijn. Ik merkte al vrij snel dat mensen zich aanzienlijk beter gingen voelen wanneer ze inzicht kregen in hun eigen stresspatronen.”

Hij vervolgt: „Door hen te ondersteunen bij het ontwikkelen van meer (lichaams)bewustzijn, konden ze leren om gepaster en effectiever te reageren op uitdagingen. Onze westerse denkwijze richt zich vooral op de mind. Doordat ik me richtte op lichaamswerk in combinatie met gesprek, kon ik vertalen wat het lichaam probeerde te vertellen. Iets wat veel duidelijker is dan wat alleen de geest al dan niet weet.

Daarom moedig ik aan om lichaam en geest aan te spreken. Bij zowel het onderhouden van gezondheid, bij kleinere klachten, maar ook het helen van trauma. Ons lichaam is een database van eerdere ervaringen en gedachten. Ons lichaam heeft een eigen geheugen, los van het brein.” Eerder sprak de Belgische gezondheidswetenschapper en fysiotherapeut dr. Len de Nys tegen Metro over het gevaar van chronische ontsteking in ons lichaam.

In zijn boek Je lichaam wil je iets vertellen leert Jansen hoe je minder stress kunt ervaren. „Stress is een natuurlijke reactie, maar als we er niet tijdig mee omgaan en de stress niet reguleren, kan dit schadelijke effecten hebben op zowel ons lichaam als onze geest. Het woord stress wordt tegenwoordig veel gebruikt. Maar stress is iets wat onlosmakelijk bij het leven hoort. We hebben het namelijk nodig om ons in beweging te brengen. Zonder stress zijn wij lamzakken”, zegt Jansen op z’n Vlaams.

„Zonder stress verleggen we geen grenzen, zijn we niet creatief of veerkrachtig. We hebben stress nodig. Maar als we er niet goed mee omgaan, ontstaan er vaak nare klachten. In het ergste geval wordt de stress chronisch en zet het zich diep in ons lichaam vast. Stress kan ons tot mooie prestaties aanzetten. Het is aan ons om erachter te komen wat we nodig hebben om goed met stress om te gaan en onze taken toch goed te volbrengen.”

Die omgang met stress, hangt volgens de psychotherapeut af van twee belangrijke zaken. „Jezelf tot rust leren brengen (zelfregulatie) of hulp zoeken bij een veilige ander (co-regulatie). Wat veel mensen niet weten, is dat co-regulatie eigenlijk vóór zelfregulatie komt. Co-regulatie betekent dat je een ouder, opvoeder, partner, vriend, docent of therapeut opzoekt, die je kan begeleiden om meer rust in je lichaam te ervaren. Door deze steun leer je als individu ook jezelf beter te reguleren.”

Jansen vervolgt: „Dat is belangrijk, want stress haalt je lichaam letterlijk overhoop. Je ervaart onder andere blokkades, kopzorgen, je hartslag neemt toe, je hebt minder focus, slaapt slechter, je spijsvertering neemt af en je ademhaling wordt sneller. Allemaal onaangename processen die zich in je lichaam afspelen.”

Maar wanneer wordt stress chronisch? „Een normale staat van zijn, kent het ritme van dag en nacht: actief en dan weer ontspannen. We leven tussen deze tegenpolen. Soms raakt dat biologische ritme verstoord en hebben we meer inspanning of juist meer rust nodig. Gebeurt dat te lang of te veel, dan gaat het niet goed. Lig je de hele dag in bed? Dan ervaar je geen stress, maar het is niet hoe het leven bedoeld is en je zult vanuit deze disbalans waarschijnlijk klachten ontwikkelen. De meeste mensen in deze maatschappij echter het tegenovergestelde: te veel activiteit en inspanning. Door te veel inspanning raken we uit balans. Te intens, te zwaar of te fel, ‘te veel’ is nooit goed.”

