Odoardo Beccari, de andere vader van Sandokan

Op Borneo, het grootste eiland van Maleisië, bestaat een land waar een radja en een rani, van puur Engels bloed, een staat regeren die bijna twee derde van de omvang van Italië beslaat. De staat heeft een eigen vloot en leger, maar is nog niet door een telegraafverbinding verbonden met de rest van de wereld. Er zijn geen spoorwegen of zelfs maar wegen, en het grootste deel is bedekt met eindeloze en dichte wouden, waarin de orang-oetans rondzwerven. De inwoners leiden hier een primitief leven en zijn deels nog steeds wilden, toegewijd aan de jacht op hun soortgenoten, wier gerookte hoofden ze in hun huizen hangen. […] Dit is het koninkrijk Sarawak , dat zijn oorsprong dankt aan een superieure, avontuurlijke en ondernemende man, kapitein James Brooke .

Sarawak, James Brooke: doet dit je ergens aan denken? Misschien aan iets dat je als kind las? Of aan een populaire tv-serie uit de jaren 70?

"De vlag van Rajah Brooke, de Verdelger van Piraten!" riep hij uit, met een onvertaalbare toon van haat. "Tijgerwelpen! Aan boord! Aan boord!... Een woeste, woeste kreet steeg op tussen de twee bemanningsleden, die de roem van de Engelsman James Brooke, nu Rajah van Sarawak, niet onkundig kenden, een genadeloze vijand van de piraten , van wie een groot aantal onder zijn slagen was gevallen."

Deze laatste passage komt uit een van de bekendste romans van Emilio Salgari , Le tigri di Mompracem (1900, maar de bundeluitgave werd voorafgegaan door een serie-uitgave getiteld La tigre della Malesia uit 1883-1884). De eerste passage is daarentegen ontleend aan het essay van de Italiaanse natuuronderzoeker Odoardo Beccari , Nelle foresta del Borneo (1902, maar er bestonden al talrijke eerdere verslagen van zijn reizen in Maleisië, begonnen in 1865).

James Brooke, radja van Sarawak, was dus geen personage dat ontstond uit de fantasie van Emilio Salgari en vervolgens meesterlijk werd vertolkt door acteur Adolfo Celi, maar een echte figuur .

Voordat we echter bij Brooke komen, moeten we Odoardo Beccari beter leren kennen . Portretten tonen hem met een vastberaden, bijna grimmige uitdrukking, "van een man met uitzonderlijke fysieke en morele kracht" (zoals Stefano Mazzotti het verwoordt in zijn prachtige Esploratori perduti , Codice, 2011). Zijn leven was niet gemakkelijk. Geboren in Florence in 1843, verloor hij bijna onmiddellijk zijn moeder door zelfmoord, en kort daarna zijn vader. Toevertrouwd aan zijn oom van moederskant belandde hij op een prestigieuze en strenge kostschool, waar hij al vroeg een interesse in botanie ontwikkelde. In 1861 ging hij naar de Universiteit van Pisa om natuurwetenschappen te studeren, maar voltooide zijn studie twee jaar later in Bologna. Daar ontmoette hij de Genuese markies Giacomo Doria, eveneens natuuronderzoeker en oprichter van het Natuurhistorisch Museum van Genua. Ze deelden de wens voor een wetenschappelijke expeditie naar exotische landen en kozen al snel een ambitieuze bestemming: Sarawak, in het noordwesten van het eiland Borneo, dat nu deel uitmaakt van Maleisië. Ambitieus, maar niet onvoorbereid, de twee mannen. Om zich zorgvuldig voor te bereiden op de reis bezocht Beccari de belangrijkste Europese onderzoekscentra en musea met specimens uit die regio's. Vooral in Londen ontmoette hij Charles Darwin en vervolgens natuurlijk de avonturier en politicus James Brooke . Brooke, een bijna legendarische figuur, werd in 1803 in India geboren. Hij won het vertrouwen en de dankbaarheid van de sultan van Brunei tijdens verschillende lokale opstanden; deze dankbaarheid leverde hem vanaf 1842 de positie van radja van Sarawak op.

Beccari's partnerschap in de jaren 1860 met markies Giacomo Doria. Ze kozen Borneo als bestemming voor hun wetenschappelijke expeditie.

