Wereldwijde chaos, Italiaanse kansen: Giuliano Noci's kaart om voorop te blijven

In het huidige mondiale landschap, gekenmerkt door ongekende complexiteit en onzekerheid, is Giuliano Noci's "Disordine: Le nuove coordinate del mondo" (Il Sole 24 ORE, 2025) een onmisbare gids voor het ontcijferen van de dynamiek van onze tijd. Het boek, met een voorwoord van Ferruccio de Bortoli en gesprekken met Amalia Ercoli-Finzi, Marco Bentivogli en de jonge Paramjit Kaur, doet meer dan alleen de chaos fotograferen, maar biedt ook inzichten en perspectieven voor "bestuurlijke instabiliteit".

De auteur, hoogleraar ingenieurswetenschappen en vicerector van de Chinese campus van de Polytechnische Universiteit van Milaan, sprak met Adnkronos over zijn "systemische visie" op de werkelijkheid, het resultaat van jarenlange ervaring in het buitenland, in China, Rusland en India. Zijn opleiding stelt hem in staat "chaos te reduceren tot een begrijpelijke weergave van de variabelen die een rol spelen", een cruciale aanpak in een steeds meer onderling verbonden wereld. Zijn wens is om deze complexe dynamiek begrijpelijk te maken, zelfs voor degenen die geen tijd hebben om te lezen en te reflecteren.

De verbrijzelde illusies van het Westen en de wereldwijde aardbeving

Het boek begint met een krachtige premisse: de illusie van eeuwige vrede en een stabiele orde na 1989 is ingestort. Noci beschrijft een "wereldwijde aardbeving" die wordt gedomineerd door drie belangrijke krachten: complexiteit, snelheid en onzekerheid. De droom van een vreedzame wereld zonder grenzen is ingestort onder het gewicht van oorlogen, financiële crises (2008), pandemieën (Covid-19), de opkomst van nieuwe geopolitieke spelers (China en Rusland) en de terugkeer van protectionisme.

Noci benadrukt de opkomst van een multipolaire wereld. De Verenigde Staten, ooit een "baken van vrijheid" en een "bewaker van de democratie", flirt nu met politiek cynisme en economisch nationalisme, geïllustreerd door het Trumpisme en Bidens protectionistische beleid. Deze Amerikaanse terugtrekking heeft een "gecontroleerde chaos" gecreëerd waarin bruut geweld de plaats inneemt van het internationaal recht. Noci benadrukt hoe Samuel P. Huntingtons theorie van de "botsing der beschavingen" een "genadeloze röntgenfoto van de wereldwijde chaos" is gebleken. China en Rusland, samen met India en de groeiende BRICS-landen, dagen openlijk de westerse hegemonie uit en ontwikkelen zelfs alternatieve financiële systemen om de afhankelijkheid van de dollar te verminderen.

De auteur verdiept zich in de economische revoluties die de machtsverhoudingen verstoren, waarbij China en India snel vooruitgang boeken en het mondiale Zuiden centraal staat. Globalisering heeft niet alleen miljarden mensen uit de armoede gehaald, maar ook de ongelijkheid vergroot, waarbij de rijkste 1% onevenredig veel vermogen bezit. Noci bekritiseert "ongereguleerde handel", "ongecontroleerde financiën" en de "wereldwijde monetaire zeepbel" als structurele oorzaken van onevenwichtigheid.

Een ander belangrijk element is de klimaatcrisis, die wordt omschreven als " de grootste versneller van geopolitieke instabiliteit ". De strijd om kritieke grondstoffen (lithium, kobalt, zeldzame aardmetalen) verandert Afrika in een economisch slagveld, terwijl het Westen afhankelijk is van China voor sleuteltechnologieën.

Het Westen krimpt demografisch, terwijl Afrika en Azië in duizelingwekkend tempo groeien. Noci benadrukt de noodzaak van intelligent immigratiebeleid en geboortestimulansen, en benadrukt dat immigratie, mits goed beheerd, geen probleem is, maar een economische hulpbron.

