Een heroverweging van genocide: de juridische opvatting ervan is een groot probleem

Hoe delicaat is het dat de term genocide zijn juridische betekenis verliest? Waarom is het belangrijk om de definitie te bespreken en te heroverwegen, terwijl we wereldwijd met zulke afschuwelijke daden worden geconfronteerd?

Dit was de belangrijkste motivatie achter het panel "Gruweldaad en Uitroeiing", dat afgelopen woensdag werd gehouden in het Antiguo Colegio de San Ildefonso als onderdeel van het 39e colloquium georganiseerd door 17 Instituto de Estudios Críticos met als titel "Het clair-obscur waarin monsters worden geboren. Nadenken over het heden", waaraan van 16 tot en met 21 juni bijna 60 intellectuelen uit 12 landen deelnamen.

Het panel bestond uit twee sprekers die hun leven hebben gewijd aan de studie van genocide, geweld en rechtvaardigheid voor slachtoffers: Ximena Medellín Urquiaga (Mexico), doctor in de rechten aan de UNAM, onderzoeker bij CIDE en specialist in internationaal strafrecht, en Manuel Reyes Mate (Spanje), filosoof die onderzoek heeft gedaan naar historisch geheugen en de morele, ethische en epistemologische implementaties van barbarij.

Onvolledige, complexe en beperkte definitie

Ximena Medellín richtte zich tot de Finse jurist Martti Koskenniemi, die de wet bekritiseerde als "een onverantwoordelijk beroep". De spreker stelde dat "als advocaten we fundamentele kwesties vaak bespreken door te verwijzen naar juridische teksten, concepten en interpretaties ter onderbouwing van onze argumenten, in plaats van ze te omarmen als een zelfstandig beroep, met de publieke verantwoordelijkheid die daarmee gepaard gaat."

Medellín Urquiaga voegde daaraan toe: "Ik wil breken met de logica die Koskenniemi ons verwijt door mijn standpunt te verduidelijken voordat ik de discussie over het concept van genocide bespreek: als persoon verwerp en veroordeel ik de criminele acties tegen het Palestijnse volk; als professional sluit ik mij aan bij degenen die bevestigen dat er gegronde redenen zijn om aan te nemen dat er genocide wordt gepleegd op de Palestijnse bevolking in Gaza."

Op basis hiervan stelde de jurist dat genocide, in tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, niet alleen de fysieke dood van individuen inhoudt. "De meeste handelingen die genocide vormen, omvatten ernstige schade die aan een bepaalde groep wordt toegebracht door deze te onderwerpen aan omstandigheden die uiteindelijk tot haar vernietiging zullen leiden. Het hoeft echter niet bewezen te worden dat deze reeds hebben plaatsgevonden; in plaats daarvan zouden de omstandigheden waaraan de groep wordt blootgesteld, onder normale omstandigheden tot haar vernietiging leiden."

De definitie van genocide in het Verdrag ter Voorkoming en Bestraffing van Genocide uit 1948, merkte de specialist op, "is tegelijkertijd onvolledig, complex en beperkt." Dit komt, zo legde ze uit, "doordat staatsmachten die actief probeerden hun eigen wreedheden, hun eigen verantwoordelijkheden of die van hun leidinggevenden uit te sluiten, deze definitie van genocide van meet af aan hebben ingekort." Om deze reden, en andere redenen, erkende ze de complexiteit van de correcte juridische toepassing van de term in de rechtsbedeling.

Het falen van de diaspora

Dr. Manuel Reyes Mate van zijn kant overwoog: "Als iedereen – het publiek, journalisten, professoren en artsen – het woord genocide gebruikt, bijvoorbeeld in Gaza, dan komt dat doordat genocide naast een juridische betekenis ook een morele betekenis heeft; het is ook een vorm van censuur, en daarom is het omgeven met grote ambiguïteit. Het juridische concept is zeer nauw gedefinieerd, en daarom zouden we, als we streng zouden zijn, moeten wachten op een uitspraak om erover te kunnen praten. Maar zo niet, dan hebben we de neiging de term in een vagere of afgezwakte betekenis te gebruiken, onder een soort morele censuur."

Later deed de filosoof ook een puur persoonlijke uitspraak: "Voor Europeanen is de kwestie Gaza niet gemakkelijk. Ondanks de eenvoud en lichtheid waarmee velen zich uitspreken, waarmee ze veroordelen, oordelen en zich uitspreken, is het probleem van Palestina een Europese creatie. Het Joodse volk besloot vele eeuwen geleden om zonder staat te leven, dat wil zeggen in diaspora, vreedzaam te midden van andere volkeren, en ze probeerden het actief en passief totdat ze beseften dat er geen uitweg was. Ze werden verdreven, vervolgd, totdat ze, onder het mom van romantiek, net als zoveel andere volkeren geloofden dat ze recht hadden op een staat."

De staat Israël, voegde Reyes Mate eraan toe, "is precies het falen van dat diasporaproject, een project dat mislukt vanwege de vastberadenheid van elke Europese staat om Joden uit hun land te verdrijven (...) Je kunt het heden niet beoordelen zonder historische verantwoordelijkheid, en wat er in Gaza gebeurt is natuurlijk onaanvaardbaar. Ik hoop dat het Tribunaal in Den Haag de Israëlische reactie zal veroordelen als een misdaad tegen de menselijkheid of genocide, maar dat betekent niet dat de verantwoordelijkheid uitsluitend bij ons ligt. Dit gebeurde immers omdat Hamas erop stond. Laten we de slachtoffers aan beide kanten nooit uit het oog verliezen."