Minder alcohol, minder roken, meer digitale eenzaamheid. Wat als het nieuwe hoogtepunt het algoritme was?

Vroeger, om zich levend te voelen, staken kinderen stiekem een ​​sigaret op, dronken hun eerste glas in gezelschap en verlegden grenzen met overtredingen die een vleugje rebellie hadden. Vandaag niet. Voor veel tieners is de 'sensatie' tegenwoordig van gedaante veranderd: het heeft niet langer de geur van tabak of de smaak van alcohol, maar het koude licht van een scherm dat nooit uitgaat.

Het nieuwe ESPAD 2024-rapport , dat een paar dagen geleden werd gepubliceerd, stelt het duidelijk: Europese tieners drinken en roken minder, maar maken veel meer gebruik van sociale media. En slecht. 46,5% van de Italiaanse kinderen heeft er last van. En bij meisjes stijgt dit percentage dramatisch: 55,5% verdwaalt in het netwerk van TikTok, Instagram en Snapchat. Niet om te communiceren, maar om te overleven. Om in de groep te blijven. Om ons minder alleen te voelen in een maatschappij die niet meer weet hoe ze hen in de ogen moet kijken.

Een vorm van psychisch overleven

Omdat dit niet zomaar een nieuwe verslaving is. Het is een nieuwe vorm van psychisch overleven. Een manier om de pijn, het wachten, het conflict en de vermoeidheid te verdoven. Die emoties waar je niet meer mee kunt omgaan. Die frustraties die niet langer worden verteld, maar worden genegeerd, verzwegen en weggewuifd.

We hebben het probleem van buiten naar binnen verplaatst

Het is waar, de cijfers stellen ons op sommige fronten gerust: minder alcohol, minder tabak, minder cannabis. Maar ze vertellen ons ook een ander, nog veel verontrustender verhaal: we hebben het probleem van buiten naar binnen verplaatst. Van lichaam naar geest. Van substantie naar identiteit.

Omdat misbruik op sociale media geen zichtbare afwijking is. Laat uw glas niet op tafel staan, laat uw adem niet stinken en laat uw sigaret niet in de asbak liggen. Maar het laat wel een gebroken zelfvertrouwen, toenemende angst, stemmingswisselingen, slapeloze nachten en een onvermogen om te zwijgen achter.

Problematisch gebruik van sociale media sluipt er op een subtiele manier in. Het schreeuwt niet, maar het graaft. Het explodeert niet, maar het verteert.

Een 'like' als een liefkozing

Achter elk kind dat urenlang naar een scherm staart, schuilt meer dan alleen een verslaving. Er is een eeuwenoude behoefte: gezien, erkend en erkend worden. Elke like is een gemiste liefkozing. Elk filter is een poging om geaccepteerd te worden. Elke virale video is een smeekbede om liefde, verpakt in content. Ja, het probleem ligt dus niet bij het scherm. Het probleem is dat het scherm verdooft.

Wat doen wij als volwassenen?

Veel ouders zien het probleem wel, maar raken verlamd. Omdat ook zij moe, afgeleid en overweldigd zijn. Sommigen proberen grenzen te stellen, maar voelen zich schuldig. Anderen laten het gebeuren, "omdat ze dan rustig blijven". Maar rust is geen vrede. Er is gewoon geen geluid. En in die schijnbare rust schreeuwen de jongens. Zonder stem. Zonder woorden.

Wij zijn gestopt met het opleiden van mensen om zich te vervelen.

We zijn de waarde van wachten vergeten. Wij hebben vrijheid ingeruild voor overgave, onbeperkte toegang voor onvoorwaardelijke liefde. En ondertussen groeit het algoritme met hen mee. Hij kent ze, bestudeert ze, vormt ze. Hij weet wat ze verlangen, wat ze vrezen, wat hen tot drie uur 's nachts wakker houdt. Het algoritme is niet slecht. Maar het is meedogenloos efficiënt. En als niemand er een tegenhanger van is, zal het uiteindelijk de realiteit gaan vervangen.

De vraag is dus: wie voedt onze kinderen eigenlijk op? Wij of TikTok?

Er is een reactie van een volwassene nodig. Een niet-moralistisch, maar verantwoordelijk antwoord. Een antwoord dat niet met de vinger wijst, maar de armen opent. Wij hebben een school nodig die empathie aanleert en niet alleen vergelijkingen. Dat leert je denken, niet alleen produceren.

De moed om 'nee' te zeggen

We hebben een gezin nodig dat de moed heeft om nee te zeggen, wanneer het gemakkelijker is om ja te zeggen. We hebben een gemeenschap nodig die de tiener niet veroordeelt op zijn fouten, maar hem verwelkomt in zijn pogingen om iemand te worden. Want een tiener die 4, 6, 8 uur per dag op sociale media doorbrengt, is niet zomaar ‘verslaafd’: hij is op zoek naar iets. En onze taak als psychologen, opvoeders en ouders is om onszelf af te vragen: wat zoekt hij? Aandacht? Affectie? Een identiteit? Een plek op de wereld?

Sociale media zijn niet slecht. Ik ben het symptoom.

De echte vijand is niet Instagram. Het is het ontbreken van alternatieven. Het is de relationele leegte. Het is ongedeelde tijd. Het is de onderbroken dialoog. Hij is een volwassene die de taal van de tijd, van het lichaam, van het spel en van de stilte niet meer spreekt. Misschien schuilt er wel een kans achter deze nieuwe gegevens.

Laten we opnieuw naar de kinderen en hun behoeften kijken

Een kans om deze jongens nog eens goed te bekijken. Niet als problemen die opgelost moeten worden, maar als mensen die begeleid moeten worden. Niet als cijfers in een rapport, maar als levens op zoek naar betekenis. Als we niet willen dat smartphones deze cijfers verhogen, moeten we zelf meer aanwezig zijn in hun feed. En die aanwezigheid wordt niet gemeten in uren, maar in authenticiteit. Met blikken die niet oordelen. In woorden die niet trivialiseren. Binnen de grenzen die beschermen. In stiltes die luisteren. Op een dag zullen ze ons misschien aankijken en vragen:

“Was jij erbij toen ik mijn hoofd schudde om mijn eenzaamheid niet te voelen?” En op die vraag moeten we bereid zijn de waarheid te antwoorden. Niet met schuldgevoel. Maar het is vooral de verantwoordelijkheid van degenen die ervoor kiezen om daar te zijn.

Professor Giuseppe Lavenia, psycholoog en psychotherapeut, is voorzitter van de Nationale Vereniging van Technologische Verslavingen, GAP en Cyberpesten "Di.Te" en hoogleraar Psychologie van Technologische Verslavingen aan de E-Campus Universiteit. Hoogleraar Psychologie van Werk en Organisaties aan de Polytechnische Universiteit van Marche.