Onderzoek: dit is waarom vrouwen langer leven dan mannen

Dat vrouwen gemiddeld langer leven dan mannen is geen geheim. Deze trend is zichtbaar in vrijwel alle landen en door de geschiedenis heen. Hoewel het verschil in levensverwachting in sommige landen kleiner is geworden dankzij betere levensomstandigheden en medische vooruitgang, zal de kloof voorlopig niet verdwijnen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek.

Tussen mannen en vrouwen zijn heel wat verschillen. Vrouwen zouden emotioneler zijn (wat overigens niet blijkt te kloppen) en zouden beter tegen pijn kunnen. Dat zijn aannames, maar een feit is dat vrouwen doorgaans ouder worden dan mannen. Hoe komt dat precies? De oorzaken liggen diep in onze evolutionaire geschiedenis en komen ook bij andere diersoorten voor. Vrouwelijke zoogdieren leven gemiddeld twaalf procent langer dan mannetjes, en de manier waarop soorten paren speelt daarbij een belangrijke rol.

Bij vrijwel alle zoogdiersoorten, van bavianen en gorilla’s tot mensen, worden vrouwtjes gemiddeld ouder dan mannetjes. Bij veel vogelsoorten, insecten en reptielen, zijn de verhoudingen juist omgekeerd. Een belangrijke genetische verklaring is de zogeheten ‘heterogametische seksehypothese’.

Vrouwelijke zoogdieren hebben meestal twee X-chromosomen, terwijl mannetjes één X en één Y hebben. Twee X-chromosomen lijken bescherming te bieden tegen schadelijke mutaties. Bij vogels is dat anders: vrouwtjes zijn daar juist heterogametisch, met één Z- en één W-chromosoom.

Onderzoekers (het onderzoek verscheen in Science Advances) vergeleken de levensduur van 1176 vogel- en zoogdiersoorten in dierentuinen wereldwijd. Hun resultaten ondersteunen de hypothese dat twee X-chromosomen een voordeel opleveren. In 72 procent van de zoogdiersoorten leefden vrouwtjes gemiddeld twaalf procent langer dan mannetjes. Bij vogels was het patroon omgekeerd: in 68 procent van de soorten leefden de mannetjes gemiddeld vijf procent langer. Er bestaan wel uitzonderingen. Bij roofvogels zijn vrouwtjes bijvoorbeeld vaak groter én ouder dan mannetjes.

Naast genetica spelen voortplantingsstrategieën een grote rol. Door seksuele selectie ontwikkelen mannetjes manieren om op te vallen, zoals kleurrijke veren, baltsdansen of opvallende geluiden. Dat vergroot hun voortplantingskansen, maar kost energie en kan hun levensduur verkorten.

De gegevens bevestigen dat beeld. In polygame zoogdiersoorten, waar mannetjes fel concurreren om vrouwtjes, sterven mannen gemiddeld eerder dan hun vrouwelijke soortgenoten. Veel vogels zijn monogaam, waardoor de concurrentie lager ligt en de mannetjes relatief langer leven.

Ook de zorg voor de jongen speelt mee: de sekse die meer tijd investeert in het grootbrengen van jongen leeft vaak langer. Bij zoogdieren zijn dat meestal de vrouwtjes. Bij langlevende soorten zoals primaten is dit evolutionair gunstig. Als vrouwtjes blijven leven tot hun nakomelingen zelfstandig zijn, vergroot dat de overlevingskans van de soort.

Sommige verklaringen richten zich op de omgeving: roofdieren, ziektes of klimaat kunnen de verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes beïnvloeden. Om dit te onderzoeken keken de wetenschappers naar dieren in dierentuinen, waar zulke factoren grotendeels ontbreken. Ook daar bleven de verschillen in levensduur bestaan, al waren ze kleiner dan in het wild. Dat komt overeen met de menselijke situatie: dankzij medische vooruitgang is de kloof kleiner geworden, maar ze is niet verdwenen.

De onderzoekers concluderen dat verschillen in levensverwachting tussen mannen en vrouwen diep evolutionair bepaald zijn. Genetische factoren, seksuele selectie en ouderlijke rolverdeling werken samen om dit patroon te vormen. De omgeving kan het verschil verkleinen, maar niet wegnemen.

Het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen is dus niet alleen een gevolg van de samenleving waarin we leven, maar ook van miljoenen jaren evolutie. En dat betekent dat deze kloof, hoe klein of groot ook, waarschijnlijk nog lang zal blijven bestaan, voorspellen de onderzoekers.