Een inheemse Mexicaanse leraar leert de Totzil-taal aan ChatGPT

Uit Zinacantán, in de hooglanden van Chiapas (Mexico), baant een jonge Tzotzil de weg op het kruispunt van moedertaal en technologie . Het is Andrés ta Chikinib , communicatiedeskundige, dichter en tweetalig docent, die erin slaagde Tzotzil te laten kennismaken met het kunstmatige intelligentiesysteem ChatGPT .

"Wat mij motiveerde was een professionele kwestie. Als docent Tzotzil kon ik geen materiaal vinden om te delen, dus begon ik het zelf te maken, maar dit werk kost veel tijd", legde hij uit in een interview.

In zijn kleine gemeenschap zet Andrés zich al bijna tien jaar in voor geletterdheid in Tzotzil. Hoewel hij zelf tot zijn 19e in die taal leerde lezen en schrijven, wijdt hij zich sindsdien aan het lesgeven en bevorderen van geletterdheid onder zowel sprekers als niet-sprekers, waarbij hij taalkundige, pedagogische en culturele kennis combineert.

Volgens de jonge leraar begon het experiment als een persoonlijk project en groeide het uit tot een groot project.

"Ik begon de AI te voeden met woordenschat, structuren en grammaticaregels vanuit mijn eigen Tzotzil-variant; dat is de variant waar ik het meest vertrouwd mee ben", zei hij.

Al snel ontdekte hij dat de machine niet alleen zinnen leerde, maar ook vragen stelde, patronen herkende en zelfs taalkundige wortels ontdekte .

" ChatGPT werd een student , nieuwsgierig en volhardend, die duidelijkheid en samenhang eiste", zei hij lachend en bewonderend.

Haar doel is niet om Tzotzil in het Spaans te vertalen of externe structuren op te leggen, maar om les te geven door de taal in de praktijk te brengen : "Ik heb haar gevraagd de andere talen te vergeten en toe te passen wat ze weet over de werking van elke taal, omdat elke taal zijn eigen logica heeft."

Andrés' betrokkenheid reikt verder dan het persoonlijke. Na bijna tien jaar Tzotzil-alfabetisering te hebben gepromoot, streeft hij ernaar ervoor te zorgen dat de taal aanwezig is in de digitale omgeving, toegankelijk is voor nieuwe generaties en evenveel respect krijgt als in de gemeenschap.

Het project gaf echter aanleiding tot een debat ter overdenking.

Voor José Daniel Ochoa Nájera, taalkundige bij het Staatscentrum voor Inheemse Talen, Kunst en Literatuur (CELAL), is de uitdaging niet alleen technisch.

" Het probleem is taalkundig kolonialisme : een paar talen concentreren zich op technologische ontwikkeling, terwijl inheemse talen, zoals het Tzotzil, gemarginaliseerd blijven", waarschuwde hij.

De specialist wees erop dat het risico schuilt in het verlies van de controle over het collectieve geheugen, wanneer gegevens aan machines worden overgedragen.

"AI kan onze verhalen vertellen, jazeker. Maar wie bepaalt welke verhalen en hoe ze worden verteld? Technologie kan een hulpmiddel zijn of een middel tot onteigening", stelde Ochoa.

Andrés erkende dat sommige collega's zich afvragen of de taal buiten de gemeenschap thuishoort, maar hij heeft er geen twijfels over: "Als we het niet delen, hoe kunnen we dan institutioneel respect of zichtbaarheid eisen?"

Zijn doel is nu om het leren van Tzotzil te systematiseren en het ook op andere digitale platforms te implementeren. Ondertussen blijft ChatGPT zijn volhardende leerling en leert hij een taal spreken die zich eeuwenlang verzet heeft tegen stilte.

Toen hem werd gevraagd naar het ChatGPT-platform, antwoordde hij dat hij "in honderden talen kan communiceren , met een grotere vloeiendheid in internationale talen", hoewel hij verduidelijkte dat "wat betreft inheemse talen, zoals Nahuatl, Quechua, Guaraní, Maya of Tzotzil", zijn bereik "afhankelijk is van de beschikbare digitale materialen".

Mexico heeft 68 inheemse talen, met bijna 7 miljoen sprekers van één daarvan. Het behoort ook tot de 10 landen ter wereld met de meeste inheemse talen en staat op de tweede plaats in Latijns-Amerika, na Brazilië, volgens gegevens van de Mexicaanse overheid.