Jansen legt uit aan welke signalen je chronische stress herkent. „Eén daarvan is een structureel ontevreden gevoel. En dan heb ik het niet over een slechte dag, maar een fundamenteel gefrustreerd, boos, opgejaagd, ‘het kan me niks schelen’-gevoel. Dat wakkert vaak ook extreem denken aan, oftewel in extreme beslissingen of politieke keuzes. De boel is uit balans. Een ander signaal zijn lichamelijke ongemakken die steeds terugkeren. Ontpanningshoofdpijn is er zo eentje bijvoorbeeld. Je hebt de hele week gewerkt, zaterdag gesport en huishoudelijke taken gedaan en elke zondagochtend heb je hoofdpijn. Ervaar je een klachten die continu terugkomen? Dan moet je daar naar leren luisteren. Je lichaam wil je, zoals de titel van mijn boek zegt, iets vertellen.”

De psychotherapeut vervolgt: „Nog een signaal is hoe we omgaan met intermenselijke relaties. Hoe sta je tegenover jezelf en anderen? Ben je bijvoorbeeld een pleaser of eerder grenzeloos? Ook daar kan een disbalans in te herkennen zijn.”

Overigens benadrukt Jansen dat geen enkel mens constant in balans is. „Maar als je dat wel bent, ervaar je rust, kun je gebalanceerde beslissingen nemen, pauzes inlassen, overwegen, nuance aanbrengen, kiezen voor hoofdzaken in plaats van bijzaken, laat je je niet verleiden tot extreme gevoelens en weeg je af wat belangrijk is. En ja, iemand die grotendeels in balans leeft, heeft ook slechte dagen en ervaart ook pijn. Maar hij of zij heeft meer veerkracht en vertoont volwassen gedrag.” Eerder sprak ook psycholoog Coert Visser over veerkracht tegen Metro en hoe je kunt leren om tegenslagen te benutten.

Volgens Jansen zijn wij mensen geneigd om lichaam en geest te willen splitsen. „Maar alles is met elkaar verbonden. Het opsplitsen heeft overigens ook voordelen, want het is bijvoorbeeld fijn dat een dokter vakkennis heeft, en als ik mijn been breek, dat been recht kan zetten. Dan kan ik mediteren wat ik wil om in balans te komen, maar het is toch echt de dokter die moet ingrijpen. Maar het is echter belangrijk dat we niet vergeten dat ons lichaam een heel systeem is, wat we ook in zijn geheel moeten bekijken.”

In zijn boek benadrukt Jansen dat emotie en gevoel niet hetzelfde zijn en dat onderscheid is volgens hem belangrijk om te onthouden. „Emoties zijn de golven die je bovenop de oceaan ziet. Maar wat onder de oppervlakte zit, heeft een andere stroming. De golven zijn soms hoog en soms kabbelend. Maar het diepere deel van de oceaan beweegt minder en is stabieler, dat is ons gevoel. Deze stabiliteit is cruciaal: daar wordt volwassen gedrag geboren, in ons gevoel. Emotie daarentegen is instinctief. Gebaseerd op het vechten-vluchten-bevriezen principe reageren we bij stress automatisch met één van deze overlevingsresponsen. Het probleem ontstaat wanneer we vastzitten in deze reacties zonder ons daarvan bewust te zijn.”

Dan trigger je volgens de psychotherapeut het zogenoemde innerlijk kind- en innerlijk ouder-model. Ook daar geeft hij meer uitleg over. „Eigenlijk moeten die twee niet aan het stuur van je spreekwoordelijke auto zitten.”

Jansen schetst weer een voorbeeld: „Stel het is 11.00 uur en ik heb zin in ijs. Mijn innerlijke kind wil nu ijs eten en directe bevrediging ervaren. De innerlijke ouder is degene die altijd gelijk heeft, waarschuwt en vertelt mij over regels, structuren, wetten en allerlei opgedane inzichten. Die innerlijke ouder vertelt mij: ‘Luc, je gaat toch niet om 11.00 uur ijs eten, dat is slecht voor je’. De innerlijke ouder verbiedt en kadert. En dan is het de beurt aan de volwassene in mij. De volwassene in mij luistert naar beide stemmen en brengt nuance: ‘Oké, ik heb echt zin in ijs, maar 11.00 uur is daar inderdaad geen geschikt tijdstip voor. Als ik na de lunch nog steeds zin in ijs heb, dan koop ik er eentje. Of ik koop uit mijn werk ijs voor mij en mijn gezin’. Volwassen gedrag maakt een passend compromis.”