In de daaropvolgende jaren voerde hij talrijke hervormingen door, breidde hij zijn grondgebied uit en bestreed hij meedogenloos de dreiging van piraterij en slavernij. De koningin verleende hem talloze onderscheidingen. Maar toen Beccari hem in Londen ontmoette, was de macht van de inmiddels zestigjarige Brooke tanende en werd hij steeds controversiëler, zelfs in zijn thuisland, vanwege zijn antipiraterijmethoden en beschuldigingen van verduistering. Hij kende Sarawak echter als geen ander Europeaan en had al verschillende ontdekkingsreizen ondersteund, zoals die van de grote Britse natuuronderzoeker Alfred Russel Wallace. Brooke vertrouwde Beccari en Doria toe aan zijn neef Charles, die hij al als zijn erfgenaam had aangewezen. De twee vertrokken in het voorjaar van 1865 naar Borneo; Beccari was pas tweeëntwintig jaar oud. Na een zeer lange reis en talloze tussenstops arriveerden ze op 19 juni 1865 in Kuching, de hoofdstad van Sarawak, waar ze hun basis vestigden en een hut op palen bouwden. Beccari raakte onmiddellijk betoverd door het land . "Het oerwoud van Borneo is zo veelzijdig op verschillende tijdstippen van de dag, net als de seizoenen en het weer, dat geen enkele beschrijving de essentie ervan ooit adequaat kan overbrengen aan iemand die er niet heeft gewoond. De aspecten ervan zijn oneindig en gevarieerd, net als de schatten die het verbergt. De schoonheid ervan is onuitputtelijk, net als de vormen van zijn creaties. In het oerwoud voelt de mens zich werkelijk vrij. Hoe meer men erdoorheen dwaalt, hoe meer men er verliefd op wordt; hoe meer men het bestudeert, hoe meer men te weten blijft. De schaduwen ervan, heilig voor de wetenschap, bevredigen zowel de geest van de gelovige als die van de filosoof."

Hij moet zich verdedigen tegen slangen en bloedzuigers. Hij ontmoet "de grote aap van het bos: de orang-oetan, 'man van het bos'."

Toen Doria vanwege gezondheidsproblemen gedwongen werd naar huis terug te keren, zette Beccari zijn onvermoeibare onderzoek alleen voort en bleef drie jaar lang op Borneo. Hij leefde vaak van gekookte rijst en moest slangen, mieren en angstaanjagende bloedzuigers afweren. Hij verzamelde en catalogiseerde talloze botanische en zoölogische materialen. Hij werd getroffen door planten die nog nooit eerder waren gezien, zoals de mysterieuze Rafflesia, met bloemen "56 cm in diameter". Veel controversiëler is Beccari's interesse in " de grote aap van het bos: de orang-oetan , letterlijk 'bosmens' voor de Maleisiërs." Zo beschreef de natuuronderzoeker zijn ontmoeting met een vreedzame orang-oetan. Ik kon slechts een beetje rood haar tussen het gebladerte onderscheiden; maar er was geen twijfel mogelijk: het was een maya die op zijn nest zat. Ik zag duidelijk dat het dier meteen besefte dat het ontdekt was, maar het toonde geen enkele angst voor onze aanwezigheid, noch probeerde het te vluchten; het gluurde eerder tussen de takken door en daalde toen een beetje, alsof het ons van dichterbij wilde observeren, zich vastklampend aan de stengels van een liaan die aan de tak hing waarop het eerder had gezeten. […] Het was in deze positie toen ik schoot. Nadat het een paar seconden aan een tak had gehangen, viel het op de grond. Dankzij Charles Brooke bereikte hij het eiland Labuan per kanonneerboot, een strategisch belangrijke plaats waar James Brooke gouverneur was geworden door de Britse Kroon. Hier was Beccari gefascineerd door de vegetatie, rijk aan orchideeën. Landinwaarts vond hij onderdak in de dorpen van de Punàn- en Buketàn-stammen, geduchte koppensnellers. Het eiland is goed bekend bij lezers van Salgari.