Kunstmatige intelligentie

Een belangrijk hoofdstuk is gewijd aan kunstmatige intelligentie (AI), beschreven als de "nieuwe steen der wijzen" die de wereld zal veranderen en kennis "zo vrij beschikbaar zal maken als water". AI roept echter angst op voor werkloosheid en de mogelijke devaluatie van menselijke vaardigheden.

Tijdens het gesprek herhaalde Giuliano Noci met klem dat kunstmatige intelligentie niet intelligent is in de menselijke zin van het woord, maar eerder een "gereedschap", "onze slaaf". Het grootste nut ervan ligt in het vermogen om problemen snel op te lossen en mensen te ontlasten van "zware, repetitieve en vermoeiende" taken, waardoor er ruimte ontstaat voor redeneren en het aanpakken van problemen op een hoger niveau.

Noci uitte zijn bezorgdheid dat AI, die afhankelijk is van door mensen ontwikkelde databases en algoritmen, het risico loopt "onze eigen vooroordelen" over te brengen naar systemen en deze te versterken. Dit roept een belangrijke vraag op over "moreel bestuur".

Wat betreft de impact van AI op de arbeidsmarkt , verduidelijkte Noci dat, hoewel sommige gecodificeerde banen zullen verdwijnen, er nieuwe zullen ontstaan, wat zal leiden tot een "reorganisatie van het werk". AI zou een zegen kunnen zijn voor sectoren zoals de overheid, waar een personeelstekort heerst. AI zal ook " natuurlijke reshoring "-processen introduceren, waardoor de prikkel om activiteiten die afhankelijk zijn van goedkope arbeid te verplaatsen afneemt, aangezien de meeste ervan zullen worden uitgevoerd door AI-agenten die daardoor beheerd en gelokaliseerd kunnen worden in landen zoals Italië.

Noci benadrukte dat de werkelijke toekomstige kloof niet langer een inkomenskloof zal zijn, maar die tussen "onwetende mensen en goed geïnformeerde mensen". Europa loopt, ondanks een beter openbaar onderwijssysteem dan de VS, het risico achterop te raken vanwege een "culturele oriëntatie die niet goed is toegerust op de digitale transitie".

Toen we hem vertelden dat programmeren nu op Italiaanse basisscholen wordt onderwezen, glimlachte Noci, aangezien basisprogrammeren door AI zal worden geautomatiseerd . De echte uitdaging is om leerlingen te leren ' diepgaande kennis ' te ontwikkelen: het vermogen om de wereld te interpreteren en vragen te stellen, niet de kennisvergaring die kunstmatige intelligentie al kan bieden. Paradoxaal genoeg zullen de geesteswetenschappen belangrijker worden, omdat ze het vermogen vereisen om problemen te identificeren, modellen te definiëren en verantwoordelijkheid te nemen – activiteiten die AI niet kan repliceren.

Democratie in crisis en nieuwe industriële taxonomieën

Noci bekritiseert de westerse "presumptie van hegemonie" in haar streven om haar visie op democratie als universeel op te leggen, waarbij culturele en sociale specificiteiten worden genegeerd. De westerse democratie wordt gezien als kwetsbaar, met de opkomst van populisme en autoritaire tendensen. Het huidige debat draait om de "inefficiëntie" van democratie en "autoritaire efficiëntie", maar Noci wijst erop dat autoritaire efficiëntie vaak een langetermijndroom is.

In de zakenwereld brokkelen oude industriële taxonomieën af. Het onderscheid tussen productie en Big Tech, of tussen B2B en B2C, is "kortzichtig en misleidend". Het Internet of Things (IoT), 5G en AI veranderen elk product in een databron en elk productiebedrijf in een potentiële "Big Tech". De waarde ligt nu in het vermogen om data te verzamelen, analyseren en benutten, waardoor het zwaartepunt van de bedrijfsvoering verschuift van binnenuit het bedrijf naar de klantinterface (klantgerichtheid).

De zes dichotomieën en de weg naar synthese

Noci stelt voor om zes fundamentele tegenstellingen die onze tijd kenmerken te overwinnen:

• Globalisering versus soevereiniteit : de toekomst vereist een evenwicht dat mondiale dynamiek en lokale waarden integreert, en een systeem opbouwt dat beide waardeert.

