Geneeskundestudenten doen soms zonder toestemming inwendig onderzoek bij narcosepatiënten: ‘Achteraf had ik spijt’

Hoewel het verboden is om vaginaal of rectaal onderzoek te doen bij narcosepatiënten zonder toestemming, blijkt dat in Nederland weleens voor te komen. Een enquête van Argos, die werd uitgevoerd onder 151 geneeskundestudenten, schetst een verontrustend beeld.

Een leertoucher is een inwendig onderzoek ter lering van de student. Dit rectale of vaginale onderzoek wordt niet als onderdeel van een behandeling uitgevoerd, maar puur om van te leren, op aanwijzing van de arts. Hiervoor is nadrukkelijke toestemming van de patiënt vereist, maar dat blijkt in de praktijk lang niet altijd te gebeuren.

In de Verenigde Staten ontstond vorig jaar nog een rel naar aanleiding van een onderzoek van de Universiteit van Yale wat betreft dit leertoucher. Uit het onderzoek kwam duidelijk naar voren dat leertouchers regelmatig zonder toestemming werden uitgevoerd bij patiënten onder narcose. Sindsdien is er in de VS een specifieke richtlijn ingevoerd die schriftelijke toestemming van de patiënt vereist.

Uit een enquête van Argos blijkt dat leertouchers zonder toestemming ook in Nederland voorkomen. Voor de enquête werden 151 Nederlandse geneeskundestudenten en artsen ondervraagd over hun opleidingsperiode. De vragen gingen expliciet over situaties waarin een inwendig (intiem) onderzoek plaatsvond, puur om van te leren.

Volgens Argos gaven 30 van de 151 deelnemers aan weleens een intiem onderzoek te hebben meegemaakt of gedaan bij een patiënt die onder narcose was, terwijl ze niet zeker wisten of daar toestemming voor was gegeven door de patiënt. Een klein deel (10 deelnemers) gaf aan zeker te weten dat er vooraf geen toestemming was gegeven door de patiënt.

Hoewel Argos benadrukt dat de aantallen laag zijn en de enquête niet representatief is, zijn de resultaten desondanks zorgelijk. Eén van de respondenten gaf aan dat ze maar liefst 15 keer een leertoucher zonder toestemming heeft meegemaakt. Een andere respondent schrijft: „De patiënt was onder narcose, voordat de operatie begon een vaginaal toucher doen als leermoment, niemand stond erbij stil of er wel toestemming voor was gegeven. Dit was tijdens mijn co-schap. Ik heb dit bijna dagelijks meegemaakt.”

Een andere respondent had een soortgelijke ervaring: „Voordat de operatie begon, terwijl de patiënt al wel onder narcose was, vroeg de chirurg mij om een rectaal toucher uit te voeren om de tumor te voelen en hiervan te leren. Ik voelde me hier niet comfortabel bij omdat de patiënt hier geen toestemming voor had gegeven. (…) Hier heb ik achteraf spijt van.”

Hoogleraar gezondheidsrecht Martin Buijsen van de Erasmus Universiteit vindt de resultaten van de enquête ‘verontrustend’. „We hebben nog geen exacte cijfers over de omvang in Nederland, maar elke keer is er één te veel. Het gebeurt blijkbaar toch redelijk vaak. Daar moet onderzoek naar komen.”