"Wat voor nieuws uit Labuan? Die mensenvergiftigers, die landrovers, die Engelse honden, kamperen ze daar nog steeds op het eiland? […] Maar zeg ze dat ze Mompracem eens flink moeten aanpakken!... De Tijger van Maleisië zou, als ze durfden, al het bloed uit hun aderen weten te drinken!" – Wist je dat ik weer over de Parel van Labuan heb gehoord? "Ah!" zei de piraat, terwijl hij opsprong. "Dit is de tweede keer dat die naam mijn oren bereikt, en hij heeft op een vreemde manier een gevoelige snaar in mijn hart geraakt. Weet je, Yanez, dat deze naam me vreemd in de oren klinkt?" "Weet je wel wat deze Parel van Labuan is?" – Nee. Ik weet nog steeds niet zeker of het een dier of een vrouw is. Het maakt me in ieder geval nieuwsgierig. – Dan zeg ik je dat het een vrouw is. – Een vrouw?… Dat had ik nooit vermoed. "Ja, mijn broertje, een jong meisje met geurend bruin haar, een melkachtige huid en betoverende ogen. Akamba, ik weet nog steeds niet hoe, heeft haar ooit gezien, en hij vertelde me dat hij stromen bloed nodig had om haar te vergeten, en minstens vijftig kostgangers."

(Emilio Salgari, De tijgers van Mompracem, 1900).

Inmiddels ernstig verzwakt door ontberingen en malaria, vertrok Beccari in januari 1868 vanuit Singapore en landde uiteindelijk in maart van dat jaar in Messina, na een verblijf van drie jaar op Borneo. Eenmaal in Florence schreef hij zijn aantekeningen over en publiceerde ze in tijdschriften zoals Cosmos en La Nuova Antologia ; aantekeningen die ook de aandacht en verbeelding van Salgari trokken . Maar hij koesterde ook een ander ambitieus project: een natuurreis naar Nieuw-Guinea . In november 1871 vertrok hij met natuuronderzoeker Luigi Maria D'Albertis en arriveerde daar de daaropvolgende maart. Hier werd de rijkdom aan dier- en plantensoorten tenietgedaan door moeilijke leefomstandigheden, waardoor D'Albertis ernstig ziek werd en gedwongen werd terug te keren naar Italië. Beccari leed aan diverse ziekten, waaronder pokken, en verzette zich tegen en bezocht talloze eilanden in de Indonesische archipel, waaronder Bali en Java. Van hieruit vertrok hij in 1876 om terug te keren naar Italië, wederom beladen met materiaal dat klaar stond om de kennis van natuuronderzoekers te verrijken. "Zonder angst beschuldigd te worden van de geringste overdrijving", schreef zoöloog Enrico Giglioli, "kan ik verklaren dat geen enkele wetenschappelijke expeditie, waar dan ook ter wereld, zulke rijke en interessante resultaten heeft opgeleverd in de korte tijd die het kostte." De inmiddels bekende en gewaardeerde Beccari kon echter niet stilzitten en in 1877 vertrok hij opnieuw met Enrico D'Albertis, de neef van Luigi Maria, naar India, Singapore, Australië, Tasmanië en Nieuw-Zeeland .

Hij was de eerste die een exemplaar van Amorphophallus titanum beschreef, ‘een gigantische en monsterlijke bloem’ met een walgelijke geur van rottend vlees.

Zijn verblijf op het Indonesische eiland Sumatra , rijk aan zeldzame vogelsoorten, neushoorns en tijgers, was bijzonder verrijkend en fascinerend. Hier deed hij ook een belangrijke botanische ontdekking: hij beschreef een exemplaar van Amorphophallus titanum , "een van de grootste wonderen van de plantenwereld". Beccari stelde zelfs een beloning aan laatstgenoemde toe, en kort daarna droegen twee inboorlingen hem op hun schouders "de grootste onvertakte bloeiwijze ter wereld [...] een gigantische en monsterlijke bloem" (de bloem is drie meter hoog en twee meter in diameter, het blad twee meter) met een walgelijke geur van rottend vlees – vandaar de Engelse bijnaam " lijkenbloem ". De indruk op Europese natuuronderzoekers was zo groot dat velen lange tijd twijfelden aan het werkelijke bestaan van de bloem, maar ook het succes bij het grote publiek was enorm, vooral toen een exemplaar dankzij Beccari's zaden succesvol tot bloei werd gebracht in een kas in Londen.