• Menselijke intelligentie versus kunstmatige intelligentie : AI is een verlengstuk van menselijke intelligentie, geen vervanging. We hebben een 'co-intelligentie' nodig die een symbiose creëert tussen menselijke en kunstmatige capaciteiten.

• Jong versus oud : De ervaring van ouderen is een onbenutte bron, en jongeren moeten de kans krijgen om te innoveren. Noci en de jonge Paramjit Kaur bekritiseerden het "gebrek aan vertrouwen in jongeren" en een paternalistische houding die hen belemmert hun volledige potentieel te ontwikkelen. Wat nodig is, is een "effectieve intergenerationele dialoog" en dat jongeren serieus worden genomen.

• Productie versus Big Tech : digitale technologieën moeten de productie versterken, niet vervangen.

• Autocratie versus democratie : democratieën moeten flexibiliteit en veerkracht tonen zonder hun principes te verliezen, in plaats van autocratie te bestrijden met steriele retoriek.

• Bezuinigingen versus schulden : Het ontwikkelingsmodel vereist een evenwicht tussen stabiliteit en groei. Schulden zijn geen 'fout', maar een gok op de toekomst, die intelligent moet worden ingezet en gericht moet zijn op productieve investeringen.

De prioriteiten voor Italië

Italië moet gedurfde beslissingen nemen om in de G7 te blijven. Zijn belangrijkste prioriteiten, zo vertelde hij aan Adnkronos, zijn: focus op jongeren : minder nadruk op pensioenen, meer investeringen in het onderwijssysteem en de reorganisatie van lokale overheden (die te gefragmenteerd zijn om de territoriale aantrekkelijkheid te bevorderen); een industriebeleid voor de productie van de toekomst : het bouwen van "belangrijke infrastructuren voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie toegepast op de belangrijkste sectoren van Made in Italy". De Italiaanse productie moet "diep besmet raken" met AI, door te leren van de fouten van sectoren zoals de Duitse auto-industrie. Noci betreurt het gebrek aan Italiaanse investeringen in AI in vergelijking met de Verenigde Staten; en de bestrijding van belastingontduiking : Italië heeft nieuwe inkomstenstromen nodig en kan het huidige niveau van belastingontduiking, dat degenen die betalen straft en talent wegjaagt, niet langer tolereren.

Het sleutelconcept voor Noci is de " Grand Componenda ": een stilzwijgende maar effectieve overeenkomst tussen de grootmachten (de VS, China, Rusland) om de technologische ontwikkeling (met name AI) te reguleren en een oorlog zonder winnaars te voorkomen, waarbij wederzijdse ruimte voor strategische manoeuvres wordt erkend. Dit is geen stabiele orde, maar een "pragmatisch compromis om de afgrond te vermijden".

Een pragmatisch optimisme

Ondanks de complexe situatie besluit Noci met een boodschap van pragmatisch optimisme. Chaos is geen vloek, maar "rijk aan kansen, aan nieuwe wegen naar vooruitgang". Het accepteren van onzekerheid en het ontwikkelen van instrumenten om chaos te exploiteren is de enige manier om te voorkomen dat je erdoor overweldigd raakt, door een " antifragiliteits "-aanpak te hanteren. De geschiedenis laat zien dat de mensheid altijd moeilijkheden heeft overwonnen.

De toekomst zal geen voorspelbare film zijn, maar een "geordende chaos". Vooral Italië moet zijn rol als "provincie van het rijk" opgeven en zich als een leidende speler gedragen, gebruikmakend van zijn strategische positie in het Middellandse Zeegebied en langs de nieuwe Arctische routes. Productiviteit is essentieel voor de toekomstige relevantie ervan, en AI kan, mits goed beheerd, het land redden, maar het vereist dat Italianen zich aanpassen en evolueren. De taak is om te "begrijpen en te veranderen", en ruimte te maken voor nieuwe generaties en frisse intellectuele krachten, vrij van de "consolidaties van het verleden". (door Giorgio Rutelli)