Bewustzijn is volgens Jansen de ‘gouden sleutel’ om het innerlijke kind of de innerlijke ouder niet de overhand te laten nemen. „Bij hoofdpijn op zondag geeft je lichaam een signaal. Bewustzijn betekent begrijpen dat hoofdpijn een reden heeft, we zijn immers niet geboren met hoofdpijn. Wat kun je doen aan die hoofdpijn? Daarin heb je een acuut bewustzijn en duurzaam bewustzijn. Bij een acuut bewustzijn pak je bijvoorbeeld een pijnstiller. Maar met een duurzaam bewustzijn ga je meer nadenken: wat kan ik fundamenteel doen? Minder drinken in het weekend? Eerder naar bed? Minder hard werken of meer pauzes inlassen? Vaker naar het strand of de natuur in? We moeten leren herkennen en bewust worden dat we in die emotie, oftewel fight-flight-freeze-overlevingsmodus, zitten en pijn ervaren. Dat is niet erg, maar wat kun je er hier en nu aan doen? En dan kun je kiezen voor co-regulatie of dat duurzame bewustzijn aanzwengelen.”

Jansen geeft een oefening om meer bewustzijn te creëren. „Vraag aan een aantal veilige mensen uit je omgeving om een aantal eigenschappen van jou op te schrijven. Bijvoorbeeld vijf goede eigenschappen en vijf slechte en doe dat eerlijk. Daarmee kun je kijken wat de perceptie van anderen over jou is. Soms is dat confronterend, maar het is goed om je bewustzijn een nieuwe wending te geven. Met een vernieuwde blik op jezelf word je opnieuw bewust. Het bewustzijn wordt opnieuw aangewakkerd.”

Terug in balans komen dus, dat klinkt voor sommigen wellicht makkelijker gezegd dan gedaan. De lichaamsgericht psychotherapeut legt uit waar je kunt beginnen. „Wat kun je hier en nu doen om je opnieuw tevreden te voelen? Als ik dat aan mensen vraag, worden ze vaak even stil en geven zijzelf het juiste antwoord. Soms is het lastig om de dingen die je tevredenheid geven opnieuw, te integreren. Maar mensen weten heel goed wat ze nodig hebben om tevreden en kalm te zijn. En nee, dat is geen nieuwe auto. Tevredenheid hoort in ons systeem. Maar we zoeken het nog te vaak in externe zaken of afleiding. Het beste medicijn voor de mens is en blijft een ander mens. We kunnen niet alles alleen oplossen. Door bewustzijn te blijven ontwikkelen, zetten we telkens opnieuw een belangrijke stap. De bovengenoemde co-regulatie van een ander of een therapeut, blijft dat bewustzijn voeden.”

Wat brengt het om beter met chronische stress om te gaan en meer balans te krijgen? „Vreugde en gezondheid, voor zowel lichaam als geest. Natuurlijk kun je altijd ziek worden en uiteindelijk gaan we allemaal door genetica in combinatie met omgevingsfactoren, levensstijl of het natuurlijke verouderingsproces gewoon dood. Maar ook zieke mensen kunnen tevredenheid ervaren.” Dat vertelde eerder ook psycho-oncologisch therapeut Eveline Tromp aan Metro. Ze begeleidt ongeneeslijk zieke mensen met kanker of een andere levensbedreigende aandoening onder andere in hun laatste levensfase.

Jansen vervolgt: „Het gaat om waar we het meest naar verlangen: tevredenheid en een vorm van vrijheid. Dat je zelf kunt beslissen of je naar een afspraak gaat, ervoor kiest om in bad te gaan of te slapen, een gesprek wil met je moeder of een brief schrijft aan je vader. Ik vermijd heel bewust het woord ‘geluk’. Streven naar geluk? Daar kom je meestal bedrogen uit. Streven naar tevredenheid, dat is wat ik aanmoedig. Wat kan ik doen om meer tevreden te zijn? Stel die vraag maar wat vaker aan jezelf.”

Volgens een relatietherapeut kun je soms beter bij je partner blijven, dit is waarom

Bewegingswetenschapper: zo word je ‘fit zonder fratsen’