Welke invloed heeft het vetorecht van de VN op internationale conflicten?

Sinds de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 is het vetorecht in de VN-Veiligheidsraad een van de machtigste – en meest controversiële – instrumenten op het internationale toneel. Bedoeld als een mechanisme om te voorkomen dat eenzijdige beslissingen grote mogendheden treffen, bepaalt het veto al decennialang hoe grote internationale conflicten worden opgelost (of juist niet). Maar blijft het een instrument om evenwicht te bewaren, of is het een belemmering geworden voor multilaterale actie?

De VN-Veiligheidsraad bestaat uit 15 leden: vijf permanente leden met vetorecht – de Verenigde Staten, Rusland, China, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk – en tien roulerende leden zonder vetorecht. Om een resolutie van de Raad te laten aannemen, zijn ten minste negen stemmen vóór nodig, maar geen van de vijf permanente leden mag zijn vetorecht uitoefenen.

Dit betekent dat één enkele macht elke resolutie kan blokkeren , zelfs als de rest van de wereld die steunt. Het veto blokkeert niet alleen militaire beslissingen, maar ook humanitaire missies, sancties of zelfs verklaringen die mensenrechtenschendingen veroordelen.

Door de geschiedenis heen is het vetorecht duizenden keren gebruikt om nationale belangen of die van bondgenoten te beschermen . De Verenigde Staten hebben het vaak gebruikt om resoluties tegen Israël te blokkeren; Rusland heeft het gebruikt om sancties tegen Syrië of Oekraïne te blokkeren; en China heeft een veto uitgesproken over mensenrechtenkwesties in Birma en Hongkong.

Een van de meest controversiële recente gevallen was het Russische veto tegen resoluties met betrekking tot de invasie van Oekraïne , waardoor de VN geen concrete actie kon ondernemen om het conflict te stoppen. Deze situatie heeft de perceptie gevoed dat het veto een instrument van diplomatieke immuniteit is in plaats van een instrument voor mondiaal bestuur.

Voor veel landen en analisten ondermijnt het veto de legitimiteit van de VN . Wanneer een ernstig conflict uitbreekt dat niet kan worden opgelost omdat één land collectieve actie blokkeert, komt de geloofwaardigheid van de organisatie in gevaar. De oorlogen in Syrië, Gaza en Oekraïne hebben de beperkingen aangetoond van een systeem dat zo afhankelijk is van de belangen van vijf hoofdrolspelers.

Bovendien wordt het veto ervan beschuldigd een achterhaalde wereldorde te weerspiegelen , die gebaseerd is op de machtsverhoudingen na de Tweede Wereldoorlog en die de opkomst van machten als India, Brazilië, Duitsland en Japan negeert, die geen permanente stem of vetorecht hebben.

Degenen die het vetorecht verdedigen, stellen dat zonder dit recht de grootmachten nooit zouden hebben ingestemd met toetreding tot de VN, en dat de organisatie net als de Volkenbond ten onder had kunnen gaan. Het vetorecht zorgt ervoor dat geen enkele resolutie tegen een supermacht kan worden gebruikt, waardoor een directe confrontatie tussen kernmachten wordt voorkomen .

Bovendien wordt het beschouwd als een instrument dat onderhandelingen tussen belangrijke spelers afdwingt en impulsieve beslissingen vermijdt die wereldwijde conflicten zouden kunnen escaleren. In theorie bewaart het veto de vrede door gevaarlijke unilaterale acties te beteugelen.

Het idee om de Veiligheidsraad te hervormen wordt al decennialang bediscussieerd. Er zijn mechanismen voorgesteld zoals het beperken van het gebruik van het vetorecht in gevallen van genocide of oorlogsmisdaden, of het uitbreiden ervan met nieuwe regionale bevoegdheden. Elke wijziging vereist echter de goedkeuring van de vijf landen die al een vetorecht hebben. Dit heeft elk hervormingsvoorstel gevangen in een vicieuze cirkel van tegenstrijdige belangen .

Het vetorecht van de VN blijft een paradox: hoewel het collectief optreden in urgente crises verhindert, fungeert het ook als een bescherming tegen VN-besluiten die grootschalige oorlogen ontketenen. De invloed ervan op internationale conflicten kan niet worden onderschat, maar het vermogen ervan om ze effectief op te lossen wordt steeds meer in twijfel getrokken . In een multipolaire wereld die meer gelijkheid eist, zal het debat over de hervorming ervan een centrale kwestie blijven voor de toekomst van de internationale orde.