Dit verhaal, waar Tim Burton dol op zou zijn geweest, ontging Salgari niet . In zijn roman The Shipwrecked Men of Oregon uit 1896 doorkruisen de twee hoofdpersonen Borneo te voet en stuiten ze op gigantische bloemen.

“Rafflesia's […] zijn de grootste bekende, met een omtrek van drie meter en een gewicht van zeven of acht kilogram. Deze planten, voor het eerst ontdekt door de Italiaan Odoardo Beccari in 1778 [sic], op de hellingen van de Singaleg-vulkaan, in de provincie Padang, op Sumatra, produceren één enkel, gigantisch blad, meer dan tien meter hoog en twee of drie meter breed; vanuit het midden van dit blad ontluikt vervolgens de enorme bloem, roodachtig van kleur maar met witte stippen. Die bloemen hebben geen aangename geur; sterker nog, ze verspreiden een onaangename geur, zoals die van rottende vis […] Als onze landgenoten ze naar Java of Sumatra zouden kunnen transporteren, zouden ze de waanzin van de beroemde zwarte tulp nieuw leven kunnen inblazen.”

Zoals Paolo Ciampi opmerkt in I due viaggiatore. Alla scoperta del mondo con Odoardo Beccari ed Emilio Salgari (Polistampa, 2010), voor één keer citeert Salgari de arme Beccari, waarbij hij talloze fouten maakt, te beginnen met de naam van de bloem en de datum van ontdekking.

Nu het seizoen van grote ontdekkingsreizen eindelijk voorbij was, begon Beccari aan een nieuwe fase die rijkelijk beloond zou worden, zoals zijn benoeming tot directeur van de collecties en de botanische tuin van het Natuurhistorisch Museum van Florence. Maar hetzelfde karakter dat hem in staat had gesteld om in de meest uitdagende situaties grote prestaties te leveren, bracht hem al snel in conflict met de academische gemeenschap, en hij nam ontslag. Gedwongen door een gebrek aan financiële middelen om ook de publicatie van het tijdschrift Malesia, dat hij had opgericht om verslagen van zijn onderzoek te verspreiden, op te schorten, trok hij zich terug in de wijngaarden van Bagno a Ripoli. Het leek misschien een trieste en meer dan gepaste epiloog, maar een onverwacht bezoek wakkerde de vlam weer aan. In mei 1897 arriveerde Margaret Brooke, de echtgenote van Rajah Charles, in Villa Beccari. Madame Brooke haalde Odoardo over om zijn pen weer op te pakken voor een boek waarin hij zijn buitengewone kennis van Borneo samenvatte. Toen de stroom weer was aangewakkerd, was het een stortvloed aan informatie en ervaringen. In de bossen van Borneo. Travels and Researches of a Naturalist werd gepubliceerd in 1902 en telt bijna zevenhonderd pagina's. Het was een doorslaand succes en werd vertaald in talloze talen, waaronder Engels en Maleis.

In die jaren, mede geïnspireerd door de artikelen van Beccari en andere ontdekkingsreizigers die hij gretig thuis en in de stadsbibliotheek van Turijn raadpleegde, bleven Salgari's romans groot succes boeken. Binnen de zogenaamde "Indo-Maleise cyclus" werden bijvoorbeeld Le due tigri (1904) en Sandokan alla riscossa (1907) gepubliceerd.

Odoardo Beccari overleed op 25 oktober 1920 op 77-jarige leeftijd. Zijn laatste woorden betroffen een boek over zijn reizen in Nieuw-Guinea, dat postuum zou verschijnen. Een kort artikel in de krant La Nazione herdacht hem.

Emilio Salgari had zijn verhalenreis negen jaar eerder, op de ochtend van 25 april 1911, al tragisch onderbroken. Uitgeput door een onhoudbaar werkschema, financiële moeilijkheden en ernstige familieproblemen, maakte hij een einde aan zijn leven en liet onder andere een brief aan zijn uitgevers achter. "Aan jullie die je op mijn rug hebben verrijkt en mij en mijn gezin in voortdurende armoede of erger hebben gehouden, vraag ik alleen dat jullie, in ruil voor de inkomsten die ik jullie heb gegeven, mijn begrafenis overwegen. Ik neem afscheid door mijn pen te breken."

Meer over deze onderwerpen: